Тақырыбы: Миногалар

СӨ Ж

Тақ ырыбы: Миногалар

Миногалар миксиндерге қ арағ анда паразиттік тіршілік етуге аз бейімделген. Ұ рық танғ ан жұ мыртқ алардан, ересек миногаларғ а ұ қ самай-тын қ ұ мқ азғ ыш деп аталатын личинка шығ ады. Личинканың тұ тасып жатқ ан жү згіш қ анаттары болады. Олардың арқ асы-нан қ ұ рсақ бө ліміне қ арай қ анаты бар екендігі байқ алады. Ар-наулы тыныс тү тігі жоқ.

Желбезек қ апшық шалары жұ тқ ыншақ ішіне ашылады. Жұ тқ ыншағ ының қ ұ рсақ жағ ындағ ы бө лімінде безді тү ктермен қ апталғ ан ойысы бар, бұ л ланцетниктегі эндостильдің қ ызметін атқ арады. Бауырында ө ті болады, кө зі терісінің астына жасырынғ ан. Миы басқ а органдарымен салыстырғ анда ү лкенірек деуге болады. Қ ұ мқ азғ ыш кейбір белгілерінін, болуына қ арағ анда (эндостильдің болуы), тіршілік ету тә сілдері жағ ынан да жалпы алғ анда ланцетниктерге ұ қ сайды. Қ ұ м-қ азғ ыштар кө пшілік уақ ытта топырақ ты қ азып, сонын, ішінде жатады. Олар ә детте ересек миногаларғ а 2—5 жылдың ішінде айналады.
Бұ л отряд бір тұ қ ымдастан (реіготуzопісіае) жә не жеті туыстан қ ұ ралады. Миногалар — барлық суларда тіршілік ететін-космополиттер.
Тең із миногасының (реtгоmуzоп maчiпиs) ұ зындығ ы 50— 100 см. Бұ лар Атлантика мү хитының тең іздерінде кездеседі. Тең ізде тіршілік етеді, ал уылдырық шашу кезінде ө зенге шығ ады. Олар тең іздің тү рлі терең діктерінде тіршілік етеді, кейде олар-ды 500 м терендіктен де кездестіруге болады. Кө пшілігінде балық тармен жә не су тү біндегі омыртқ асыздармен қ оректенеді. Тең із миногалары уылдырығ ын кө ктемде шашады. Уылдырық тарын су тү бін қ азып, шұ ң қ ыр жасап салады. Кә сіптік маң ызы аз. Ө кілдері: Каспий (саsріотуzоп wаgпегі) жә не ө зен (Іатреіга fһ vіаtіlіs ) миногалары болып саналады. Каспий миногасы Каспий тең ізінде тіршілік етеді де, уылдырық шашу ү шін сен-тябрьден бастап декабрь айына дейін Еділ, Жайық, Кура, Терек ө зендеріне шығ ады. Тең ізден ө зенге шыру кезінде ү йір-ү йір болып, ө зен ағ ысына қ арсы жоғ ары қ арай, бірнеше жү з километр ө рістеп кө теріледі. Уылдырық шашуы март айында басталып, июнь айында аяқ талады. Уылдырық тарын су тү біндегі топырақ тан жасалғ ан арнаулы шұ ң қ ырларғ а салады. Уылдырық шашуғ а шық қ ан миногалар қ оректенбейді, ал уылдырық шашып болғ ан соқ олардың барлығ ы қ ырылып қ алады. Каспий миногасы-ның кә сіптік маң ызы ү лкен.
Ө зен миногасының (Іаmреtга flиvіаtіlis) денесінің ұ зындығ ы 40 см-дей болады. Бұ лар Европа мен Азияның солтү стігінде жә -не Солтү стік Америка тең іздерінде кездеседі. Уылдырығ ын ө зенге барып шашады. Олардың уылдырық шашу кезіндегі пайда болғ ан тобы май айында тең ізден шығ ып, Нева езеніне июнь айына дейін келіп жетеді, июнь айының аяғ ында уылдырық шашады. Уылдырық шашуғ а келе жатқ ан миногалар қ оректенбейді, сондық тан олардың ішектері шө жіп кетеді. Кө ктемгі уылдырық шашу процесінен басқ а, кү зде де уылдырық шашу процесі байқ алады. Бұ л жағ дайда миногалар ө зенде қ ыстап шығ ады да, келесі жазда уылдырығ ын шашады. Ө зен миногаларыньщ Каспий миногасына карағ анда кә сіптік маң ызы аз.
Бұ лақ миногасы (Іаmреtга рlапегі) ұ зындығ ы 30 см-ге жуық, Европа ө зендерін мекендейтін, ешуақ ытта тең ізде кездеспейтін жануар. Уылдырығ ын май айында шашады, уылдырығ ын шашып болғ асын қ ырылып қ алады. Кә сіптік маң ызы жоқ.

Пішіні миксиналарғ а ұ қ сас. Солтү стік жә не оң тү стік жарты шардың қ оң ыржай аймақ тарындағ ы тең іздер мен тұ щы суларда кездеседі. Бұ лардың 7 туысқ а жататын 30-дан астам тү рлері белгілі. Қ азақ станда 2 туысқ а бірігетін 3 тү рі бар. Каспий миногасы, Тынық мұ хит миногасы жә не Сібір миногасы.

Миногаларлардың ұ зындығ ы 15 – 100 см-дей. Жұ п жү збе қ анаттары болмайды. Арқ а қ анаты – біреу (кейде 2). Аузы тү тік тә різді, оның жиегі тері шашақ пен кө мкерілген. Тілінде мү йізденген “тісшелері” болады. Басының екі бү йірінде желбезек қ апшығ ына ашылатын 7 жұ п саң ылауы бар. Жалғ ыз танау тесігі басының ү стінде орналасқ ан. Кө здері жақ сы жетілген, танау тесігінің артқ ы жағ ында – жетілмеген 3-кө зі болады. Басқ а омыртқ алылардан ерекшелігі – бауыры ішекпен тек дернә сіл кезінде жалғ асады. Тү рленуден кейін бұ л байланыс ү зіледі де, ішкі секреция қ ызметін ғ ана атқ арады. 'Миногалар тү рлену арқ ылы дамиды. Жалғ ыз жыныс безі болады. Уылдырығ ын (0, 8 – 200 мың ғ а дейін) ө зеннің ағ ысы қ атты жерлеріне ін қ азып соғ ан салады. Уылдырығ ын шашқ аннан кейін ересектері тіршілігін жояды. Миногалардың дернә сілдері қ ұ мқ азғ ыш деп аталады. Олар ө зенде 3 – 4 жылдай болады, ә рі ересектеріне мү лдем ұ қ самайды, сондық тан оларды 19 ғ асырдың ортасына дейін жеке туыс деп қ арастырып келді. 'Миногалар 5 – 6 жылдай тіршілік етеді. Ересек Миногалар – балық тардың паразиті, араларында жыртқ ыш тү рлері де бар. Бұ лар балық шауашығ ына ү лкен зиян келтіреді. Миногалардың еті дә мді жә не майлы болады, сондық тан кә сіптік нысан ретінде ауланады. ^[2]

Май қ ұ йғ ыш (воронка) тә різді ауызының айналасы терімен кө мкерілген. Кө здері жақ сы жетілген. Қ ан айналым жұ йесі жабық. Жү регі екі камерлі. ә лемнің қ оң ыржай климаттық бө лігіндегі тең іздер мен тұ щы су қ оймаларында 20 тү рі кездеседі. Тұ щы су жә не ө рістегіш тү рлер. Уылдырық тарын шұ ң қ ырғ а салады да, ө леді. Ө сімталдыгы 0, 8 мың нан 200 мың ғ а дейінгі уылдырық. Личинкалары ө зенде, қ ұ м қ абатында 3-4 жыл ө мір сү реді. Жалпы тіршілік ұ зақ тығ ы 5-6 жыл. Кө пшілік тілтіс тү рлері эктопаразиттер. Ә рі балыктарғ а жабылып, олардың қ алың сорып, етін жеп кореістенеді. Тілтістер еті жеуге жарамды. ТМД-да 8 тү рі бар, оның ішінде тең із тілтісі жә не ө зен тілтісі, Балтық тенізінің бассейнінде, Каспий тең ізінін бассейніндегі тілтістер, Каспий тең ізі бассейнінде таралғ ан.

Дү ниесі:	Жануарлар
Жамағ аты:	Chordata
Кіші жамағ аты:	Омыртқ алылар
Ұ лы табы:	Жақ сү йексіздер
Табы:	Дө ң гелекауыздылар
Сабы:	Тілтістер

· †Mesomyzon mengae Chang, Zhang & Miao 2006

· †Priscomyzon riniensis Gess, Coates & Rubidge 2006

· †Hardistiellidae Halstead 1993

· †Mayomyzonidae Bardack 1971

· †Pipisciidae Halstead 1993

· Geotriidae

· Mordaciidae

· Petromyzontidae Risso 1827 (Northern lampreys)