Курс эше. ТУЕШ АВЫЛЫ КОЛХОЗЫ.

Стр 1 из 4Следующая ⇒

Мө селманнарның дини оешмасы –

урта профессиональ дини белем бирү учреждениесе –

«Мө хә ммә дия» мә дрә сә се Ү зә клә шкә н дини оешма –

Татарстан Республикасы мө селманнарының Диния Нә зарә те

Дин ә һ еллә ре һ ә м мө селман дини оешмалары

хезмә ткә рлә ре ә зерлә ү

“Мә хә ллә безнең тарихы”

темасына

Курс эше

“________________” билге белә н

Эш кабул ителде

“_____” _______________ 2018 ел

Башкарды

213 нче тө ркем шә керте

Мә динә Рә фкә тъ кызы Шафигуллина

Тикшерде _____________________

Рамил хә зрә т Зарипов

КАЗАНЬ 2018

Эчтэлек.

Кереш. Дини мирас. Туеш мә четлә ре. Туеш савыт-сабалар заводы тарихы. Киез итек фабрикасы тарихы. Туеш авылы колхозы. Кукмара аша ү тү че тимер юл тө зелеше. Башка оешмалар тө зелү е. Кү ренекле Туеш кешелә ре. Кукмара Татарстанның 24 нчы шә һ ә ре. Йомгаклау Кулланылган ә дә бият исемлеге.

3-14 15-17 18-20 20-22 22-23 24-26 26-27

КЕРЕШ.

“Хә терлә ү дә н курыкма син!

Ү ткә нең не онытма син!

Бел син ерак бабайларның

Ничек итеп кө н иткә нен,

Нинди уйлар, нинди моң нар

Безгә калдырып киткә нен”

Р. Файзуллин.

ع ُ و ذ ُ ب ا ل ل ه م ِ ن َ ا ل ش َ ّ ي ْ ط َ ا ن ِ ا ل ر َ ّ ج ِ ي م ِ ‎ ‎ أ

Ә гуузү биллә ә һ и минә шшә йтаанирраҗ им.

ب ِ س ْ م ِ ا ل ل ّ ه ِ ا ل ر ّ َ ح ْ م ن ِ ا ل ر ّ َ ح ِ ي م ِ

Бисмиллә ә һ иррахмә ә ниррахииим.

. ا َ ل س َ ّ ل َ ا م ُ ع َ ل َ ي ْ ك ُ م ْ و َ ر َ ح ْ م َ ة ُ ا ل ل ه ِ و َ ب َ ر َ ك َ ا ت ُ ه ُ

Ә ссә лә мү гә лә йкү м ү ә рахмә туллаһ и ү ә бә рә кә тү һ ү!

Туеш авылының тарихы турында бер кем тарафыннан да язылганны укыганым булмаганга, шушы җ ирлектә туып ү скә нгә , аның тарихы турында ү зем ө чен дә, бу җ ирлектә гомер иткә н халкы ө чен дә истә лек итеп язарга булдым.

Хә зер Туеш авылы Кукмара шә һ ә ренә керә. Кукмара шә һ ә рендә дү рт зур мә чет, бер мә дрә сә бар. Кө н дә мә четлә рдә биш вакыт намаз укыла.

Кyп миллә т халыклары яшә гә н Туеш авылы зур тарихи мираска ия. Аны тирә -юньдә белмә гә н, я булмаса, тормышы шушы авыл яки Кукмара белә н бә йлә неше булмаган кешелә р юк сыман. Кайчакта читтә н кайткан яисә ө лкә н яшьтә ге кешелә р белә н аралашырга туры килгә ндә, Гагарин урамы турында сү з чыкса, искә рмичә торалар, ә мма инде Туеш авылы дип тө зә тмә кертү гә, ә ң гә мә дә шебез сезнең нә рсә турында баруын тө шенеп ала, ә ң гә мә җ анланып китә.

ДИНИ МИРАС, ТУЕШ МӘ ЧЕТЛӘ РЕ.

Бу бү лектә сү з Туеш авылы кыскача дини тарихы, элеккеге, хә зерге һ ә м тө зелеп килгә н яң а мә чет турында барачак.

Ө лкә н яшьтә ге Кукмара тө бә ге кешелә ренең хә терендә дер, Туеш авылының беренче мә чете 2 катлы, 3 намаз бү лмә се булган зур бина иде. Тө зелгә н елы, кем ярдә ме белә н тө зелү е һ ә м аның беренче имамы тө гә л билгеле тү гел. Шулай да Туеш, Кә чимир, Уразай, Ә сә н-Елга мә четлә ре бер типта эшлә неп, ү злә ренең вакыт узу белә н тө зү рә вешлә ре дә бер тө рле булганлыктан, бу мә четлә р бер вакыт тирә сендә һ ә м бер кеше тарафыннан тө зелгә н булырга мө мкин дигә н фараз нигезсез тү гел. Тарихи чыганаклар нигезендә Ә сә н-Елга мә четенең 1742-1750 елларда тө зелгә нлеге билгеле. Шуң а карап, Туеш мә чете дә 1770-1780 елларда тө зелгә н булырга мө мкин дип фаразлау урынлы.

Бу мә чет хэзерге Туеш кибете янында урнашкан ТП урынында булган. 1875-96 еллардан Туеш мә чете имамнары вазыйфасын Заһ идулла һ ә м аннан Мө хә ммә тфазлый хә зрә тлә р башкарган (икесе дә Туеш кешелә ре ). Авылда дин сабагы укыту оештырылган. Хә лфә (укытучы, мө галлим) вазыйфасын да Мө хә ммә тфазлый хә зрә т башкарган. Уку-укыту эшлә ре аның 8 почмаклы йортында алып барылган (бу йорт хә зерге кө ннә ргә кадә р торып, 2013 елда гына, нык тузу сә бә пле, туганнары тарафыннан сү телде).

Репрессия чорының җ иле Туешның дин ә һ еллә ренә дә кагылмыйча калмый. Мө хә ммә тфазлый мулла гаилә се белә н ү з ө еннә н куып чыгарыла һ ә м алар, Нурминкә елгасының аргы ягындагы тау битендә землянка казып, шунда яшә ргә мә җ бү р булалар. Соң ыннан халык ү тенече белә н йортлары ү злә ренә кайтарыла, лә кин инде аң а дин сабагы укытырга рө хсә т бирмилә р. Фазлыйә хмә т мулла Туеш зиратында җ ирлә нә. Фазлыйә хмә т мулла хатыны Заһ идулла кызы Фә тхия абыстай була. Фә тхия апа турында район газетасында мә калә дә чыккан була. Мө хә ммә тфазлый мулланың ничә баласы булганын белмим, ә ммә Габдулхак улы врач була, кызы Сә гъдия апа район аптекасында кассир булып эшли. Аның кызы Сә гъдия апа бик кү п еллар Туеш абыстае була, халык аны зурлап искә ала. Урыны оҗ маһ та булсын. Туеш мә чете ябыла, тө рле вакытларда башка максатларда кулланыла, кү п вакыт буш тора. 1930 ел ахырыннан мә чет бинасында Кукмара поселогының бердә нбер гомуми совет белем бирү мә ктә бе ачыла, биредә 60ка якын укучы белем ала. Соң рак беренче номерлы һ ә м башлангыч мә ктә плә р тө зелеп, кукмаралылар шунда белем алуга кү черелә. 1930 елдан 1947 еллар арасында Туеш мә ктә бендә Билалова, Логиновлар, Илларион Васильев мө галлимлек вазыйфасын башкаралар. 1941-42 елларда беренче номерлы мә ктә п госпиталь ролен башкара һ ә м укучылары Туеш һ ә м Мә чкә рә мә ктә плә ренә бү ленә. 1948-1963 елларда мә ктә пнең соң гы мө галлимә се булып Саимә Хө сә енова эшли. Бө ек Ватан сугышы тә мамлангач, мә чет бинасына азмы-кү пме ремонт ясалып, башлангыч мә ктә п итеп кулланыла башлый. Бу мә ктә птә Туеш балаларыннан тыш, Кукмараның Октябрьская, Стаханов (хә зерге Вахитов) урамында яшә ү че балалар да белем алалар. Кү п мә четлә рнең совет чорында манаралары киселә, лә кин Туеш мә четенең манарасы 1952 елга хә тле тора, шушы елда чит кешелә р чакыртып (яллап), мә чет манарасы киселә һ ә м баулар ярдә мендә аударыла. Мә чет манарасының җ издә н эшлә нгә н ае хә зерге кө ннә ргә кадә р бер йорт чормасында сакланып, соң гы вакытта эссез югала. 1961 елның җ ә ендә Туеш, авыл буларак исемен ү згә ртеп, Кукмара поселогына кушыла һ ә м Туеш урамнарына Гагарин һ ә м Мә җ ит Гафури исемнә ре бирелә. Ул вакытта Муса Җ ә лил исемен йө рткә н колхоз идарә се Туеш мә четен сү ттереп, Кә чимир авылына ташыта, бер ө лешеннә н ашлык амбарлары тө зелә, калган агачлары утынга киселә.

Репрессия, ислам динен ә зерлеклә ү лә ргә карамастан, халык Аллаһ ының барлыгына-берлегенә, Аның изге китабы Коръә н-Кә рим кушуларына ышана, намаз укуларын ташламый. Кача-поса аерым йортларда, Туеш зиратының каберлеклә рдә н азат булган аланлыгында җ ә мә гать, жомга, Гает намазлары укыла. Бу елларда мулла булып Гайнан улы Яппар бабай була. (Урыны җ ә ннә ттә булсын).

1960 НЧЕ ЕЛЛАР. ТУЕШ КЕШЕЛӘ РЕ.

ЗИРАТ ЭЧЕНДӘ УРНАШКАН, 1992 ЕЛДА АЧЫЛГАН МӘ ЧЕТ.

Заманалар ү згә реп, дин тоту иреге тууга, элек-электә н бердә м, тырыш Туеш халкы, бигрә к тә намаз иялә ре, мә хә ллә гә мә чет тө зү мә сьә лә сен кү тә реп чыгалар. Ул вакытта имам Самат абый җ итә кчелегендә (урыны җ ә ннә ттә булсын) мә чет тө зү хә стә рлеге башлана. Бу эшкә халык, аерым оешма җ итә кчелә ренең рухи, физик, матди ярдә ме зур була. Кукмара итек фабрикасы генераль директоры Шамил Ә хмә тшин улы аеруча зур ярдә м кү рсә тә (Урыны җ ә ннә ттә булсын).

Кукмара район хакимияте тарафыннан Туеш мә чете тө зелешенә рө хсә т бирелә, тиз арада Аллаһ ы рә хмә те һ ә м халык тырышлыгы нә тиҗ ә сендә мә хә ллә зираты чатында мә чет тө зелеп бетә һ ә м ү з вазыйфаларын гыйбадә тханә буларак башкара башлый. Зират эчендә ге мә чет 1992 елның 8 сентябрендә ачыла. Яң а мә четнең беренче имамы итеп Самат абый билгелә нә. Самат абыйдан соң, бу жиң ел булмаган, жаваплы һ ә м саваплы эшне 12 ел дә вамында Васыйл абый Хадиев башкара. Бу чорда башка мә хә ллә мә четлә ре җ омга намазына гына ачылганда, Туеш мә чете манарасыннан кө ндә лек намазларга да чакырып азан яң гырый.

Шунысы куанычлы: мә четкә намазга ә кренлә п яшьлә р йө ри башлый. Бу уң ай ү згә решкә, һ ичшиксез, Кукмара поселогында уң ышлы эшлә п килү че мә дрә сә зур йогынты ясый. Туеш мә четенә намазга йө рү челә р арасында шушы мә дрә сә не тә мамлаучылар һ ә м дә хә зерге вакытта шунда белем алучы шә кертлә р шактый.

Мә четкә намазга йө рү челә р ишә я, бигрә к тә, җ омга, Гает намазлары вакытында урын кысанлыгы сизелә. Мә чет зират эчендә булганлыктан, аны зурайту мө мкинлеге булмый. Мә четне башка урынга кү череп салу турында мә хә ллә халкы арасында сү з еш чыгып тора, лә кин эш сү здә н ары китми.

Ө ч ел элек Туеш мә хә ллә се мә четендә 12 ел имам вазыйфасын башкарган 85 яшьлек Васыйл абый, ө лкә н яшьтә булып, сә ламә тлеге какшау сә бә пле, мә хә ллә халкына ү зен имам вазыйфаларын башкарудан азат итү лә рен сорап мө рә жә гать итә. Аның ү тенече канә гатьлә ндерелә һ ә м мө хтә рә м хә зрә тне бу җ аваплы эштә н зурлап озаталар. (Урыны оҗ махта булсын. ) Туеш авылы халкы ү тенече белә н имам-хатыйб вазыйфасына шушы авылда туып-ү скә н, дин ө лкә сендә белемле, Кукмара мә дрә сә се мө галлиме Айрат хә зрә т Шә фигуллин тә къдим ителә, мә хә ллә халкы җ ыелышында бертавыштан сайлап куела. Мә хә ллә нең беренче гомуми халык җ ыелышында ук яң а урында яң а мә чет тө зү мә сьә лә се кузгатыла.

Айрат хә зрә т бу изге, җ аваплы эшкә зур тә вә ккә ллек белә н керешә. Бу башлангыч Кукмара районы хә кимияте тарафыннан да берсү зсез кабул ителә. 2016 елның 27 июлендә яң а мә чет тө зергә рө хсә т бирелә . Тиз арада Туеш авылыннан Мамадыш ягына чыкканда, моң арчы буш торган, борынгы чишмә яныннан, матур аланлыкта җ ир бү ленеп бирелә. Барлык ислам дине кысаларына-кануннарына җ авап бирерлек дә рә җ ә дә булган тө зү че-проектчылар тарафыннан проект-смета документлары ә зерлә нә.

Яң а мә четнең проекты мә четкә килү челә ргә бирелеп һ ә м халыкның ө йлә ренә таратылып, гомуми фикер алышуга куелды, һ ә рбер кешегә бу тө зелеш хакында ү з фикерен җ иткерергә мө мкинчелек бирелде. Проектта каралган яң а мә чет бинасы гаять зурлардан булмаса да, проектчы-архитекторлар барлык ислам дине ихтыяќларын һ ә м халык ү тенечлә рен искә алып эшлә делә р. Биредә тә һ арә т бү лмә се, хатын-кызлар һ ә м ирлә р ө чен намаз заллары, уку-укыту бү лмә лә ре каралган.

Ә йтеп ү тү ебезчә, булачак мә чет бинасы Кукмара поселогына кергә ндә борынгы чишмә каршындагы иркен аланлыкта, ү зенең " Готика" тибында эшлә нгә н тә рә зә -ишеклә ре, матур кече-архитектура формалары, кү ккә ашкан мә һ абә т мә чет манарасының илаһ и матурлыгы белә н Кукмара шә һ ә ренә, борынгы Туеш авылына ямь биреп торачак, Аллаһ боерса.

Бу башланган изге эштә хә зердә н ү к дин кардә шлә ребезнең, чит җ ирлә рдә яшә ү че якташларыбызның -миллә ттә шлә ребезнең, аерым затларның, зур һ ә м кече оешма җ итә кчелә ренең, эшкуарларыбызның рухи һ ә м матди ярдә ме сизелә - барчасына Раббыбызның рә хмә те ирешсен, сә ламә тлек белә н, хә ерле гомер итеп, эшлә ре уң булсын.

Коръә н-Кә рим кушканнарын ү тә п, тыйганнарыннан тыелып, Аллаһ ының барлыгына-берлегенә инанган хә лдә, ислам динен саклап калуда кө члә рен, белемнә рен, хә тта гомерлә рен кызганмаган, хә зерге вакытта арабыздан бакыйлыкка кү чкә н ә би-бабаларыбызның, ә ти-ә нилә ребезнең, туган-тумачаларыбызның, иман белә н арабыздан ү ткә н барлык ә рвахларның рухларына догалар кылып яшик.

Ә бү Хү райра (р. г. ) риваять кылуы буенча, пә йгамбә ребез Мө хә ммә д (г. с. ) ә йткә н: "... Дин гыйлеме эзлә ү юлына басучыга Аллаһ Җ ә ннә т юлын җ иң елә йтә чә к. Кешелә р, Аллаһ йортының берсендә бергә лә п җ ыелып, Коръә н уку һ ә м ө йрә нү белә н шө гыльлә нсә лә р, аларга, һ ичшиксез, тынычлык иң ә чә к, аларны рә хмә т каплаячак, фә рештә лә р ә йлә ндереп алачаклар һ ә м Аллаһ Ү з каршындагылар алдында аларны искә алачак... " , " Мө мкинлеге булып, Аллаһ йорты - мә чет тө зелешенә ү зеннә н матди ярдә м кү рсә тсә, я булмаса тө зетсә, Раббыбыз бу кешегә ахирә ттә ө й бү лә к итә р", диелә. ”Аллаһ тынычлык йортына чакыра һ ә м телә гә нен туры юлдан алып бара. “(Юныс: 25)

Аллаһ ы Тә гә лә не зурлап гө мер итү че Абдулахатова Сә гъдия Галиулла кызы турында ә йтеп китә сем килә. Бу апага 83 яшь, минем ә ти-ә ниемнең кү ршесе. Ү зе бик дини, аң а дин дә реслә ре бик авырдан бирелгә н. ”Ү з гө меремдә кечкенә генә Туешның ө ченче мә четен тө зилә р инде, пенсия акчамны алам да, ай саен яң а мә чет тө зелешенә бер мең сум акчамны бирә м. Шунда кереп бер намаз укысам, ү лсә м дә ү кенмә с идем”, -ди. Җ ыйган акчаларын “Хә йрия”мә четенә бирде. Ураза вакытында таравих намазларын калдырмыйча йө ри. Мә чет киртә лә рен ничә тапкыр буяды инде. Туеш зиратындагы каралмаган чардуганнарны буяп, ө ч каберлеккә ү зе тимердә н чардуган ясатып куйды. Ү з пенсия акчасына, кешелә р ярдә ме белә н эшлә де ул аларны. Быел ураза вакытында кисә к кенә аягы авырып китеп урын ө стенә калды. Аң а нык сә ламә тлек, аяклары тә зә лү ен телә п калабыз. Изге кеше син, Сә гъдия апа!

Мә късү т абый Сафин да ватылып беткә н кабер ташларын тө зә теп, ү з хә ленә кайтарды. ”Яң а мә чет безнең иске мә четнең чагылышы “-ди ул. Мә четнең яң а имамы Айрат хә зрә т тә зур тырышлык белә н тө зелеш эшен алып бара. Ү зе дә кө н-тө н шунда эшли. Мә чет картларына изге эшлә рендә уң ышлар телим. Мә четебез шаулап-гө рлә п эшлә п торсын. Яң а мә четтә балалар да, яшьлә р дә , картлар да гыйлем алып, намазлар укып, ислам динен кө чә йтеп яшә ргә , эшлә ргә насыйп итсен Аллаһ !

Югарыда зикер ителгә н мә четебезнең эчке эшлә рен тө зү эшенә ү зебезнең кө чебездә н килгә нчә матди ярдә м кү рсә тергә тырышыйк, булачак мә четебездә гыйбадә т гамә ллә рен кылуны якынайтыйк, ә җ ер-савап хә зинә лә ребезне тулыландырып, Аллаһ рә хмә тенә ирешик!

ТУЕШ САВЫТ-САБАЛАР ТӨ ЗҮ ЗАВОДЫ ТАРИХЫ

Якташыбыз, " Кукмара бакыр чорында" китабы авторы Фә рит ә фә нде Вә лиевның тарихи тикшеренү язмалары нигезендә Туеш бистә се Кукмара поселогыннан алдарак барлыкка килгә н дип фаразлана. Туеш авылы Рус хө кү мә тенең бакырга ихтыяҗ ын тә эмин итү дә зур ө леш керткә н.

1743 елда Туеш авылында бакыр кою заводы ачылган. Плотинасы һ ә м кү п санлы цехлары белә н генә тү гел, кү рше тирә авыллардагы ирекле крестьян гаилә лә ре дә хезмә тле булган, урманнар булуы, юллар уң айлыгы, бакыр рудасының кү плеге уң ай йогынты ясаган. Завод 1743 елда 4, 537 тонна, 1775 елда 53, 006 тонна чиста бакыр алган. Бакыр булган чималны тирә -юнь авылларның рудникларыннан(аларның саны 130лап булган) атлар белә н ташыганнар. 1773-1774 елларда Пугачев восстаниесе була. Пычак авылыннан Мясагут Гумеров җ итә кчелегендә 300 кешелек отряд оеша һ ә м алар 26 авылны ү з кул астында тоталар, январь аеның уртасына инде отрядта 1700 кеше исә плә нә соң ыннан ул 3000 кешегә җ итә, алар арасында завод эшчелә ре дә була. Патша хө кү мә те капитан Г. Кардашевны баш кү тә рү челә рне эзә рлеклә ргә җ ибә рә. 1774нче елны Гумеровны кулга алалар. Маң гаена “Б”–бунтовщик, ”И”-изменник, ”З”-злодей дип кыздырылган тимер белә н язалар һ ә м мә ң гегә каторгага җ ибә рә лә р. 1799 елда заводта пожар була. 1801 елның 6 мартында Мә чкә рә авылында яшә ү че бай купец Абдулла Абсалямович Утяшев заводка компаньон итеп куела. Казандагы Иске-таш мә четне, Мә чкә рә мә четен тө зү че була ул. 100 еллап 1826 елга кадә р завод белә н Иноземцевлар нә селе җ итә кчелек иткә н. Аннан заводны дворянин Иван Матвеевич Ярцев сатып алган.

1844 елда хә зерге Ленин бакчасы урынында ө ч этажлы храм тө зеткә н булган. Совет власте чорында аны сү теп 4нче номерлы һ ә м ИТР йортлары тө зелгә н. 1870 нче елда А. М. Володин ү зенең эшчә нлеген башлый. Җ из комганнар, савыт-саба аның куллары белә н эшлә нелә. Нурминкә елгасы буенда матур агач бизә клә р белә н эшлә нгә н ике этажлы ө енең беренче этажында кибет, икенче этажында бау ишә лә р. 1896 елда 13 эшче 300 самовар берсе 8 сумнан, 1сум 80тиеннә н комганнар, барлыгы 4560 сумлык эшлилә р. Эшчелә рнең уртача хезмә т хакы елына 130 сум була. 1917 елда революциядә н соң хуҗ алардан завод алына. ”Кумган завод” артеле ачыла. Бө ек Ватан сугышы чорында фронтка кирә кле ә йберлә р, колхозларга кирә кле ә йберлә р, керосин лампасына кадә р эшлилэр. Ирлә р җ итмә гә нлектә н яшь кызларны эшкә алалар. 1950 елда литейный цех ачыла. Алюминийдан казаннар, табалар эшли башлыйлар. 1953 елда беренче машина ГАЗ-ММ сатып алына. 30. 09. 1967 елдан заводка “Кукмара савыт-саба заводы” исеме бирелә.

1985-1986 елларда Нурминкә елгасы яныннан завод Ленин урамындагы яң а тө зелгә н цехларга кү чә. Бү генке кө ндә 300тө рле савыт-саба, кө нкү рештә кирә к ә йберлә р эшлә нелә. Товарлары безнең республикада гына тү гел США, Израиль, Германия, СНГ иллә ренә җ ибә релә.

КУКМАРА КИЕЗ-ИТЕК ФАБРИКАСЫ ТАРИХЫ.

Кукмара киез итеклә ренең даны еракларга таралган. Туеш авылы кешелә ре бу һ ө нә р белә н гаилә лә ре белә н шө гельлә нгә н. 1895 нче елда “Братья Комаровых” сә ү дә йорты 10800 пар киез-итек 32500 сумлык эшли. 1896 елда Алексей Петрович Войдинов мастерское 1000 пар киез-итек эшлә п чыгара. Эшчелә рнең эш сә гате 10 сә гатъ була. Василий Макарович Вавиловта 90 эшче эшли, эш сә гате 12 сә гатъ, 1896 елда 90 мең лек киез-итек эшлә нә. 1870 елда бертуган Комаровлар фабрикасында 1500 кеше эшли. 1909 елда инде фабрикада 2500 кеше хезмә т итә. Париж һ ә м Лейпциг выставкасында фабрика итеклә ре алдынгы урын ала, медальлә р белә н бү лә клә нә. 1917 елда барлык артельлә р берлә шә лә р. “Яхшы кеше иде Николай Васильевич Комаров. Эшчелә р киеме киеп йө ри иде, кул биреп исә нлә шә, эшебезне мактый, тормышыбыз турында сораша иде”, - ди эшчелә р. ”Анна” алтын медале белә н бү лә клә нә ул, ачлыктан интегү че кешелә ргә ярдә м иткә не ө чен. Ү злә реннә н соң матур йортлар калдыра фабрикантлар. Алар хә зер дә Кукмараны ямьлә п тора.

1870 елда тө зелгә н фабрикант Родыгиннар йорты. Беренче этажында йон складлары булган. Икенче этажында ү злә ре яшә гә н. Хә зерге кө ндә Кукмара тарихының музее.

С. В. Комаров ө е. X1X нчы гасырның 70 нче елларында тө зелгә н.

1936 нчы елда киез-итек фабрикасы 1003727 пар итек җ итештерә, анда 1686 кеше эшли, шуларның 247 кешесе стахановец була. Бө ек Ватан сугышы елларында ирлә р сугышка алына, хатын-кызларның кү бесе авылларга ярдә м итү ө чен җ ибә релә. Габдрахманова Миннетә кмилә Мотыйгулла кызы ә нием минем, ул 1932нче елның 15 июнендә туган. Аның трудовой китабында киез-итек фабрикасына эшкә урнашуы 1 май 1945 ел кү рсә телгә н. Ә йе, ә нигә ә ле 13 яшь тулмаган да булган. Буе кечкенә булганлыктан, аракы ящигын ә йлә ндереп, станокта эшли торган булган. Икенче сменада йокысы килгә н вакытларда ялан тә пи кыш кө не карга чыгып басып тора торган булган, йокысы ачылсын ө чен, моны миң а ә ни вафат булгач, кү ршебез Сә гъдия апа ә йтте. Фабрикада ә тием белә н кавышып, бергә кушылганнар. Ә тием ә йтә: ”Минем иң бә хетле кө нем, сугыш беткә н кө н булды, тормышымда”-ди. Безне, дү рт балаларын ү стереп, гө мер буе бергә киез фабрикасында эшлә п, хө рмә тле ялга чыктылар. (Урыннары җ ә ннә ттә булсын. ) Ә ти бик алмагачлар ярата иде, бакчаның яртысына 32 алмагач ү стерде, алмагач чә чә к атканда ә ти белә н

бакчадан чыкмый да идек, шундый матур була иде. Ирем дә Шә рифулла улы Рафаил Туеш егете, Кукмара беренче урта мә катә бендә, бер класста ун ел бергә укыдык.

ТУЕШ АВЫЛЫ КОЛХОЗЫ.

1933-1937елларда Кукмара җ ирлегендә колхозлар барлыкка килә. Туеш авылы колхозына сугышка кадә р “Алга”, аннан соң Муса Җ ә лил исеме бирә лә р. Колхоз арыш, бодай, борчак, солы ү стерә. Ындыр табагында, ул хә зерге Вахитов урамы 77 йорт, Габдрахманов Райнурларның (минем энем)каршында була. Кыш кө ннә рендә җ ыелган ашлыкны атлар белә н ә йлә ндереп суктыралар, аннан рә ттә н генә булган ашлык амбарларына тутыралар, шунда кыш чыгып, чә чү лек орлыгы саклыйлар. Хезмә т хакы кө не буе тырышып эшлә сә ң , уң ыш ә йбә т булса 700 грамм ашлык бирә лә р, начар булса уң ыш 300-400грамм бирә лә р. Йө змехә ммә тов Нурмый абый озак еллар колхоз председателе булып эшли, Мә ймү нә апа Хадиева амбарда кладовщица була. Рә шид абый Гыйльмутдинов белә н Гали абый ат җ игү че булып, кайда ат кө че кирә к булса, шунда эшлилә р.

Туеш чишмә сеннә н ө стә, хә зерге Закиров Рамазан абыйлар урынында, колхозның ат фермасы, тавык фермасы була. Кыш кө ннә рендә чишмә дә н суны чилә клә р белә н атларга эчә ргә ташыйлар. Рамазан абыйның ә нисе Хаят апа атларны саклаучы да, караучы да була. Ү зе кечкенә улы Рамазан абый белә н каравыл йортында торалар. Аң а кадә р алар Гө лсем апаларның (оныгы Руслан Вагапов) пудҗ умында бер тә рә зә ле, кечкенә генә ө йдә торалар. Бакчалары бик зур була, хә зер анда дү рт гаилә гә бү ленгә н бакчалар. Рамазан абый бик булган, уң ган, тырыш кеше. ПМК-90 да кү п еллар ташчы булып эшлә гә ндә аң а Знак Почета Ордены бирелә, аннан соң ул бригадир, мастер булып эшли. Хатыны Тә нзилә апа белә н ө ч бала ү стерә лә р, ү рнә к гаилә.

Тавык фермасының җ итә кчесе булып Нурзия апа Гыйльмутдинова эшли. Тавыклар бик кү п була. Нурзия апа Рә шид абыйның хатыны. Алар кү п балалы гаилә. Нурзия апа “Материнская слава” ордены белә н бү лә клә нә.

Колхозның яшелчә бакчасы Нурминкә елгасы буенда урнашкан була. Анда кыяр, кишер, чө гендер ү стерә лә р.

12 3 4 Следующая ⇒