Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті

Қ арағ анды Мемлекеттік Медицина Университеті

Биология кафедрасы

Студенттің аты-жө ні: Шайық Назгү л Рашидқ ызы

Тобы: 1-009

Мамандығ ы: : жалпы медицина

Эссе

Тақ ырыбы: Мутациялық ө згергіштік. Мутагенез

Мутациялық ө згергіштік – дегеніміз организмнің генотипінің ө згеруіне байланысты болатын, яғ ни тұ қ ым қ уалайтын ө згергіштік. Дарвин тұ қ ым қ уалайтын ө згергіштікті табиғ и жә не қ олдан сұ рыптаудың алғ ы шарты деп есептеді. Бірақ Дарвиннің тұ сында тұ қ ым қ уалаушылық туралы тә жірибе жү зінде алынғ ан деректер жә не оның ұ рпақ қ а берілу заң дылық тары белгісіз елі. Сондық тан ә р тү рлі формадағ ы ө згергіштіктерді тұ қ ым қ уалау тұ рғ ысынан айыру мү мкін болмады. Ө згергіштіктің тү рлері туралы мә селе XIX ғ асырдың аяғ ы мен XX ғ асырдың бас кезінде ғ ана ғ ылыми тұ рғ ыдан дә лелденді. «Мутация» деген терминді ең алғ аш 1901 жылы Голландия ғ алымы Г де Фриз ө зінің «Мутациялық теория » деп аталатын ең бегінде қ олданды. Ол есек шө птің белгілерінің қ алыпты жағ дайдан ауытқ итындығ ын жә не бұ л ауытқ уардың тұ қ ым қ уалайтындығ ын байқ ады. Г де Фриздің теориясының кейбір мә селелері осы кү нге дейін ө з мә нін жойғ ан жоқ.. Олар: 1. Мутацияның кенеттен пайда болатындығ ы 2. Жаң адан пайда болғ ан формалардың тұ рақ ты келетіндігі 3. Мутациялардың сапалық ө згеріс болып саналатындығ ы 4. Мутацияның ө зі ә р тү рлі бағ ытта – пайдалы да, зиянды да болатындығ ы 5. бір рет болғ ан мутацияның қ айтадан қ айталана алатындығ ы. Бірақ та Г де Фриздің қ ателік жақ тары да жоқ емес. Ол табиғ и сұ рыптау мен мутацияны бір-біріне қ арсы қ ойды. Яғ ни ол мутациядан кейін бірден жаң а тү р пайда болады деп есептеді. Шын мә нінде мутация тұ қ ым қ уалайтын ө згергіштіктің негізі болып есептеді ал жаң а тү р ұ зақ уақ ыт сұ рыпталудың нә тижесінде пайда болады. Мутациялар ә р тү рлі бағ ытта жү зеге асады. Олардың кө пшілігі организмнің тіршілік қ абілетін кемітіп жібереді.

Мутагенез — физикалық жә не химиялық мутагендердің кө мегімен мутацияларды жасанды жолмен алу ә дісі.

Бұ л ә діс экспериментті генетикада жиі қ олданылады. Селекцияда мутагенез жануарлардың, ө сімдіктердің жә не микроорганизмдердің болашақ тағ ы мутанттарын алуда пайдаланылады.

Мутагенез (мутациялық процесс) — мутагендік фактормен алғ ашкы кездескеннен бастап мутантты клон қ ұ рылғ анғ а дейін торшада ө тетін кү рделі молекулалық процестердің жинағ ы. Бұ л ө те кү рделі қ ұ былыс, бірнеше жү йелі окиғ алардан тұ рады. Олар:

1. генетикалық материалдың мутагенмен алғ аш байланысуы;

2. ДНҚ -да (кейбір вирустардын РНҚ -да) мутацияғ а дейінгі зақ ымның пайда болуы;

3. бұ л зақ ымнан айығ у (репарация);

4. мутантты геннің кө беюі;

5. мутантты тү рдің пайда болуы. Бұ л кезең дердің ә ркайсысы ө з алдына кү рделі, ә ртү рлі ө згерушілікке бейім. Оның себебі тек қ ана вирус геномының ерекшеліктерінде немесе мутагендердің кү ші мен табиғ атында ғ ана емес. Бұ ғ ан кө птеген ішкі жә не сыртқ ы жағ дайлар араласады.

Мутагенездің ә р сатысында зақ ымданғ ан ген ә ртү рлі ө згеріске тү суі ық тимал, оның бә рі ақ ырғ ы нә тижеде кө рінеді. 3 негізгі тү рлі нә тиже болуы мү мкін:

1. алғ ашқ ы мутациясыз фенотипке оралу;

2. торшаның ө луі;

3. мутация пайда болу.

, зат алмасу сипатының, физиологиялық процестердің, морфологиялық белгілер мен басқ а ерекшеліктердің ұ қ састығ ын олардың кө рініс беруінің ә р тү рлі болуымен си

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі:

1. Сә тбай Ә билаев, Молекулярлық биология жә не генетика; Шымкент-2008ж.,

2. Аманжолова Л. Е. Жалпы жә не медициналық генетиканың биологиялық негіздері. 2006,

3. Қ уандық ов Е. Ө. Молекулалық биология негіздері- Алматы: Эверо, 2008.

4. Б. С. Мамбетпаева Жасушаның молекулалық биологиясы. Астана 2017.

5. Жимулев И. Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск, 2006