1.Рак алды аурулары және оның пайда болуына себепші болатын факторлар

Тоқ ішектің ракалды аурулары
1. Полиптер (бездік, бү рлік)
2. Бейспецификалық жә не спецификалық ойық жаралық колиттер.
3. Крон ауруы
4. Дивертикулез (ішек қ алтасы).

Тоқ ішек рагы негізінде созылмалы бейспецификалық жә не спецификалық ойық жаралық
колит, Крон ауруы, дивертикулез, полиптер сияқ ты аурулар аясында дамиды. Олардың пайда болуына физикалық, химиялық жә не биологиялық факторлар ә сер етеді.
1. Химия-биологиялық факторлар – тоқ ішектегі микрофлоралардың ә серінен:
а) аминдік қ ышқ ылдардан индол, индоксил, скатол, склатоксил, аммиак, фенолдар т. с.
уландырғ ыш заттар қ ұ рылымдары жә не канцерогендік ық палы жоғ ары микроэлементтер
(кү шала, висмут, т. б. ) бө лінеді, нитозоаминдер тү зіледі. Олар шырышты қ абатта про-
лиферативтік ү рдістердің туындауына итермелейді.
б) бірінші ө ттік қ ышқ ылдан екінші ө ттік қ ышқ ылдар тү зіледі. Олар бактериялық
факторлардың қ атынасуымен ішектегі қ алыпты зат алмасу ү рдісіне ық палын тигізеді.
2. Анатомиялық факторлар қ атарына туа біткен шектелген қ ыспақ тар, мегаколон,
долихосигма, дивертикулез, Гиршпрунг аурулары нә жістің іркілуіне немесе оның ұ зақ уақ ыт сыртқ а шық пауына себепші болады, яғ ни копростаздан тоқ ішектің шырышты қ абатында қ абыну, эрозия мен ойық жараның пайда болуына ә келіп соғ ады.
3. Созылмалы қ абыну ү рдістері. Созылмалы спецификалық ( туберкулездік, мерездік) жә не бейспецификалық ойық жаралық колиттер, Крон ауруы (грануломатоздық колоректит) ішектің шырышты қ абатында тұ рақ ты қ абыну ү рдісін ө рбітеді. Осының салдарынан Люберкиндік бездердің крипталары бұ зылады, кө п жерлерде эрозиялар пайда болады, шырыш асты жә не бұ лшық ет қ абаттарында ісіну ошақ тары пайда болып, микроабцесстер ө рбиді. Бұ л тоқ ішектің ө зегінің тарылуына, гаустраларының жоғ алуына ә келіп соғ ады. Ойық жаралы колиттердің ауыр клиникалық кезінде асқ ынулар ( тесілу, жыланкө здер) байқ алуы да ық тимал.
4. Полиптер (бездік, бү рлік) сан жағ ынан алғ анда біреу немесе топтасқ ан, шашыранды
болуы, ал тү бірі жің ішке немесе жалпақ болулары мү мкін. Олар микроскопиялық қ ұ рылымы бойынша гиперпластикалық, аденоматоздық ( бездік), аденопапилломатоздық ( бү рлік) болып ү шке бө лінеді. Осылардың ішіндегі қ атерлі ісікке кө шуге бейімділер қ атарына тү бірі жалпақ ойық жараланғ ан бү рлік жә не бездік полиптер жатады.
5. Дисбактериоз – тоқ ішек ішіндегі микрофлораларының ауытқ уы. Тоқ ішектегі микроб-
тар – ішек таяқ шасы жә не аэробты, анаэробты ә ртү рлі микробтар. Ішек таяқ шасы – тоқ ішектің негізгі микробы. Ол тағ амдағ ы клетчаткаларды (жасұ нтақ тарды) қ орытуғ а қ атынасады жә не В12, К, А витаминдерін ө ндіреді, ішектің шырышты қ абатын зақ ымдайтын микробтар менбактериялардан қ орғ айды. Анаэробты бактериялар стероидтарды, ө т қ ышқ ылының тұ здарын пә рменді тү рде ө ндіреді де, ал аэробты микробтар аз ө ндіреді. Дисбактериоз науқ асымен ауыратын адамдарда ішек таяқ шалары азаяды, басқ а зиянды микробтардың дең гейі кө бейеді, осының салдарынан ішекте қ абыну ү рдістері ө рбиді. 6. Гарднер синдромы – полипоз + басқ а ағ за ісігі, Пейтц - Егерс синдромы -полипоз+ гиперпигментация ерін, ауыз алаң ында.
Аталмыш факторлар бар адамдар тоқ ішек қ атерлі ісігімен жиі ауырады.

2. Ісіктің орналасқ ан жеріне байланысты клиникасы
1. Ішектік дисфункция синдромы. Ол нә жістің ішек бойымен жү руінің бұ зылуы, яғ ни
іштің қ атуы мен ө туінің алмасып тұ руыменен, іштің кеуіп қ ұ рылдауыменен сипатталады. Ісік тоқ ішектің сол жақ бө лігінде, ә сіресе қ има ішекте орналасқ анда байқ алатын синдром.

2. Нә жістегі патологиялық бө лінділер синдромы – нә жіспен бірге қ ан, шырыш, ірің
шығ ады. Бұ л белгілер қ атерлі ісіктің ішектің сол жақ бө лігінде орналасқ андабайқ алатын синдром.

3. Іштің шаншып, сыздап ауруы белгісі (сол жақ мық ындық аймақ та, іштің шамадан
тыс қ атты бү ріп, ә лсін-ә лсін кө шпелі шаншуы). Ісік тоқ ішектің қ има, тік ішектік бө лігіндеорналасқ анда байқ алатын белгі. Бұ л белгі қ атерлі ісіктің тоқ ішектің оң жақ бө лігіндеорналасқ анына қ арағ анда, сол жақ бө лігінде 2-3 есе жиі кездеседі.

4. Токсико-анамиялық синдром – себепсіз дене қ ызуының ү немі жоғ ары болуы, қ ан
қ ұ рамында анемия мен лейкоцитоз, бет ә лпеттің қ уқ ылдығ ы. Бұ л синдром науқ астың кө ң іл кү йінің бұ зылуы, бет ә лпеттің бозғ ылт тартуы, себепсіз дененің тұ рақ ты қ ызулануы, қ ан қ ұ рамында анемия мен лейкоцитоздың болуыменсипатталады. Ісік тоқ ішектің бү йендік бө лігінде орналасқ анда байқ алатын синдром.

5. Іш қ уысын сипап қ арағ анда байқ алатын ісіктік тү йін. Оның сырт жағ ы кедір-бұ дыр, тығ ыздығ ыжоғ ары, қ озғ алмалы болады, қ ан қ ұ рамында лейкоциттер саны қ алыпты жағ дайда. Бұ л белгі жиі қ атерлі ісіктің тоқ ішектің бү йендік бө лігінде, сиректеу қ има тә різді бө лігінде орналасқ анда байқ алады.

6. Тоқ ішек рагының жалпы белгілеріне науқ астың тез шаршауы, ә лсіздіктің пайда болуы
мен тағ амғ а тә беттің нашарлауы, жү деп-жадау, қ анның азаюы (анемия) жатады. Аталмыш
белгілер ішектің қ ызметі бұ зылмай тұ рып білінеді. Бұ л белгілер кө бінесе ісік тоқ ішектің оң жақ бө лігінде орналасқ анда жиі кездеседі.

3. Анық тау жолдары, қ азіргі заманауи анық тау ә дістері
1. Науқ астың шағ ымдарын жә не клиникалық белгілерін анық тап, олардың пайда болғ ан
мезгілін біліп, ә р белгіні сипаттап, ө рбу ү рдістерін анық тау.
2. Мануальдық тексеру (қ арау, сипау, тың дау, перкуссия).
3. Зертханалық зерттеулер:
- қ ан қ ұ рамын анық тау;
- нә жістің капрограммасы;
- нә жістен аскариданы іздестіру;
- нә жістен айқ ын жә не жасырынды қ анның барлығ ын Григорсен сынамасы, фека-, гемакульт тестілері арқ ылы анық тау;
- РЭА жә не С-9-19 маркерлерінің мө лшерін анық тау.
4. Арнайы зерттеу тә сілдері:
- рентгендік тексеру – ирригоскопия, ирригография арқ ылы тоқ ішектің шырышты
қ абық шаның ішкі бедерінің ө згеруі, гаустрацияның бұ зылуы, ішек қ уысының тарылуы, шектік толу деффектісі, перистальтиканың бұ зылуы, жайпақ табақ ша тә різдес, ернеуі жұ мырылғ ан ойық жара анық талады.
- фиброколоноскопия арқ ылы тоқ ішектің барлық бө ліктеріндегі қ алыптан тыс ө згерістерді, ісіктерді анық тайды, биопсия алынады.
- морфологиялық тексеру арқ ылы ісіктің гистологиялық тү рлері анық талады.
- УДЗ арқ ылы қ атерлі ісіктің іш қ уысындағ ы ағ залардағ ы метастаздары анық талады.

4. Емдеуә дістері
Тоқ ішек рагын емдеу ү шін хирургиялық жә не химиотерапиялық тә сілдер жиі қ олданылады да, ал сә улелік тә сіл ө те сирек қ олданылады. Сә улелік емнің сирек қ олданылуының себебі, біріншіден, тоқ ішек рагы сә улелік емге сезімталдығ ы ө те тө мен, екіншіден, ішек ө зегіндегі ісікке жә не оның аймақ тық лимфалық тү йіндеріндегі метастаздарына (жоғ арғ ы, тө менгі шажырақ айлық қ ан тамырларына) дә лме-дә л сә уле шоғ ын бағ ыттау аса қ иын.
Жалпы тоқ ішек рагын емдеу тә сілдерінің ең негізгісі – хирургиялық тә сіл. Ол тү бегейлі
жә не паллиативтік тұ рғ ыда қ олданылады.
1. Тү бегейлі операциялардың тү рлері: Оң жақ тық гемиколэктомия.

2. Кө лденең тоқ ішекті резекциялау.

3. Сол жақ тық гемиколэктомия.

4. Қ има ішекті резекциялау операциясы.

Лахея тү рлендірген Микулич операциясы

Паллиативтік операциялар науқ астағ ы ісікті алып тастауғ а мү мкіншілік болмағ анда
қ олданылады. Олар ә ртү рлі байламдар мен стомалар:
- мық ындық ішек пен кө лденең ішек арасындағ ы байлам;
- цекостома;
- трансверзостома;
- кө лденең ішек пен қ има ішек арасындағ ы байлам;
- бір немесе екі бағ аналы колостома немесе сигмостома.

5. Тік ішек рагының пайда болуына себепші факторлар
- тік ішектің ракалды ауруларымен ауыратындар;
- тұ рақ ты іштің қ атуы немесе оның іштің ө туімен алмасып тұ руы;
- ү лкен дә рет сындырғ аннан кейін тік ішектің толық тазаланбағ анын сезу;
- нә жістің сыртқ ы тү рінің ө згеруі (қ ұ малақ тә різді таспа) мен кө лемі;
- ү немі сезілетін артқ ы ө тіс аймағ ында сезілетін аурулық сезім;
- нә жістің артқ ы ө тістен шығ ар алдында немесе шығ у кезінде байқ алатын қ ан немесе оның жолағ ы.

6. Ісіктің орналасқ ан жеріне байланысты клиникалық белгілері мен анық тау жолдары
1. Патологиялық бө лінділер. Бұ л белгі нә жіспен бірге қ ан, шырыш, ірің сияқ ты
патологиялық бө лінділердің сыртқ а шығ уы арқ ылы сипатталады.

2. Тік ішек қ ызметінің бұ зылуы немесе ішектік дисфункция. Бұ л белгі іштің қ атуы мен
ө туі, жалғ ан дә ретке отыру сезімімен сипатталады.

3. Аурулық сезім белгісі. Бұ л қ атерлі ісіктің кешірек сезілетін белгісі.

4. Нә жістің сыртқ ы кескінінің ө згеруі (қ ой қ ұ малақ, таспа тә різді).

Тік ішек рагын анық тау жолдары
1. Анамнезді жан-жақ ты жинау, яғ ни:
-нә жіс қ ұ рамында қ анның, шырыштың байқ алуы, уақ ыт мерзімі, жиілігі, нә жістің сыртқ ы
кө рінісі;
- іштің қ атуы мен ө туінің тұ рақ ты тү рде алмасуы;
-ү лкен дә ретке жиі отыру мен одан қ анағ аттанарлық сезім алмау, ішек қ уысында бө где
заттың бар екендігін ү немі сезіну;
- нә жістің сыртқ ы кескінінің ө згеруі (қ ой қ ұ малағ ы, таспа тә різді);
- мық ын жә не бө кселік аймақ тағ ы тұ рақ ты аурулық сезім.
2. Саусақ пен қ арау (ү ш тү рлі тә сіл) жә не бимонуалды жағ дайда ә йелдердің қ ынабын
тексеру.
3. Ректороманоскопия ( кө ру, биопсия жасау, жағ ынды, жуынды алу).
4. УДЗ (бауыр, бү йрек, ү лкен жә не кіші астау, қ олқ а тамыр бойын тексеру).
5. Экскреторлық урография, цистография (ісіктің қ уық пен несепағ арғ а жабысуын
анық тайды).
6. Ретроградтық ретропневмопелвиография (ісіктің сегізкө зге жабысуын анық тайды).
7. Тө менгі лимфография (ісіктің бө ксеаралық, астаулық, артқ ы ішперделік лимфалық
тү йіндерге тарау дең гейін анық тайды).
8. Нә жісті капрологиялық зерттеу (нә жістегі қ ан, шырыш т. б. анық талады ).
9. Острица жұ мыртқ аларының бар немесе жоқ тығ ын анық тау (кө тенішек аймағ ындағ ы
гельминтті анық тайды).