ТАТАР - ИЯ илендә

ТАТАР - ИЯ илендә

(“Куыш – Тау мә гарә се серлә ре”нең дә вамы)

Шә һ ит Алпар

Алмаз белә н Илдар, Куыш–Тау мә гарә се серлә рен ө лешчә ачыклап, ата-аналарын бик зур байлык белә н шатландырганнан соң, маҗ ара сө -юче малайларның кү ң еле тагын билгесез дө ньяны айкарга ашкынды. Ә ле бит алар мә гарә эчендә ге баганага кадакланган язуда: “Уң га кит -сә ң уң арсың, сулга барсаң туң арсың, уртаны сайласаң, җ ир ө стендә ге -гә параллль тормышка тап булырсың ”, - дигә н белдерү не дә тулысын -ча ө йрә нмә делә р, ичмаса.

Җ ә йге каникулларының яртысы да тө гә ллә нмә гә н бит ә ле, нигә шун -дый ямьле җ ә йнең кадерен кү рмә скә, дип фикер йө рттелә р малайлар һ ә м бер дә -бер кө нне, Илдарның ү тенече буенча, ә тисе, аны кү птә н тү -гел генә сатып алган ө р-яң а “Тайотасын”да Алмаз дусты янына - аның дә ү ә нилә ренә кайтарып куйды. Монда Алмазның дә ү ә тисе Миң гә рә й һ ә м карт ә тисе Сә лимгә рә й кунакларны бик җ ылы каршыладылар. Ил -дарның ә тисе Айдар белә н берә р уртак эш ачу турында фикерлә шеп адылар.

Илдар белә н Алмаз ү злә ренең алда торган планнарын –Госман абый -ларын чакырырга телә ү лә рен, ө лкә ннә ргә белгертмә скә уйладылар. Алмаз иртә нге намаз алдыннан уятуын сорап, дә ү ә нисенә ә йтте дә, малайлар озакка сузмыйча, йокларга яттылар. Илдар, мә ктә птә тарих укытучысы булып эшлә ү че ә тисенең Татарстан азатлыгы турында хы -яллануын яхшы белгә нгә, Алмазга да бу турыда ә йтте. Ә тисенең еш кына: “Нигә безнең борынгы бабаларыбыз диң гезлә р-дә рьялар гизгә н -дә, берә р утрауда тө плә неп калмадылар икә н? ”- дип ү рсә лә нү е ту –рында ачынып сө йлә де.

Алар Госман абыйларыннан ерак океан киң леклә рендә яуланып ө л -гермә гә н берә р буш утрау булуын-булмавын белешеп карарга хә л ит -телә р. Шундый якты хыял диң гезендә йө зеп, озак кына йокыга да ки -тә алмый яттылар. Аннары тиз йоклап китә р ө чен, иртә гә кирә к була -чак Фатиха сү рә сен кү ң еллә рендә яң артып, таң нан ук шуны 4 тапкыр кабатларга кирә клеген сө йлә штелә р. Һ ә м менә алар иртә н бакчага чы -гып, 4 тапкыр ә леге сү рә не укулары булды – мизгеле белә н каршыла -рына каяндыр Госман абыйлары килеп тө ште.

-Нишлибез егетлә р, кая юл тотабыз? –диде ул малайларга дустанә елмаеп.

-Госман абый, мө мкин булса, безнең бө тен дө ньяны кү рә себез килә, - дип кү ң еллә рендә ген ачты Илдар.

-Моның бернинди кыенлыгы юк. Ә йдә гез, киттек.

-Госман абый, чынлыкта бө тен дө ньяны кү зә тү сылтау гына ул, ә тө п максатыбыз – дә рьялар эчендә берә р буш утрау эзлә п табу, -дип сү згә кушылды Алмаз да.

-Ә йе, безнең тагын да яктырак хыялыбыз бар, билгеле: ул хыял татар халкын мө стә кыйль итә р ө чен, аның ү зенең бә йсез җ ирен булдыру. Чө нки татарлар яши торган безнең тарихи җ ирлә ребезне дошманнар бер тартып алгач, хә зер аны ү злә ренеке санап, кайтарып бирергә телә -мә ячә клә р. Шуң а кү рә Тын Дә рьядагы бу кө нгә кадә р яулап алынма -ган берә р утрауга ия буласы иде, -дип олыларча фикер йө ртте Илдар. -Шунда татарлар урнаша-урнаша, ү рчеп китеп дигә ндә й, тулы бер ил булдырырлар, халкыбыз ике җ ирдә яшә р, киң ә ер, ү сә р иде. Без Гос -ман абый, синең бар нә рсә не дә белү ең ә һ ә м булдыра алуың а шиклә н -мибез.

-Аң ладым егетлә р, буш утраулар дө рестә н дә бар, ә йдә гез, карап ә й -лә ник.

Бер адә ми зат та очрамаган йө злә гә н яшел утрауны сокланып карап гизгә ннә н соң, ул утрауларны ничек берлә штереп, бер ил оештыру мө мкинлеге хакында хыяллана-хыяллана, ү зара гаплә шеп алдылар. “Ә гә р дә Куыш -Тауда безнең дә ү ә тилә р бер дә картаймыйча, рә хә т тормышта, кайгы белми яши алганнар, шуң а кү рә аннан беркемнең дә җ ирдә ге хә срә тле, авыр тормышка ә йлә неп кайтасы килмә гә н икә н, аны бит Госман абый, син шулай оештыра белгә н, - дип куйды Алмаз, -менә монда, иркен Тын Дә рья эчендә дә татарлар ө чен шундый бер җ ә ннә т почмагы тө зергә булышсаң иде”.

-Ә йдә гез, бу турыда бергә лә п уйлашып карыйк, алай булса.

-Госман абый, билгеле булганча, Тын Дә рьяда да даими рә вештә җ ир тетрә ү лә р, вулканнар атылу булып тора, -дип Илдар дә ртлә неп сө йли башлады. -Вулкан хасыйл иткә н яң а җ ирлә рне ә керенлә п без -нең утраулар белә н тоташтырып булыр иде. Ә нә океаннар ө стендә миллиардлаган тонна чү п-чар йө зеп йө ри бит. Шуларны ү зебезгә оша -ган зуррак утраулар янына җ ыеп, як-ягын бетонлап, ө стен уң дырышлы җ ир белә н каплаганда, тагын ничә мә мең лә гә н квадрат километр мә й -данга ия булыр идек.

-Миң а сезнең шулай фикер йө ртә белү егез бик ошый, егетлә р, - Гос -ман абыйлары малайларны җ илкендереп алды, -мө гаен сез хыяллан -ганнарны тормышка да ашырып булыр.

-Син тотынсаң ә лбә ттә була, -дип кулларын чә бә клә п алды Алмаз. -Ан нары Фә ретдин абый белә н Хө снетдин абыйларны да чакырсаң, алар да гравитация кө чен җ иң ә алгач, кү з ачып йомганчы бирегә бик кү п зур -зур ташлар кайтара алырлар иде.

-Булышырлар-булышырлар. Ул ага-энеле туганнарны сез ү зегез дә монда чакыра аласыз бит. Фатиха сү рә сен таң алдыннан кабатлаган -да, аларның исемнә рен генә атарга кирә к.

-Госман абый - Госман абый, менә кара ә ле, -Илдар буш чынаякны авызын аска каратып, суга батырды. -Кү рә сең ме, эчкә су керә алмый. Бу чынаяк урнына мең лә гә н куб. метр кү лә мендә ге ү тә кү ренмә ле, чы -дам җ епселлә рдә н ясалган ярымшарларны, утраулар янә шә сенә ур -наштырсаң, аның эченә җ аның телә гә н санда тораклар тө зергә мө м -кин.

-Яхшы-яхшы, килешә м. Болай булгач, сез хыялланган ТАТАР - ИЯ илен тө зи башларга вакыт дип саныйм.

-Рә хмә т Госман абый! Алайса син Фә ретдин абыйларны хә зер ү к монда чакыр да, алар зур-зур ташлар ташый торсыннар, ә без синең белә н минем ә тине, Алмазның ә тилә рен, дә ү ә тилә рен алып килергә барыйк.

-Ә йе, безнең ТАТАР - ИЯ илебез бер мизгелгә дә кешесез – иясез тормасын! Татарстан ә лә мен дә иң биек урынга беркетеп куйыйк та, бө ек эшкә тотыныйк, - дип кушылды Алмаз да.

-Госман абый, безнең ТАТАР-ИЯбезгә Бермуд утраулары эффектын тудырып, андагы шикелле, бернинди кораб та йө злә гә н чакырымга якын килә, очкычлар аның ө стеннә н оча алмаслык ниндидер электрон чиклә ү кыры корып куйганда, шә п булыр иде, -дигә н тә къдим кертте Илдар.

-Эшлибез аны, минем яшь дусларым!

Шул арада Фә ретдин белә н Хө снетдин дә килеп тө штелә р һ ә м мә сь- лә белә н танышкач, эшкә керештелә р. Дә рья ө стендә йө зеп йө ргә н илә мсез кү п чү п-чарны бер урынга туплагач, аны ничек файдалану мө мкинлеген билгелә делә р. Моның ө чен аларны су астына кү мү гә ка -раганда, иң кулае - алга таба полимер ә йберлә р җ итештерү ө чен вак –ларга һ ә м чимал рә вешенә китереп, сатарга дип хә л иттелә р. Алмаз ул чү п-чардан дизель ягулыгы эшлә п чыгарырга тә къдим иткә н иде дә, аннары ү зе ү к бу фикерен ТАТАР – ИЯдә фә кать табигый чиста матдә -лә р генә кулланылырга тиеш, дип тө зә тте:

-Биредә чү п эшкә ртү че бернинди химик җ итештерү булырга тиеш тү -гел! ТАТАР – ИЯ экологик чиста – яшеллек иле булсын! – Шул максат -тан чыгып, алар эшкә ртү гә яраксыз чү п-чар тутыру ө чен як-яклары бе -тонлап куелган мең лә гә н квадрат километр урыннар кө йлә ргә һ ә м аларны чү п-чарга ком-таш кушып, тутырырга килештелә р. Нә тиҗ ә дә биредә, ТАТАР – ИЯ җ ирлә ренең тулаем мә йданы, ө ч йө з мең квад -рат километрдан артып китте.

-Госман абый, синең Куыш -Таудагы коммунизм шартларында яшә т -кә н картаймаслар җ ә мгыяте кешелә рен бирегә китереп, яң а җ ирдә яң а тормыш кө йлә теп җ ибә ргә ндә ә йбә т булмасмы икә н? -дип кинә т кенә мө рә җ ә гать итте Илдар. - Аннары Татарстаннан читтә яшә ү че татар -ларны, ү з телә клә ре белә н монда яшә ргә ризалашсалар, кү череп ур -наштырырга мө мкин. Алардан туган балалар да алга таба бә лки кар -таймаслар булып китә рлә р иде!

-Килешә м синең белә н. Ә телә ге булган кешелә рне ни рә вешле чакы -рырга, егетлә р? Аларның җ ыелу урыннарын кайда билгелә ргә?

Озакламый бергә лектә иҗ ат ителгә н ө ндә мә хасыйл булды: “Хө рмә т -ле татар халкы! Кыю йө рә кле, начар гадә тлә ре булмаган, сабыр хо –лыклы 18 дә н 40 яшькә кадә рге йө з кешенең, Антарктида буйларын тү -лә ү сез карап ә йлә нү мө мкинлеге бар. Телә клә ре бар кешелә рдә н һ ә р -вакыт тү землек кү рсә тү, кү пне “белмә ү -сө йлә мә ү ”, физик тазалык, чы -дамлык һ ә м иң мө һ име татар рухлы булу талә п ителә. Ә леге шартлар -га риза булучыларга, Казан елга портына җ ыелырга! Тә гаен җ ыелу кө -нен, вакытын шартлы билге белә н алдарак хә бә р итә рбез”.

Тә къдимгә кызыгучылар кө ткә ннә н артык булып, алар белә н ә ң гә мә ү ткә рү Фә ретдин белә н Хө снетдингә йө клә нде. Чө нки аларның сү рә т –лә ре ә легә кадә р бер җ ирдә дә теркә лмә гә н булганга, нинди генә ил -нең тикшерү оешмалары да алар турында бернинди мә гълү мат таба алмас иде. 137 кешедә н торган тө ркемне кү з ачып йомганчы ТАТАР – ИЯ иленә алып килеп тө шергә ч, шундый гү зә ллек дө ньясына элә ккә н “сә яхә тчелә р” берара авызларын ачып, ө нсез калдылар. Аннары ө ннә -ренә килгә ч, берсеннә н-берсе уздырып, кызыксына-сораштыра башла -дылар:

-Безне кая алып килдегез? Нишлә тмә кче буласыз? Без моннан кире кайта алачакбызмы соң?.. Һ. б., һ. б.

Аларга барысын да тө пле иттереп, бик тә фсиллә п Илдарның ә тисе Айдар аң латты: “Җ ә мә гать, ә нә карагыз, бу җ ә ннә ткә тиң җ ирнең иң би -ек ноктасында кайсы илнең ә лә мнә ре җ илферди?.. Бик дө рес, берсе чал Идел буендагы Татарстан республикасыныкы. Ә Татарстан бә йсез илме соң?.. Килешә м бә йсез тү гел. Ә менә ак сызык бү леп торган ка -ралы, яшеллесе - сез басып торган бә йсез җ ирлә р символы һ ә м ул та -тар халкыныкы – сезнеке, безнеке. Шуң а кү рә ул ТАТАР – ИЯ иле дип атала, УРА-А!!!

Беравыздан “ура” яң гырап, кө чле алкышлар бик озак тынмый торды. Аннары Айдар дә вам итте: Ә гә р азат ТАТАР – ИЯ илен тө зибез диясез икә н, ихтыярыгыз. Сезне беркем дә монда ирексезлә п тотмаячак, җ а –ныгыз телә гә н рә вештә монда йортлар гына тү гел, зиннә тле сарайлар -ны бер тиен дә чыгармыйча, кора аласыз. Дистә лә гә н тонналы таш -ларны бер урыннан икенче урынга бик җ иң ел рә вештә кү череп кую гы -на тү гел, телә сә нинди ераклыктан кү з ачып йомганчы ү зегезгә оша –ганны, телә гә н урыныгызга җ айлап куя алачаксыз.

Ә йдә гез, иң беренче чиратта туганнарыгызга, якыннарыгызга сезнең хакта борчылмасыннар ө чен унар мең доллар акча салыйк һ ә м шунда ук телефон буенча элемтә гә кереп, алардан акча алулары турында со -рашырсыз. Кү п теллә нмичә генә тө зү че булып урнашуыгызны, бер ай -дан кайтып килергә мө мкин булуын белдерерсез.

Дө рестә н дә, телефонда нинди санны җ ыярга икә нен белү челә р, миз -гел арасында акчаның барып җ итү ен белеп, кабат зур канә гатьлек, шатлык хислә ре кичерделә р. Калганнары да озакка сузмыйча, ә леге га -мә ллә рне башкарып, якыннарын сө ендерделә р. Мондый хә лнең чын -барлык булуына һ аман ышанып җ итмә ү че дистә лә п кешене, Госман ү зе белә н очырып, берсенең ө енә кайтарып, тиз арада тынычланды -рып килде. Алар исә, гаҗ ә плә нү дә н ерылып калган авызларын җ ыя ал -мыйча, ө йлә рдә н язып җ ибә ргә н кыска-кыска сә лам хатларын тара -тып чыктылар. “Ышанмасагыз ө егезгә шалтыратып сорагыз, без алар -да булганмы-юкмы, ә йтсеннә р! ”

Шартына китереп, татар-иялелә р илнең идарә че даирә лә рен сайла- дылар. Дө ньядагы иң яшь илнең Ханы иттереп, бертавыштан Айдар белдерелде. Ә Айдар – Хан ү з чиратында вә зирлә рен, ярдә мчелә рен, урынбасарларын игълан итте. Алмазның ә тисе Аяз баш вә зир иттереп билгелә нде, дә ү ә тисе Миң гә рә й белә н карт ә тисе Сә лимгә рә й дә дә ү -лә ттә мө һ им урыннар билә делә р. Госман һ ә м Фә ретдин белә н Хө с -нетдиннә н нинди вазыйфа башкарырга телә ү лә рен дә сорады ул. Алар ТАТАР – ИЯнең дә ү лә т иминлеген тә эмин итү белә н бик телә п шө гыльлә нә чә клә рен белдерделә р.

Бу җ ә һ ә ттә н, Госман инде монда китерелгә н ике бә ндә нең ТАТАР –ИЯ мә нфә гатьлә рен сатарга ниятлә вен дә җ иткерде. Госман аларның кем белә ндер элемтә гә кереп, нә рсә турында сө йлә шү лә рен ө теренә -ноктасына кадә р, магнитофон тасмасына яздыргандай рә вештә, Ай -дарларга җ иткерде: “Бу сә ер тө ркем Идел – Кама бассейнында булса кирә к, ниндидер Татария тө зү буенча балалар уены оештырып мата -шалар бугай. Биек кенә тау башына инде Татарстан ә лә ме белә н кара -лы-яшелле ниндидер чү прә к тә кадап куйганнар.

Ә менә монда ү сү че агач-куаклар нишлә птер бездә гедә й гадә тигә ох -шамаганнар. Утрауларның координатларын да ә легә исә плә п чыгара алмадык, Чулман кү перен чыкканнан соң, 137 кешене нә рсә белә н алып китү лә ре дә аң лашылмады, бер-ике минут ү тү гә ү к, ү зебезнең Идел утрауларында кебек булуыбызны сиздек. Тик як-яктагы ярлар гына нишлә птер кү ренми.

Безне монда, араларында ике укучы яшендә ге бала белә н 5 кеше кар -шылады. Имеш монда ү зебезгә ү зебез җ аныбыз телә гә н рә вештә то -рак тө зи алачакбыз, дилә р. Инде һ ә р -беребезгә унар мең доллар акча да ө лә штелә р. Менә сезгә моннан тө шереп алынган рә семнә рне дә җ ибә рә без. Безгә алга таба нинди кү рсә тмә лә р булыр, йортлар тө зү -дә катнашыргамы?

-Сездә н бернинди рә сем дә килеп ирешмә де. Ә кү зә тү не дә вам итә р -гә, ә мма бик сак булырга! Алар нә рсә кылана, сез дә шулай итегез!

-Айдар –Хан хә зрә тлә ре, борчылма, тө шергә н рә семнә рен эфирга ү т -кә рмә дем.

-Бу сатлыкҗ аннар белә н нишлибез? –дип сорады Айдар – Хан, мә р -мә р һ ә м гранит ташлардан тө зелә башлап, инде матур гына кү тә релеп килгә н җ ә миг мә четенең идә ненә зур-зур, илаһ и матур келә мнә ргә те зелеп утырган халыкка мө рә җ ә гать итеп.

-Маң гайларына “Татар халкын сатучылар” дип язып, башкаланың җ ә -яү лелә р урамына җ ибә рергә ”, - дигә н тә къдим кертте Илдар шаһ задә. - башкалар ө чен сабак булып торыр.

-Бик дө рес фикер! -дип дә ррә ү килеп хуплады, инде Госман бирегә ташый торып, берничә мең кешене тә шкил иткә н ТАТАР –ИЯ халкы.

Ә мма Айдар – Хан ү зенең улы Илдар-шаһ задә фикерен якламады: “Җ ә мә гать, без татарлар, андый радикаль адымга барырга кыргый ха -лык тү гел. Ә йдә гез ү злә ренә сү з биреп карыйк, ничек аң латырлар икә н мондый Шаһ галилә рчә адымнарын. Сү з сиң а Каюм, миллә ттә шлә рең каршына басып аң лат! Югыйсә, телефоннан хуҗ аларың белә н сө йлә ш -кә ндә, авызың нан ут чә чкә н булгансың! ”

-Җ ә мә гать, гаебемне тулысынча аң ладым, кичерсә гез бө тен сә лә тем -не ТАТАР – ИЯне чә чә к аттыруга куяр идем. Хә зер минем якын арада егә рле һ ә м иң алга киткә н ТАТАР – ИЯ иленең бө тен дө ньяга таныла -чагына мыскал да шигем калмады. Зинһ ар гафу итегез мин юньсезне. -Каюм белә н булган Рамил дә шул ук сү злә рне диярлек кабатлады.

-Ничек хә л итә без, җ ә мә гать?

-Ярар, бер юлга кичереп карыйк, -дип хә л итте халык.

ТАТАР – ИЯ халкы кү реп торып аң лаганча, ил дө рестә н дә искиткеч тиз вакыт эчендә кү згә кү ренеп ү сә барды, ныгыды. Госман, Фә ретдин һ ә м Хө снетдиннә р тырышлыгы белә н һ ә ркө нне бирегә мең ә рлә гә н ке -ше ташый торгач, аның халкы артканнан-арта барды. Татарстаннан читтә, ерак иллә рдә яшә ү че миллә ттә шлә р дә яң а хасыйл булган азат илгә бик нык тартылды.

Госман татар халкы ө чен тагын бер бик тә сө енечле хә бә р җ иткерде: аның аң латуынча, ТАТАР – ИЯ кешелә ренә, ү з тә ннә рендә ге кү зә нә к -лә р белә н идарә итә ргә ө йрә нә бару нә тиҗ ә сендә, аларга бернинди вируслар һ ә м башка тө р зә хмә тлә рнең берсе дә яный алмаячак. Алай гынамы, эчке тү гел, тышкы ярсыткыялар да тә эссир итә алмый.

Бу урында Госман, җ ә ядә н бер агачка ук атып кү рсә тте. Атылган ук мизгеле белә н аның ү зенә ә йлә неп килгә н иде, Госман укны, килеп ка -далам дигә ндә тотып алды. “Кылыч белә н кизә нсә лә р дә, һ ө җ ү м шул ук юл белә н кире кайтарыла, -дип елмайды Госман. -Гомумә н, алтатар белә н аталармы, атом-тө ш коралыннанмы: дошманнның безнең та -рафка юнә лтелгә н барлык утлы коралы аткан җ ирлә ренә тө шеп шарт -лаячак! Кирә к икә н без ул ут ачкыч коралларны бө тен дө нья буенча ата алмас хә лгә китереп, тимер-томыр ө еменә ә йлә ндерә алабыз. ”

-Мө гаен шулай итә ргә кирә к булыр. Берсеннә н-берсе уздырып макта -нышып ятмасыннар! -диде Айдар – Хан. -Ә ул коралларга куелган атом -тө ш шартлаткычын тыныч максатларда файдаланырга булыр. Ә йдә, сү зең не дә вам ит Госман ага.

-Ә йе, Айдар – Хан хә зрә тлә ре, ТАТАР – ИЯ болар ө стенә дө ньяның иң бай иле дә булып тора. Ничә гасырлар дә вамында диң гез-дә рьялар -да яткан файдалы казылмаларны да, анда баткан алтын-кө меш, энҗ е -мә рҗ ә н тулы корабларны да без бик җ иң ел рә вештә су астыннан кү тә -рә алабыз. Хә зер без дистә лә п кеше белә н, дә рья киң легенә чыгып, ике гасырлар элек баткан бик бай бер корабны судан арчып карарбыз, -дип Госман, ү зе сайлап алган кешелә р белә н каядыр очып китте.

Кү здә тоткан урынга җ иткә ч, Госман каршыдагы дә рья суларын як-як -ка тибә реп, аның тө бен кү рсә тте. Анда янтаеп яткан корабны манзара кылгач, Госманга ияреп очкан кешелә р шаккатты һ ә м аның кушуы бу –енча, алар зур телә к белә н борынгы, җ илкә нле корабны бушатырга ке -рештелә р. Ә мма аларның, бу авыр йө кне, тә ү лек дә вамында да буша -тып чыга алмауларын аң лаган Госман, ү зе эшкә керешергә мә җ бү р булды һ ә м судноны бушатуны бик тиз тотып, сә яхә тчелә рне очып кит -кә н җ ирлә ренә кире кайтарып куйды. Алып кайткан байлыкның бары -сын да дә ү лә т казнасына тапшырдылар.

ТАТАР – ИЯдә халык саны бик тиз арта торып, йө з мең нә рдә н узып китте. Фә ретдин белә н Хө снетдин Һ индстандагы Бө ек Моголлар - им ператорлары - Бабур, Акбар, Җ иһ ангир кебек падишаһ лар чорыннан ук тө плә неп калган татарларны да, Ә фганстан татарларын да, Тө ркия, Иран, Румыния татарларын да, Туктамыш – Хан хакимлеге вакытында Польша, Литва идарә челә рендә хезмә ттә булган татарлардан калган токымнарны да һ ә м башка кү п кенә тө бә клә рдә ге миллә ттә шлә рне дә ташый тордылар. Фә кать Татарстанның ү зеннә н генә ә легә беркемне дә алап килергә рө хсә т булмады.

“Газиз Татарстаныбыздагы миллә ттә шлә ребез санын киметергә ә ле -гә һ ич тә ярамый! -дип белдерде Айдар – Хан. -Ә Татарстаннан читтә -ге тө бә клә рдә н, иллә рдә н килсеннә р генә. ” Ә нә шул рә вешле, Айдар – Хан фараз иткә нчә, бер-ике ел эчендә биредә ге халык саны миллион -нан узып китә чә к. Аннары инде Берлә шкә н Миллә тлә р Оешмасына ә гъзалыкка кабул итү лә рен сорап мө рә җ ә гать итә ргә дә уң айсыз бул -мас, Аллаһ ы телә сә!

Ә легә ТАТАР – ИЯ бик кызу адымнар белә н ү сә, киң ә я торды: мә чет -лә р, мә ктә п – мә дрә сә лә р, югары мә ктә плә р, фә нни ү зә клә р, башка бик кү п социаль-мә дә ни объектлар тө зелде. Моң а кадә р Госман һ ә м Фә ретдин белә н Хө снетдингә генә хас булган гравитация кырын җ иң ү сә лә тенә Айдар – Хан ү зе һ ә м аның якыннары да ирешә башладылар. Тө зү эшлә ре мең ә р йорттан да ким булмаган бистә лә р – мә хә ллә лә р кору рә вешендә башкарылды. Һ ә р мә хә ллә гә зур – мә һ абә т мә четлә р, мә ктә п-мә дрә сә лә р салынды.

Болардан тыш бер су асты шә һ ә ре дә пә йда булды. Ү тә кү ренмә ле биниһ ая зур гө мбә з эчендә яшә ргә телә ү челә р аң а эскалаторлар бе -лә н тө шеп-менеп йө ри торган иттереп ясалганлыктан, андагы фатир –лардагы уң айлыклар җ ир ө стендә гедә н һ ич тә ким тү гел иде. Су асты шә һ ә ренә идеаль чисталык талә п итү че җ итештерү предприятиелә ре, фә нни-тикшерү оешмалары һ ә м шуң а охшаш башка мө һ им завод-фаб –рикалар урнаштырылды.

Халык берничә кө н эчендә шундый зур һ ә м искиткеч матур корылма -лар тө зелеп торуына бик тә канә гать булды. Ә Фә ретдин белә н Хө с -нетдин исә, кү ң еллә ренә ошаган ташларны кү з карашлары белә н ла -зер нурыдай тип-тигез иттереп кисеп, берсе-ө стенә берсен махсус җ и -лем сылап кү тә рә килгә ч, дө рестә н дә биналар-корылмалар бик тиз аякка баса торды. Йортлар һ ә р хуҗ а ү зе телә гә нчә, гаилә нең кешелә р санына карап, тө рле зурлыкта һ ә м зиннә тле иттереп, югары зә вык бе -лә н тө зелде.

Шул арада ө ч зур гына шә һ ә р дә калкып чыкты. Шә һ ә рлә ргә, бистә -лә ргә атамаларны анда яшә ү челә р ү злә ре билгелә де. Башкаланы, монда иң беренче булып Илдар белә н Алмаз килеп утырган утрауда, дө ньяның барлык гү зә л шә һ ә рлә рен карап чыкканнан соң гына, берсе -нә дә охшамаган рә вештә тө зеделә р. Килә чә ктә дә анда яшә ү челә р саны ике йө з мең кешедә н артмаска тиеш дигә н кү рсә тмә тө шерелде.

ТАТАР – ИЯдә яшә ү челә р диң гез-дә рьяларны пычраткан чү п-чардан арыну барә бә ренә илнең билә мә лә рен киң ә йтү дә н тыш, бө тен дө нья халкы ө чен бә һ асе булмаган гамә ллә р ү тә ү белә н дә шө гыльлә нде -лә р. Шундыйлардан вулканнардан чыккан ифрат зур кү лә мдә ге җ ылы -лыкны куллану ысулын уйлап табуны санарга була. Чагыштырмача салкын климатта кө н кү рергә мә җ бү р булган Ауропа һ ә м Тө ньяк Амери -ка иллә ре, татар-иялелә рнең бу технологиялә рен бик телә п файда -ландылар. Нә тиҗ ә дә, алар газ юнә тү дә бик кыйммә ткә тө шкә н кыен -лыктан һ ә м бә йлелектә н котылдылар.

Яшь ил Ханы фә рманнар чыгаруда да халыкчан булуы белә н башка -лардан аерылып торды. Берә р мө һ им фә рманны чыгару алдыннан ха -лык белә н аны мә гълү мат чаралары аша тикшерү ү ткә релде. Беренче чиратта Айдар – Хан татар ә лифбасына кү птә ннә н кирә кле ү згә реш кертте. Ә мма байтак кеше латин алфавитына кайтуны сораса да, ул мондый гамә лне татар халкы башына ө стә мә мә шә кать тудыру булыр дип санады һ ә м нигездә, кайбер хә рефлә р җ итмә ү сә бә пле сө йлә м бозылганлыктан, ө стә мә хә рефлә р кулланышка кертелде.

Каты “Кк” урнына, мисал ө чен “Rk” тамгалары, ә каты “Гг” урнына “Ээ” -нең эчке сызыкчалары алынган рә вештә ге билгелә р, ягъни “Сс” ның кирегә кайтарылган ягы алынды. Югыйсә ничә мә дистә лә рчә, ә бә лки йө злә рчә ү к сү злә р бозып ә йтелеп, инде шуң а кү негә дә башланган иде. “Һ һ ” урнына “Гг”, “Ң ң ” урнына “Нг ”, һ ә м “Җ җ ” урнына бернинди кы -саларга сыймаганча “Дж» язу һ ә м ә йтү лә р дә гамә лдә н чыгарылды.

Айдар –Хан Госман агадан уку йортлары, шул исә птә н мә ктә п дивар -ларына татар халкы тарихында булган барлык Ханнарның сү рә тлә -рен тө шереп, аларның һ ә ммә се турында яхшы якларын да, җ итешсез -леклә рен дә бә йнә -бә йнә кү рсә теп, холыкнамә язарга тә къдим итте. Чыгышлары буенча татартардан булып, тө рле иллә р-кыйтгалар белә н идарә иткә н кү ренекле затларның берсен дә игътибардан читтә кал -дырмаска сө йлә шенде.

-Син бит Госман ага, ул чорларда яшә гә н кеше буларак, аларның барсын да диярлек белә сең.

-Ә йе-ә йе, Айдар – Хан хә зрә тлә ре, бө тенесе дә кү з алдымда.

-Шул ук вакытта Һ индстанны җ итә клә гә н Разия Солтанны да, Мисыр белә н идарә иткә н Бибарс Солтанны да онытмаска кирә к. Алар икесе дә кыпчак, димә к борынгы бабаларыбыз токымыннан.

-Аң лашылды, Хан хә зрә тлә ре. Һ ичсү зсез шулай эшлә рбез. Чө нки безнең тарихыбыз тамырлары бик тирә нгә китә. Ә йтик, анда якты эз калдырган һ уннар юлбашчысы бө ек Аттиланы без – татарлар берни –чек онытырга тиеш тү гел.

-Шулай, горурлыгыбыз булып торган шә хеслә рне генә тү гел, кызга -нычка каршы, гыйбрә т ө чен, хурлыклы яклары белә н билгеле булган сатлык Шаһ галилә рне, Камай морзаларны да яшь буын белеп ү сә ргә тиеш! –дип басым ясап ә йтте Айдар – Хан.

Айдар – Хан ай саен радио-телевидение аша халыкка мө рә җ ә гатен -дә дә татар халкы тарихын тирә нтен ө йрә нергә тә къдим итү ө стенә, ү зе дә кү п еллар балаларга тарих, җ ә мгыять белемнә ре буенча дә рес биргә нлектә н бу тема аң а бик якын һ ә м кадерле булды. Ә мма дистә лә -гә н еллар дә вамында Татарстан тарихын ялган дә реслеклә р буенча укытудан чын мә гънә сендә аның бә гыре каткан иде инде. Шуң а кү рә ул ү зенең һ ә р чыгышына Госман белә н киң ә шлә шеп ә зерлә нде: тари -хи вакыйгаларга, ул чорлардагы шә хеслә рнең эшчә нлегенә бә я бир -гә ндә бу аеруча мө һ им иде.

Ул татар халкына гына хас сыйфатларга да киң тукталды. Аның уң -ганлыгын-булганлыгын, сә лә тен-талантын, дошман белә н бә релештә батырлыгын-аяусызлыгын бә ялә ү белә н бергә кирә геннә н артык кө нче булып, ү зе генә алга чыгу, аны гына мактасыннар ө чен хө сетлеккә ка -дә р барып җ итә ргә мө мкин булуын кискен тә нкыйтьлә де:

-Нә къ менә шундый холыклары аркасында татар Ханнарын иң якын кешелә ре, хә тта дуслары да юк иткә ннә р. Тә хеткә менә м дип, туган туганына, улы атасына каршы кул кү тә ргә н. Шундый хө сетлек чагы -лышлары 1990 еллардагы татар халкының азатлык кө рә шендә дә ачык кү ренде. Анда “лидерлар” саны кирә геннә н артып китеп, алар берсен-берсе ишетми башлады. Халык - миллә т мә нфә гатьлә реннә н битә р, бу “юлбашчылар” ү злә ренең шә хси максатларын ө стен куйды -лар. Нә тиҗ ә дә азатлык ө чен кө рә ш алга куелган изге максатларына ирешә алмыйча, ү з канына ү зе тончыкты, ә ирешә алган азмы-кү пме уң ышлардан дошман файдаланды һ ә м аны татар халкының ү зенә каршы борды!

Азатлык кө рә ше ө чен оештырылган кү п санлы митингларда, җ ые -лышларда Айдар ү зе дә даими катнашып йө ргә н кеше буларак, “А-зат-лык, а-зат-лык! ”-дип кычкырып кына тү гел тамагы карлыкканчы акырып, тавышын бетергә нен сагынып исенә тшерде һ ә м чираттагы чыгышы -мө рә җ ә гатендә бу чор турында киң рә к тукталды. Ул еллардагы Татар -стан парламентының һ ә м җ итә кчелегенең тешсез-тырнаксызлык кү рсә -тү ен кискен тә нкыйтьлә де. Башка халыкларның – миллә тлә рнең дә ү з -лә ренең рухи коллыкта җ ан асрауларына, татар халкы белә н берлектә актив баш кү тә рми торуына борчылуын белдерде.

-Татар халкында бердә млек булмаганга кү рә, ул тарихи ү сеше, мә дә -нияте шактый тү бә ннә р тарафыннан кыргыйларча канга батырылып, илсез, җ ирсез калдырылган. Инде бу, татар халкы ө чен ифрат дә рә җ ә -дә авыр, трагедик һ ә м хурлыклы вакыйгаларга, коточкыч зур югалту -ларга да 500 елга якын вакыт узган. Чагыштырырга мө мкин булмаслык рә вештә изү, кыерсыту, чын мә гънә сендә геноцидны башка миллә т -лә р татымаган. Чө нки фашистлар да яулап алынган халыкны тере ки -леш кабыргаларыннан тимер ыргаклар белә н асып җ ә заламаганнар, аркаларына 5-6 мунча себеркесе ө еп якмаганнар, чукынмаган ө чен бә -ке уеп, боз астына җ ибә рмә гә ннә р.

Шуң а кү рә дә, кадерле халкым, без мө стә кыйль ил буларак, Татар –стандагы туганнарыбызның да безнең кебек ирекле булуы ө чен кө рә -шергә тиешбез һ ә м моң а Аллаһ ы телә сә, алдагы якын елларда һ ич –шиксез ирешә чә кбез дә. Гомумә н, без җ ир йө зендә фә кать ирекле ил -лә р һ ә м азат миллә тлә р генә, ү злә ре телә гә нчә яшә ргә тиеш, дигә н фикердә!!! Яшә сен ТАТАР –ИЯ, яшә сен ирек сө ючә н ТАТАР халкы!!!