ДИНА РЫЧКОВА

ДИНА РЫЧКОВА

Корнысо вашлиймаш-влак деч вара шонкалымаш

але

Кажне еҥ ын илышыже - тиде кино

Очерк

Поро жапет лийже, лудшо таҥ ем! Таче тый денет угыч вашлийын мутланаш кумылем лекте. Тореш от лий чай... Адакшым амалжат лектеш вет... Мый угычын тора корныш тарванышым... Икана колынам ыле: илышыштет иктаж-мом вашталтынет але у йолташ-влакым вашлийнет гын, шич " Москва - Владивосток" поездыш да чыме веле... Тыгак гын веле?.. Такшым мый жапше годым тиде поездыште кайыме нерген возенам ыле. Но тунам ушешем да чонешем у еҥ -влакын мом шонымышт, койышышт веле кодыныт. Вашлийме тат кӱ чык лийын витне...

А кызыт ала-кузе туге лекте: корныеҥ -влак шке илышышт нергенат мутым луктыч... Ала шуко йӱ штӧ -шокшым чытыше-влак логалыныт да... ала корно кужытшат тидлан амалым пуэн... Мо-гынат еҥ -влакын илышышт нерген колыштын, тыге шоналтышым: " Чынак огыл мо: кажне еҥ ын шке пиалже, кажне еҥ - посна историй, кажне еҥ ын илышыже - тиде кино! "

Кӱ леш верышке толын шумекемат, ятыр жап еҥ -влакын пӱ рымашышт нерген шонен коштым, нунын виян характерышт эшеат чот ӧ рыктарен. Молан мылам эре тыгай корныеҥ -влак вашлиялтыт... тунамат... кызытат?.. Сай еҥ -влак дене вашлиймаш - тиде пиал... ала шкежат нунын деч ом ойыртемалт да?.. Ой, ала пеш виян каласен колтышым?.. А мо - раз тыге дык!.. Уке, чонем огешак чыте: а молан виян, тале, ушан-шотан еҥ -влак нерген йӱ кынак ойлаш огыл?! Ала иктаж-кӧ лан тыгай киноилыш вийым ешара, ала чоҥ ешташ тарата, ала иктаж-кӧ лан полыш лиеш?!

Лач икте чоным утыр корштара: ӱ мыр мучко пырля илыме калыкемын верыштыже чӱ чкыдын кочо сӱ рет шижалтеш - виян еҥ ым шӧ рын ончат. Молан?! Ала кӧ ранат да... ала чонышт шыгыр... ала шке вийдымылыкыштым шижыт да?!. Ала?! Но тек тыгай кашак палат: йӱ штӧ йӱ реш да поран тӱ танеш шуаралтше-влак нунын деч лу пачаш, шӱ дӧ пачаш Виян да Волгыдо улыт!!!

Вот вет ман... шоҥ гем велеш могай шонымаш-влак ушыш толыт а...

Колыштса тугеже йӧ ршеш палыдыме еҥ -влакын илыш историйыштым, ончыза нунын нерген кином да тыгодымак шкендам таҥ астарыза: могай те улыда - ош чонан але... ой, могай неле вес мутшым пелешташ... Ну, айста тугеже корныш тарванена:

Киров олашке тора поезд кастене толын шуо, " 3 путь" манмышке шогале. Ой, нака-а-ас... мыланем вокзалын кокымшо пачашышкыже кӱ зыманыс!.. Тошкалтыш пеш кӱ кшӧ. А мый, марий вате (тыгай... тыгай тудо марий вате), Марий Эл гыч тӱ ня мучашкет пеш кугу чемодан костенечым наҥ гаемыс огыл мо... Эсогыл Йошкар-Ола вокзалыштак чемодан ручко кӱ рлалт возо, вот вет... Тыгай нелым кузе кӱ зыктем ынде? О-о, теве милиций вургеман (мыйын йылмем нигузеат полиций манаш ок савырне) вокзал кӧ ргысӧ пашаеҥ кӱ за:

- Шого, шого, йолташ, пожалуйста, чемоданым кӱ зыкташ полшо-я...

- Тиде мыйын обязанностьышкем ок пуро!

О-о-ох! Мый, окмакше, эре шоненам (совет жапысе воспитаниет вӱ рышкак шыҥ ен шинчын): тыгай формым чийышыже чылалан полша!

- Ну, йӧ ра... огыт дык огыт - кай шке корнет дене!

Теве самырык рвезе-влак юарлен шогат.

- Шольым-влак, полшеда мо?

- Нет проблем, мамаша!

Ай, могай пиал мыланем!

- Тау, тау тыланда, таза лийза! - пачаш-пачаш тауштем самырык рвезылан. Чоныштем куан ылыжеш: арам ойлат, тений чыла самырык-влак осал улыт манын! Тевыс - поро-влакат вашлиялтыт!

Кужу зал мучко колесан чемоданем шупшын кайышым. Ынде перроныш волыманыс... О Юмо, тыштыже эшеат тура да пеш кужу тошкалтыш! Мом ышташ? Тошкалтыш почеш тӧ рштылыктен волташ гын, чыла варене банкем шаланен пытас... " Ух, окмак ӱ дырамаш - молан тынар банкыжым шӱ шкынам! " - " Уке-уке! Тый мо... могай окмак! Тиде вареньыжым уныкам-влаклан наҥ гаемыс!!! Кеҥ ежым нунын дене пырляк саскам погенна, пырляк шолтенна... эше тунамак мутым пуэнам ыле чыла тидым нунылан намияш...

Ала адак иктаж-кӧ м полшаш йодаш? "

Теве пӱ кеныште пеш кугу капан, Онар гай туп-вачан военный еҥ шинча, воктеныже изирак вещмешок кия. " Погонан еҥ благородный лиеш, полша дыр... "

Но сӧ рвалыме мутемлан майор пеш йӱ штын руале:

- Мыйын шкемынат нумалтышем уло!

Шӱ мемлан р-ро-оп! чучо - чынак, сайынак руале! " Ну, йӧ ра, тыге дык тыге. Тетла нигӧ мат ом йод - вет мый шке титакан улам! Кайышаш! "

- Шого, шого, мый полшем! - шоктыш пылышемлан весела йӱ к. Шинчам нӧ лтальым: почешем рвезе вола, шке сумкажат пеш кугун коеш. Чемоданем вес кидышкыже нале да волаш тӱ ҥ але. " Ой-ой, уке-уке! Тылат неле лиеш! Шого, шке сумкатшым мылам пу, тыйын тушто банке-шамычак огытыл дыр! " - виешак кидше гыч шке сумкажым шупшын нальым.

Теве перроныш волен шуна.

- Давай вагонышкетат пуртен пуэм, чынак пеш неле...

- Ындыжым йӧ ра, шупшын каем. Таза лий, пиалан лий!

- Тау, тау сугынетлан. Ончо: майоретат тыйын вагонышкетак шинчеш...

Содор гына воктечна куштылгын эртен кайыше айдемым ончалын, коктынат воштыл колтышна. Кумылем моткоч чот кӱ зыш. Тиде рвезын поро койышыжо корно мучкылан ситыше вийым пуыш! Ала садланак вес еҥ -влакынат чонышт мыйын велыш почылто!..

Купешке пурымем годым тушто самырык ӱ дыр пальтожым кудашеш ыле. Аваже ужатен пурен витне... Мыят шке веремым айлышым, неле чемоданем сайын шындымеке, куштылгын шӱ лалтышым: " Ынде арня нӧ лтыштшаш уке. Миен шумекем, тушто вашлийыт. "

Поезд тарваныме годым купешке эше ик ӱ дырамаш пурыш. Коктынат Новосибирскыш каят улмаш. Ну, поездыште эн ончычак мом ыштет?.. Конешне, эн ончычак палыме лият! Шке верыштет пудыратылат, малаш верым ямдылет, чайым йӱ ат, мут гыч мут лектеш... и лектеш... и лектеш... Молан мый корнышто мутланаш йӧ ратем? Да просто чоным луштарет - " психологический разгрузко" манмет моли... Тый нигӧ м от пале, тыйым нигӧ ок пале! Мом палыме еҥ дене кутыраш ок лий, палыдыме еҥ чыла шонен коштмо йодышетлан вашмутым пуа. Южгунамже тунар уым, пайдам пален налат, вий ешаралтеш... Вот и кызытат...

Эн ончычак самырык ӱ дыр ойлаш тӱ ҥ але. Шижалтеш: чонжо пештургыжланыше, но кумылжо моткоч весела. Шинчаж гыч порылык сескем шыжалтеш. Моткоч ласкан, лачымын ойла. Вигак шке декше чоным савыра. Ковам манмыла, " тиде ӱ дырын чоныштыжо кече шыргыжеш".

Настя Кировысо пединститутын историко-филологический факультетыштыже шинчымашым поген, аспирантурым тунем пытарен. Кызыт наука кандидатлык диссертацийым аралаш кая, предзащита манмыш. Жапше годым мыйынат эргым тыгай пашам ыштен да мыйын чонем пӱ тынек ӱ дыр велыш савырныш.

- Темыже могай? - йодам.

- Мыланем граждан сар жапысе историй лишыл... Кочам тиде сарын геройжо да ала-мо... Шке диссертацийыштем Вятке кундемыште граждан сар каен шогымо нерген возенам, пеш шуко тымарте шымлыдыме факт-влакым ончыктенам.

Мыйын кочам первый революционер-влак радамыште лийын, Сергей Киров денат лишыл палыме улмаш. Калыкын пиалже верч кучедалаш шогалше-влак, чынже денак, кугу патриот лийыныт дыр...

- Тыге, тыге дыр... " Мальчик из Уржума" книгам мыят жапше годым чон йӱ лен лудынам... Киров нергенат шуко шымлалтын... Пединститутышто тунеммем годым мыят тыгайрак темыланак курсовой пашам араленам ыле... Мемнан тукымат пеш чот патриот шӱ лышан лийын. Тольык вот тачысе самырык-влакше историйжым аклат мо... ала... - лектеш мутем.

- Вот-вот, тиде амаллан кӧ рак мый исторический факультетым ойырен налынам! Ончыкыжо студент-влакым историйым келгынрак шымлаш тараташ шонем. Шуко колалтын: " Шке историйжым палыдыме калык - калык огыл! " Российыште илыше калык шке элже дене кугешнышаш, тӱ рлӧ фашист, империалист кашаклан историйым пудыраташ эрыкым пуыман огыл! Теве мо Украиныште ышталтеш... Кузе тыге лийын кертын: сар годым тынар шуко орлыкым чытыше калык шке властьышкыже угыч фашизмым шогалтен? Кузе?! Уке-уке, Российыште тыге лийшаш огыл! Ме шке самырык тукымнам яндар чонаным арален кодышаш улына!

Уло чон йӱ лен, шокшо кумыл дене ойлышо ӱ дыр исторический кино гыч лекше руш витязьын талешке ӱ дыржыла чучын колтыш; Настя... уке - Настенька - манме шуо. Чонышто тудын дене кугешнымаш кумыл шочо.

- Тыгай виян, чолга ӱ дырым ончен куштышо ӱ дырамашат, очыни, тале патриот. Аватше кӧ? - шижде лекте йодышем.

- Авай мыйын пеш кугу молодец! - куанен пелештыш ӱ дыр. - Тудо медицина наука кандидат, доцент, Кировысо мединститутышто студент-влакым туныкта да врач-влакын квалификацийыштым кугемдыме рӱ дерыште тырша. Вет айдемын илышыжым арален кодымашат - кугу подвиг!

- Могай профиль дене ышта? - лекте йодыш ваштареш шинчыше пошкудынан, иктаж 45 ияш, пеш чатката, моторын чийыше, интеллигентный тӱ сан ӱ дырамашын. - Мыят медицина пашаеҥ улам, лачак Кировысо мединститутыш командировкыш толынам, чынжым гын, тергыше семын.

- Да-а... О могай пиал палыме лияш! - куаныш Настенька. - Авам мыйын шодо чер дене черланыше-влакым эмлаш туныкта, жапше годым шкеат эмлен.

- Ачатшат, очыни, врач, вет шукыж годым тыгай профессиян пашаште мужыр-влак тыршат...

- Ой, уке-уке... мыйын ачам уке... то есть лийын... то есть уло... Уке, мыйын ачам врач огыл! - пеш аптыранен чевергыш шыма ӱ дыр.

- Тура йодышемлан нелеш ит нал. Илыш... тиде илыш... Кажне еҥ ын шке пӱ рымашыже... Кажне еҥ шке илышыжым шке чоҥ а... Кӧ гын - куштылгын... еҥ ым тошкен... кӧ гын - кыртмен, чот тыршен... - йӧ ндымылыкым шижын, пелештыш Анна Ивановна.

- Ачам мыйын инженер, заводышто пашам ышта. Илыш нерген умылымашыже авай дечын чот ойыртемалтеш. Поян тукым гыч огыл гынат, кугу веран, койышыжо пеш лушкыдо... Сандене нуно ойырленыт. Авай мыйым шкетын ончен-куштен. Кузе маныт - мый тулык улам.

- Тыгай шотан ӱ дырым ончен-куштен, шкежат кугу кӱ кшытыш шуын! Тыгай Ава ончылно вуйым савыман! - шыргыжале Анна Ивановна.

- Авамат тулык лийын, авамын аважат тулык лийын. Нуно изинек тапталтын кушкыныт. Ялысе улыт. Моло-влак деч нимо шотыштат почеш кодын огытыл... озанлыкыштат пеҥ гыде лийын. Эсогыл авам ялысе кокла гыч эн первый высший образованийым налын. Кӧ раныше кашакат лийыныт. Но ковам эре кӱ шнӧ лияш туныктен... Нунын нерген киномат сниматлаш лиеш. Мыйымат авам пеҥ гыдын кучен, виян лияш таратен. " Шке пиалет - шке кидыштет! " - тудын девизше.

- Мыят илышыштем примерлан эре виян еҥ -влакым шынденам. Эсогыл Терешкова гай космосыш чоҥ ешташ ямдылалтынам - зарядке дене шуаралтынам. Мыят тулык лийынам. Илышыште тулык еҥ ым айдемылан огыт шотло улмаш. Моло йолташ-влакем ача-ава шеҥ гелне аралалт иленыт гын, мылам шуко нелым, йӧ сым, игылтмашым чыташ пернен. Но авам эре пеҥ гыде лияш туныктен шоген, тау тудлан - ойжо варажым пеш кӱ лешан лийын, - ылыжеш Анна Ивановна. - Мемнан ешнат лач кинолыкак. Институтым тунем пытаренам. Икмыняр жап пашам ыштымеке, аспирантурыш тунемаш пуренам, учёный лӱ мым суленам. Вара эре паша, паша... Марлан каяш вашкен омыл. Авам шкеже илышыштыже аралтышым шижын огылат, мыйым моткоч пеҥ гыде туп шеҥ геке шылташ шонен - содыки ешым чумыраш таратен. Вашлийынам пелашым. Ончыч шотан гаяк чучын. 90-ше ийлаште поен моштен, кугу заводын озаже лийын. Оксажат пеш шуко. Тӱ рлӧ эллашке канаш коштыктен. Вара койышыжо вашталте - очыни, тыглай медик келшен огыл... супер модельым мӧ ҥ гӧ кондыш. Мый изи эргым дене общежитийыште иленна. Эргым школым тунем пытарыш, институтым, пашам ышташ тӱ ҥ але. Экономист профессийже илышыште пӧ рдаш туныктыш - изиш оксам чумырыш да теве шукерте огыл мыйым у пачерышке кусарыш. Ачаже нигунамат ик кумырымат пуэн огыл... нимо денат полшен огыл. Эргымын шуко йолташыже-влак ача шеҥ гелне аралалт илен-кушкыныт. Ачашт машиным налын пуат, квартирым, дачым... Мыйын эргым чылажымат шке пӱ жвудшӧ дене ыштен налеш. Южгунам чаманем да шортынат колтем, а тудо мыйым шымата, " Зато мый тумо гай пеҥ гыде улам" манеш. " Авай, мый шкемым тулыклан ом шотло, мый моткоч пиалан улам. Тый мыйын ачамат-авамат улат. Илышыште пеҥ гыде лияш туныктенат, тау», - манеш тудо.

Анна Ивановна ойлен пытарышат, купештына кужу жаплан тымык лие. Кажныже шке илышнам лончылена, пиал нерген шонкалена. Кумытынат икгайрак пӱ рымашан логалынна улмаш. Мыйымат ковам эре виян лияш туныктен: изи годым йоча модмаш гыч нимолан ок йӧ рӧ кыралт толынам гын, тудо ойлен: " Виет уке гын, ушет дене сеҥ е, сайын тунем". Школышто сайын тунеммылан южиктыже кӧ ранен гын, ковам адак ойлен: " А тый институтлан ситыше ушым пого, моло деч кӱ шнӧ лий". Пашаште чаракым ыштеныт гын, адакат ковамын ойжо нелым сеҥ аш полшен: " Тыйым пыдал налше ачат уке, шке пеҥ гыде лий! У деч у сеҥ ымашке нӧ лталт, эшеат кӱ шнӧ лияш тырше! Тидак и пиал лиеш! " Тыге ӱ мыр мучко! Сандене шкемым нигунамат тулыклан шотлен омыл, мӧ ҥ гешла - эре виян да виян лияш тыршенам. Тау, тау, тау Юмылан - воктенем ачам вашталтыше ушан-шотан, моткочак тале виян ковам лиймылан!!!

Новосибирск марте кум кече жапыште ме кумытын акак-шӱ жарак гай лишемна. Шуко ойлышна, ваш-ваш ойым пуышна, изирак йолташланна кугу сеҥ ымашым тыланышна. Тыгеат лиеш улмаш: южгунамже палыдыме еҥ же йолташла койшо йолташет деч лу пачаш чот лишемеш!

Эхе-хе ман... Йолташла койшо йолташемат ситышын лийын... Неле годым полшышын койыныт, а чонышт гыч куан шыжен... Куанем годым - шинчаорак кӧ раненыт... Да йӧ ра, мом ынде ойлаш: илышым илен эртарыме: осалже мондалтеш. А сайжым ынде йӱ кын пелешташат аптыранет - ала адак тупыш кӱ зӧ керылтме деч эскералтет... Туге... Шке нергенемат кином сниматлаш гын веле?..

Новосибирск вокзал гыч поезд умбаке тарваныш. Купешкем иктат ыш тол. " Телым пассажир шагал лиеш», - проводникын мутшо ушыш тольо.

Теве омса почылто. Иктаж 35 ияшрак ӱ дырамаш пурыш.

- Изиш-изиш пытартыш вагоныш пурен шуктышым, теве состав мучко шке верем кычал толам, - шыргыжале тудо.

Палыме лийна, иктым-весым пелешткалышна.

- Куш тыге каеда? - йодо мый дечем Маша.

- Ынде профессиональный кова лийынам да уныкам-влак деке тӱ ня мучашке каем, - мыскарам ыштем мыят.

- Мыйынат ковам уныкаж-влак верчын илен. Чыла вийжым мемнан верчын пуэн. Тольык шоҥ гем велешыже ме тудым шкетшым коденна, эл мучко шаланен пытенна. Теве ынде пытартыш корныш ужаташ каем... - йӱ кшӧ пышкемалте. Вара лушкыш витне... угыч ойлаш тӱ ҥ але. - Мыйын кугезе коча ден ковам Юл воктечын улыт, Марий Эл маныт тиде республикым.

- Ой, Юмыжат... Мо мыйже лач тушечак толамыс!

- Нуно Юрино гыч лийыныт. 30-шо ийлаште нуным Сибирьыш раскулачиватлен колтеныт. Амалже - пеш пашаче лийыныт, кок имнян эшеже... Красноярск воктене верланеныт. Ачам ден авам варажым уэш Юриныш пӧ ртылыныт. Мыят туштак шочынам, - паспортшым ончыкта. - Школ деч вара ковам деке толынам. Вара адак туддеч каяш логалын - пелашем Новосибирск гыч. Шольым ден шӱ жарем иленыт ковай дене, институтым тунем лекмекышт, тоже шаланеныт. Чылт шкетшым коден кайымылан совесть моткоч йӧ сландара да... Рвезе годым ала-молан эре шке нерген веле шоналтеш, эре ала-куш вашкет, вашкет... Кушко?.. Авамат теве кызыт шкетын кодын... А тудын деке илаш каяш адак ала-можо чара: шонет - пашаверет сай... мариет ынеж кай... Вот мом ыштыман? Мыйын шкемын бизнесем пайдам кондышо - ресторан ден унагудым вуйлатем. Пелашем банк директор. Пиалан улмем гай чучеш. Вот кузе чыла коден каяш?.. Йӧ ршеш нимат шонен ом му...

- Тыйын тукымет нергенат кином сниматлаш гын, ала Канныштат сеҥ аш лиеш ыле, - луктам ойым мыят. Вот мом каласаш тиде айдемылан??? Ну, йӧ ршеш нимат каласен ом керт... Шижам: чонжо моткоч коржеш! Кузе тудым шыматаш?!

Ушышко адак ковамын ойжо толеш: " Шулдыраҥ ше кайыкигым шке пыжашыште кучаш сулык лиеш. Тек тӱ ням ончалеш - илыш икте веле. А шоҥ гыен-влак шке ӱ мырыштым илен эртареныт, шке пиалыштым ужыныт, самырыкшачлан корным петырышаш огытыл".

Могай ушан ойым ойлен илышым ужшо айдеме! Самырыкынат чон вургыжмыжо пеш чын! А ик ойыш садак толаш ок лий... Кажныже шке семынже ышта! Тиде - илыш!!!

Красноярскыште порын чеверласышна, ала иктаж гана Йошкар-Олаште вашлийына манын, пеленна ӱ шаным нална.

Теве купешке кок ӱ дырамаш пурыш - ӱ дыржӧ ден аваже улыт улмаш. Мо оҥ ай - нунат шоҥ го ковашт деке унала миеныт. Илат Владивостокышто, ешан улыт. Ӱ дыржӧ экспорт-декор (ӧ рат: могай гына профессий уке улмаш, тыгайже нерген мый нигунам шоналтенат омыл... ). Аваже - профессиональный косметолог, шке салонжо уло, поян вате-шамыч тудын деке кугу черет дене коштыт манеш (ойлымыжлан ӱ шанашат лиеш: 55 ияш улмыж ӱ мбачын чылт 35 ияш гай веле коеш). " Эшеже мый кидыштем юзо вийым шижам: кӧ н можо коршта, массаж гоч эмлен кертам. "

Эмилия Карловнан аваже 95 ийым темен, шочмо кечыжым палемдаш лӱ мын Красноярскыш миеныт. Шкетын ила, эше пеш чулым маныт. Шочмо кече пайремыштыже вальсым эн сай пӧ рдын манын ойлат. Соцпашаеҥ ончаш полша. Аважым шкетшым кодымылан ӱ дырамаш тоже ӧ рмалга, но аваже шке декше ок ӱ ж манеш. " Мый тендан илышлан ынем мешае; мыйын шке пиалем, тендан шке пиалда" манын ойла витне. Шкеже тоже репрессированный, сар жапыште пленыш логалын улмаш, вара партизан отрядыште лийын, но тунамсе жапын законжо пеш умылаш лийдыме. Сандене Молдавий гыч Сибирьыш логалын. Кадровый офицер вате илышыштыже шуко йӧ сым чытен, но нигунамат еҥ лан шкенжым чаманыктен огыл, мӧ ҥ гешла - эре весын верчын тыршен. Эмилия Карловна шоҥ го аваж нерген моткоч кугешнен ойла.

- Писатель гай возен моштем гын, авам-ачам нерген кином симатлем ыле, - кошарта мутшым илалше ӱ дырамаш.

- Ме молдаван чыган тукым улына - пеҥ гыде тукым! - мутланымашке ушна Кармелия, 35 ияш самырык ӱ дырамаш. - Мыйынат пелашем военный, кучедалме верлаштат лийын. Такшымат эре командировкышто. Тудын верчын чон йӱ дшӧ -кечыже вургыжеш. Но тудлан чон коржмем ончыкташ ом тырше - эре веселан кояш тӧ чем. А эшеже мыланем пеҥ гыде лияшлан Кӱ шычын кӱ штеныт, сандене нимо дечат ом лӱ д!

- Кузе кӱ шычын?.. Нимат ом умыло... - шижде, мутшым кӱ рлам.

- Мӱ ндыр Эрвелне вич ийымат илет дык, очыни, колынат: Находка ола деч тораште огыл Пидан лӱ ман курык уло. Тудын юзо вийже нерген пеш шуко легенде коштеш. Кокымшо йочам ыштымем деч вара мый чот черланышым. Врач-влак нимат умылтарен огыт керт, " Анализ чыла сай" маныт. А мый шулем да шулем. Мом ышташ?

- Вот икана мый декем массажыш ик поян вате толын. Процедуро годым мут гыч мут лекте, ала-кузе тудо каласен колтыш, пуйто кӧ Пиданыш кӱ зен да волен кертеш гын, тудо тетла нигунам ок черлане, - коклаш пурыш аваже.

- Мый тидым кольым да вигак экскурсионный путёвкым нальым. Верышке миен шумеке, проводник турист-шамычлан ойла: " Тиде курыкым чылан сеҥ ен огыт керт. Кӧ н чонжо яндар, волгыдо, кӧ воктенже улшо-влакым пиаланым ыштен мошта - тудо веле кӱ зен-волен кертеш. Иктаж-кӧ н шӱ лышыжӧ петырна гын, вожылдеак, мӧ ҥ геш волыза - тыште нигӧ нимом огеш ман. "

Мый шонем: арамак тольым - воктенем улшо лишыл-влакем мый шке черем дене эре ойгырыктем веле, могай тушто пиаланым ыштымаш... Лучо омат пиж... Теве тышке шинчам да моло-влакын волымешкышт, лучо кечыште шыранен шинчем. Коврикым шаралтышым да шинчым веле.

Чылаштын каен пытымекышт, проводник воктекем лишеме да шып пелештыш: " Теве ужат, нинын кокла гыч (коло вич турист ыле) коло утлаже огыт чыте, мӧ ҥ геш савырнат - мый тидым шижам. А тый кӱ зет, мӧ ҥ геш волет да эше черетым йомдарет". " Мыйын черемжым кузе пала, нигӧ ланат ойлен омылыс», - перыш вуйышкем. " Кӱ зӧ! " - пеш чот пеҥ гыдын каласыш пӧ ръеҥ.

Ом пале, кушеч вием лекте! Ала-кузе моткоч куштылгын, нимогай нойымашым шижде, кӱ зем да кӱ зем! Икте, весе, кумшо... моло-влакат шеҥ гелан кодыт да кодыт, а мыйым ала-можо кӱ шкӧ шӱ ка да шӱ ка! Кӱ зен шуым!!! Площадкыште эше коктын шогат, куанен кычкырлат. Нуно волаш тарванышт. А мыйын вуем ала-могай вий кучен шынден... Шижам: кӱ шычын мый декем ший корно толеш, пуйто мыйым чыла йыр авалтыш... Шинчам куменам, но ужам: ала-кӧ мыйын вуем ниялта... Пылышем колеш: " Тый виян улат. Тый весымат вияным ышташ тӱ ҥ алат". Кидем гыч кучыш да курык йымаке волтыш. Мыйын ушем пурыш. Йырваш ончальым - вес кок пӧ ръеҥ уже тораштат улыт. Шижде, ала-кушеч воктекем проводник лишеме. Шинчашкем тӱ ткын онча. " А ынде крещенийым нал - тиде памашыште йӱ штыл лек! " - пелештыш. Курыкыш кӱ зымӧ деч ончыч тиде памашыш парням чыкен ончашат шым тошт - пеш йӱ штӧ манын ойлышт. А кызыт ала-можо чарамат марте кудашыктыш, мый вӱ дыш вуйге пурышым... но вӱ д самбар гыч ырыктен опталмыла левын чучо. Вӱ д гыч лектым, чийышым... Адакат ала-кушеч проводник лишеме, пеш чот шокшын шыргыжале. Мыйын ушем йӧ ршеш волгыдеме, кап-кылемлан каласен моштыдымын ласкан, куштылгын чучо. Ушышто нимогай вес шонымаш уке, пуйто мый угыч шочынам! " Лийын жап, кунам мыят тыйын гай ситуацийыш логалынам, - пелештыш проводник. - Мыйымат Пидан эмлен. А кызыт мый ынде моло-влакым эмлаш полшем, еҥ -влакым пиаланым ыштем. Теве могай мыйын пашам! "

- Но мыйын нергенемже кузе паледа, ме вет первый гана веле вашлийына?.. " Тыят ынде моло нерген палаш тӱ ҥ алат - тиде дарым тылат кызыт гына Тудо пуыш! "

Теве тыге. Кызыт мый моткоч кугу вийым шижам, весе-влакын чоныштышт, ушыштышт могай шонымашымат каласен кертам. Лӱ мынак врачебный психологлан тунемаш пуренам. Мыйын пиалем ынде - еҥ -влакым пиаланым ышташ!

Илышыштем тӱ рлӧ " психолог-шамычым» ужаш логалын да ӱ шанышын койым, но шым ӱ шане. " Ынже грабитле гына" манын шоналтышым. Кармелия кенета каласен шындыш:

- Ит ӧ р, тыйым мый ом ондале, а варенетым грабитлаш ом шоно...

Вуйпундаш мартеак чевергышым, чылт вожыльым. А тудо воштыл колтыш да пелештыш:

- Келшет гын, чечасак чыла илышетым каласем...

Мый умшамат почын ыжым шукто - шочмем гычак тӱ ҥ алын, кызыт мартесе илышем радамленат пуыш, эсогыл уныкам-влакын лӱ мыштымат каласыш. Ончыкыжо мо вучымымат шижтарыш.

- Тынаржак ит ӧ р: мый чылаштлан чоным ом поч! Иктым сайын ужам да ойлышым: тый Пиданым сеҥ ет! Мыйын мутемлан от ӱ шане гын, миен тол тиде курыкыш, кӱ зен-воло! Вара чыла умылет! Но настоятельно требую: обязательно тушко кае!

Кум сутка наре пырля кайыме корныштына тиде самырык ӱ дырамаш дене мо нерген гына ыжна кутыро! Тыгеже мый, очыни, нигунам нигӧ денат кутырен омыл! Чонемлан моткоч кугу ласкалык шижалтын, кумылем эре пиаланла чучын! Тудат каласен: " Тый моткоч пиалан улат! Тый ӱ мырет мучко еҥ пиал верч иленат! "

Шуко жап эртымеке, тудын чыла ойлымыжым шонен-вискален лончыленам гынат, тиде шижмаш йомын огыл. " Илышем моткоч неле лийын, мый тушманланат тыгайым ом тылане. Молан тудо тыге каласен? "

Кызыт, шонен-шонен, тӱ рлӧ семын вискален-лончылен, тыгай шонымашке толынам: чынак, кажне еҥ ын шке пиалже. " Кажне еҥ шке киндыжым кочкеш», - ойлен ыле ик поэт. Кажне еҥ пиалымат шке семынже умыла. Но тӱ ҥ жӧ, очыни, икте - лияш кӱ леш ВОЛГЫДО ЧОНАН! ИЛАШ КӰ ЛЕШ ВЕСЫЛАН КУАНЫМ КОНДЕН! Тунам тыят эн пиалан лият!

Пытартыш точкым шындышым да ынде шонкален шинчем: тиде возымем лудшо еҥ кузе вашлиеш? Кажныжын реакцийже тӱ рлӧ лиеш, конешне. Но тыге Юзо Пидан каласен гын, келшыза ТУДЫН ойжо дене!!! Шындыза шкендан кинодам!

Уссурийск, 2018.

12 Следующая ⇒