Екінші аралық бақылау.

Қ азақ стан Республикасының білім жә не ғ ылым министрлігі

Семей қ аласындағ ы Шакарім атындағ ы мемлекеттік университеті

Екінші аралық бақ ылау.

Тақ ырыбы: ХІХ ғ асырдағ ы идеялық ағ ымдар жә не қ оғ амдық -саяси қ озғ алыс

Орындағ ан: Айткенов С. Т.

Тобы: И – 311

Тексерген: Ибраемова М. С.

Семей қ аласы 2015ж

Жоспар:

Кіріспе

1. XIX- XX ғ. идеялар мен ағ ымдар

2. XIX- XX ғ ағ ымдар: либерализм, консерватизм, марксизм

Қ орытынды

Пайдаланғ ан ә дебиеттер

XIX- XX ғ. идеялар мен ағ ымдар

XIX ғ. бірінші жартысында қ оғ амдық санада марксистік саяси идеялар пайда болды. Оның негізін К. Маркс (1818-1883 жж. ) пен Ф. Энгельс (1820-1895 жж. ) салғ ан еді. Олар социалистік революция мен пролетариат диктатурасы туралы ілімді жасады. Пролетариаттың саяси партиясы – Компартия, ол жұ мысшылардың қ озғ алысына басшылық жасауғ а тиіс деген қ ағ иданы негіздеді. Олар мемлекеттік қ ұ рылымда жан-жақ ты дамығ ан, еркін адамды қ алыптастырғ ылары келді. Ол ү шін жұ мысшы табы таптық кү рестің негізінде қ оғ амдық -саяси жү йеде социализмді орнатуы тиіс деді. К. Маркстің ұ йғ аруынша: «... қ оғ амдық мінез-қ ұ лық барлық қ озғ алыс атаулығ а тә н, ө йткені қ оғ ам адамды адам етіп қ алай қ алыптастырса, адам да қ оғ амды солай қ алыптастырады... Табиғ аттағ ы адамның мә ні тек қ оғ амдық адамғ а ғ ана қ олданылады, тек қ ана қ оғ амда табиғ ат адам ү шін, адамдарды ө зге адамдармен байланыстыратын бө лім, басқ алар ү шін болмыс жә не ол ү шін де болмыс, адамның іс-ә рекетінің ө мірлік қ ұ ралы болып табылады, тек қ оғ амда табиғ ат адам болмысының негізі ретінде қ арастырылады. Тек қ оғ амда ғ ана оның табиғ и мә ні ол ү шін адами болмысқ а айналады жә не табиғ атта ол ү шін адамдар қ алыптасады. Осылайша, қ оғ ам адамның табиғ атпен ө зара аяқ талғ ан бірлігі, табиғ аттың шынайы қ айта жандануы, жү зеге асырылғ ан адами натурализм жә не табиғ атқ а адамгершілікпен қ арау болып табылады». Сонымен, К. Маркс қ оғ ам - адамның ө мірде тіршілік етуінің негізі. Тек қ оғ амда ғ ана адам шын мә нісінде жетіліп, оның табиғ и, саяси, ә леуметтік, қ ұ қ ық тық, экономикалық жә не т. б. мұ рат-мү дделері мен қ ажеттіліктері жү зеге асырылады деп ой қ орытады..

Ә рбір адамның іс-қ имылы ойдан басталатыны баршағ а мә лім. Адамзаттың саяси ө мірінің дамуы да саналы адамдардың ой-пікірлеріне, ұ сыныстарына, идеяларына негізделеді. Идеялардың негізгі кө зі, бастауы ғ алымдардың ой-пікірлері мен тұ жырымдамалары. Мысалы, кезінде идея ретінде ұ сынылып, кейін идеологияғ а, теорияғ а айналғ ан Конфуцидің мемлекеттік билік пен халық арасындағ ы тең гергіштік заң ы, Аристотельдің орташылдық, орта таптық концепциясы, Гоббстың антиэтатизм принципі, Монтескьенің билікті бө лу туралы заң ы жә не т. б. Солардың ішінде бү кіл адамзаттың дамуына ү лкен ө згерістер ә келгендері либералдық, консервативтік, реформистік, социал-демократиялық идеологиялар.

Либерализм (либералис - латын тілінен еркін, азат деп аударылады) идеологиясының негізін салушылар: Дж. Локк (1632-1704 жж. ), Ш. Л. Монтескье (1689-1755 жж. ), А. Смит (1723-1790 жж. ), И. Кант (1724-1804 жж. ), Т. Джефферсон (1743-1826 жж. ), А. Токвилль (1805-1859 жж. ), Дж. Милль (1806-1873 жж. ). Либерализмнің мұ раттары қ азіргі саяси демократия ұ станымдарының қ алыптасуы мен дамуына зор ық палын тигізді. Либерализмнің негізгі ұ станымдары: адамның еркіндігі шексіз қ ұ ндылық болып табылады; жеке тұ лғ аның табиғ и қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының қ асиеттілігі мен ажырамастығ ы; олардың қ оғ ам жә не мемлекет мү дделерінен жоғ ары тұ руы; адамдардың тең дігі; олардың ө мір сү руге, еркіндікке, жеке меншікке қ ұ қ ық тарының болуы; адамдар арасындағ ы ө зара бә секелестіктің, кә сіпкерліктің жә не нарық тық қ атынастардың еркіндігі; экономикалық іс-ә рекеттің мемлекеттен тә уелсіздігі.

Либерализм - ең жоғ арғ ы қ ұ ндылық ә рі басымдық ретінде жеке еркіндікті ұ станатын идеология. Либерализмнің ә леуметтік-саяси теориясы қ оғ амдық жә не мемлекеттік қ ұ рылымның демократиялық принциптеріне негізделеді, ә леуметтік, саяси, экономикалық қ атынастардың зорлық -зомбылық сыз тү рлерін ұ станады, тұ лғ аның еркін дамуын шектемейтін жә не ә рбіріне мемлекеттік-қ ұ қ ық тық қ орғ ау, адам қ ұ қ ы мен азамат бостандығ ын сақ тау кепілдігін беретін қ оғ ам қ ұ руды кө здейді

Либерализм саяси ағ ым ретінде ХYI ғ. ортасында пайда болды, ағ ылшын вигилерінің бағ дарламасы мен іс-ә рекетімен, сондай-ақ мү дделер тепе-тең дігі мен ә ртү рлі қ ұ қ ынлық тардың сыйымдылығ ына негізделген келісім мен ымырашылдық саясатымен байланысты болды. Кейіннен ағ ылшын жә не француз ағ артушылары ә леуметтік-философиялық, қ ұ қ ынлық ты-дү ниетанымдық, қ ұ қ ық тық жә не экономикалық либералдық идеяларды жасап, негіздеді. XIX ғ. ортасынды либерализм ғ аламдық идеологияғ а айналып, бү кіл ә лемде ық палы артты.

Либерализм ә леуметтік ө мірдің негізі ретінде ө з мү ддесіне сә йкес еркін ә рекет етуге қ ұ қ ы шексіз, сө зсіз қ ұ қ ынлық ты ә рі автономды тұ лғ аны атайды. Тұ лғ аның жеке ө мірі қ ол сү ғ уғ а болмайтын жоғ ары саласы болып табылады жә не мемлекет тарапынан (либералды фундаментализм) араласуғ а болмайтын (laisser-faire) ә мбебап принциппен қ орғ алады. Демократиялық мемлекетте толық билікке азаматтық қ оғ ам ортақ тасады. Қ оғ амдағ ы ә ділеттілік заң ү стемдігімен жә не барлық азаматтың заң алдында тең дігімен қ амтамасыз етіледі. Либералды демократияның қ оғ ам дамуының гуманистік бағ ыты ретінде орнығ уы жаһ анданудың саяси қ ырын қ ұ райды жә не тұ лғ аны қ ұ қ ық тық қ орғ ауғ а шү бә сыздық мә ртебесін берумен байланысты

Либерализмге сә йкес, мемлекеттік қ ұ қ ық адам қ ұ қ ын қ орғ ауда тұ лғ а басымдығ ына назар аударады, ол мемлекеттен тә уелсіз ә рі заң мен жасалмайды, жоқ қ а да шығ арылмайды. " Қ ұ қ ық - шын мә нінде - тепе-тең еркіндік принципінен шығ атын қ орытынды мә ні" (Г. Спенсер). Туа бітті адамғ а кері қ айтарылмайтын, ешкім тартып ала алмайтын табиғ и қ ұ қ ық - ө мір сү руге, бостандық қ а жә не бақ ытқ а ұ мтылуғ а беріледі. Мемлекет жекеменшік қ ұ қ ын, этникалық қ ұ қ ық тарды, дінге еріктілік қ ұ қ ын қ орғ ауғ а міндетті. Маң ызды саяси мә нге ие азаматтық қ ұ қ ық тар: сайлау қ ұ қ ы, сө з бостандығ ы, баспасө з бостандығ ы, бірлесу жә не жиналу бостандығ ы, шеруге шығ у еріктілігі. XX ғ. ә леуметтік қ ауіпсіздік қ ұ қ ы бекітілді: білім алу қ ұ қ ы, ең бек ету жә не оғ ан лайық ты жалақ ы алу қ ұ қ ы, жеке ө мірдің қ ол сұ ғ удан қ орғ алуы қ ұ қ ы жә не т. б.

Либерализмнің экономикалық ұ станымы материалдық ө мірде бостандық кепілі болатын бә секелестіктің жетекші рө ліне негізделеді. Сондық тан да мемлекет антимонополиялық шараларды қ олдана отырып, бә секені қ олдап, дамытуы керек. Ә леуметтік қ атынастар жү йесінде либерализм кү ш қ олданбауды жә не ұ стамдылық ты қ олдайды. Жаһ андану жағ дайында бә секелестік жә не кү ш қ олданбау бірдейлендіру мен дамудың кедейленуіне, алуан тү рлілікті басып-жаншуғ а қ арсы тұ рады. Либерализмнің кө птеген негізгі идеялары батыс ә лемінде ә мбебап, жалпығ а ортақ қ ағ идаттар мә ртебесіне ие болды жә не халық аралық қ ұ қ ық ережелерінде бекітілді. Міне, либерализмді кейде жаһ андану идеологиясы деп атау осыдан.

Либерализм жә не социализм - ө зара байланысты ұ ғ ымдар. Бұ л мә селені орыс философ В. М. Межуев жан-жақ ты зерттеген. Либералды идеология (адам еркіндігі) алғ ышарттары мен оның жү зеге асырылуының ә леуметтік нә тижелері (адамдар тең сіздігі) арасында ішкі қ арама-қ айшылық бар. Ол бойынша еркіндік адамды тең дікке емес, тең сіздікке жетелейді, онда бә рі еркін, бірақ біргбіріне тең емес. Осыдан келіп либрализмге социалистік оппозиция қ алыптасты. Осылайша, бү гінгі кү нге дейін либерализм тендікке зияны тиетін еркіндікті қ олдайды, ал социализм - еркіндік есебінен тендікке ұ мтылады деп тү сіну қ алыптасқ ан. Бұ л тығ ырық тан шығ у жолын либералистер де, социалистер де іздестіруде. Қ азіргі либерализм бұ л мә селенің шешімін қ ұ қ ық пен моральды бірлестіретін жаң а ә леуметтік ә ділеттілік теориясын қ алыптастыру арқ ылы таппақ шы болды. Ал, социализм болса, Маркстен бері еркіндік пен тең діктің ө зара ұ штасуынан туатын мә селенің басқ аша шешімін ұ сынады. Оның негізінде - жеке меншіктің болуы жағ дайында бұ л мә селенің шешімін табу мү мкін еместігін дә лелдеу жатыр. Жеке меншік жағ дайында не еркіндікті, не тең дікті қ ү рбандық қ а шалу керек болады. Осылайша, еркіндік идеясын уағ ыздаушы социалистік ағ ымды либерализмнің тарихи мұ рагері ретінде қ арастыруғ а болады.

Консерватизм - французша соnservatisme, латынша Conservo - сақ таймын, қ орғ аймын] - бағ дарлардың, ұ станымдардың, қ оғ амның мемлекеттік-саяси жү йелерінің ө міріне қ атысты, ондағ ы адамның орнын анық тауғ а байланысты қ ұ ндылық тардың ә леуметтік-философиялық жә не идеологиялық тұ жырымдар жиынтығ ы. Консерватизм оның жақ тастарының қ оғ амда орнығ ып қ алғ ан дә стү рлер мен қ ұ ндылық тарды сақ тап, тү бегейлі ө згерістерден бас тартатындығ ымен ерекшеленеді. Доктрина жә не идеология ретінде консерватизм ө здерін консервативті деп атайтын партиялардың іс-ә рекеттерінің бағ ыттарымен сә йкес келе бермейді. Консервативті ойлау ә детге ә леуметтік жә не саяси тұ рақ сыздық қ а жауап болыл табылады. Оның алғ ышарты ежелгі дү ниеден бастау алады. Консерватизм идеологиясы француз ағ артушылығ ы мен 1789 жылғ ыФранцуз тө ң керісінің идеялық ұ станымдарына жауап ретінде пайда болды. Консерватизм стерильді идеология емес, ө йткені оның қ ұ рамында басқ а доктриналардың элементтері бар. Консервативті идеологияның негізін қ алаушы принциптер дә стү рлік, саяси реализм жә не скептицизм, абстрактылы теорияларды сынау, прагматизм жә не жағ дайғ а ың ғ айлану (оппортунизм). 1940-1960 жылы неоконсерватизм ағ ымы нығ айды. Неоконсерватизмнің кө рнекті ө кілдері М. Новак, Г. Розмозер, Г. К. Кальтенбруннер жә не т. б. Оның жақ тастары - АҚ Ш-та Рональд Рейган жә неДжорж Буш, Ұ лыбританияда Маргарет Тэтчер, Германияда Ф. И. Штраус, Гелмут Коль, JI. Шпет. Жаң а консерваторлар 1980-ші жылдары жетекші Батыс елдерінде елеулі экономикалық дамуғ а қ ол жеткізді. Неоконсерваторлар заң ның орындалуын жә не азаматтар қ ұ қ ының қ орғ алуын қ атаң қ адағ алайтын кү шті мемлекет ү шін, ә леуметтік тең сіздік қ ағ идатынан еркіндік принципінің ү стем тұ руы ү шін, табиғ и ә леуметтік иерархия арқ ылы жә не ә ркімнің қ оғ ам алдын- дағ ы, ө зінің алдындағ ы ө з міндетін саналы тү рде орындауынан орнығ атын қ оғ амдық тә ртіп ү шін кү реседі. Неоконсерватизмнің қ азіргі тү рлері жаһ анданудың шынайы саяси, экономикалық, ә леуметтік-мә дени процестерін ұ лттық идеологиялар тү рінде кө рсетеді. Жаһ андану ү рдістеріне байланысты ө згерістерге консервативті реакция ә ртү рлі болуы мү мкін. Ол қ азіргі қ оғ ам ү лгілерін барлық халық тар мен уақ ытқ а ә ділетті деп қ арайтын кө зқ арасқ а сү йенетін ашық оппозиция. Дә стү рлі қ оғ амдық қ ұ рылымды қ алпына келтіруге шақ ыру. Консерваторлардың " европеизация", " атлантизация", " евро-азиатизация" жә не басқ аларды қ атаң сынғ а алуы осығ ан байланысты. Консерватизмұ лтшылдық қ а да қ атысты. Неоконсерватизмнің кө птеген ө кілдерінің пікірінше, ө ркениетгі елдер идеологиясы неоконсерватизм болатын " постлиберализм дә уіріне" ө тті.

· Тарихи қ алыптасқ ан саяси жә не қ оғ амдық ө мірді ө згеріссіз сақ тауғ а тырысқ ан ә леуметтік-саяси кө зқ арастар жү йесі;

· Кейбір саяси партиялардың ұ станғ ан бағ дарламалық бағ ыты. Консерватизм саяси идеология ретінде жаң а дә уірде пайда болды. Консерватизмнің алғ ашқ ы " идеологы" ағ ылшынның саяси қ айраткері, философы жә не публицисі Эдмунд Берк (1729 — 1797) болды. " Консерватизм" терминін 1818 жылдан " Консерватор" журналын шығ арып тұ рғ ан француз жазушысы Ф. Р. де Шатобриан (1768 — 1848) алғ аш рет қ олданғ ан. Консерватизм идеология тү рі немесе постиндустриалды қ оғ амның қ азіргі кездегі тұ жырымдамасы ретінде ү ш тү рлі мағ ынада қ олданылады:

· дә стү ршілдік. Ол нарық тық экономикағ а тә н ә леуметтік қ ұ рылымдар мен моральдық дә стү рлердің сақ талуына негізделеді. Кө рнекті ө кілдері: Э. Берк, Ж. де Местр, JI. де Бональд Дә стү ршілдік XX ғ асырдың 70 — 80 жылдары АҚ Ш-тағ ы " жаң а оң шылдардың " қ озғ алысында кө рініс тапты;

· либертшілдік (неміс философы Алиберттің ілімін қ олдаушылар). Олар индивидтің бостандығ ын шектемеуді уағ ыздады;

жаң а консерватизм Олар адамның саяси-ә леуметтік белсенділігін арттыру, ә леуметтік қ арым-қ атынастарды демократияландыру идеяларын ұ станады. Қ азіргі заманғ ы консерваторлық кү штер мен ағ ымдар бірқ алыпты консерваторлык ойлаудан бас тартып, ө з идеологиясы мен практикалық саясатын бұ қ ара халық тың мү дделері мен қ ажеттіліктеріне жақ ындастыруғ а ү міттенуде. Саяси консерватизм — қ оғ амның қ алыптасқ ан саяси іс-ә рекетінің тенденциясына айналды. Саяси консерватизмді жақ таушылар ө здері ө мір сү ріп отырғ ан экономикалық, ә леуметтік жә не саяси қ ұ рылысты сақ тап тұ руғ а мү дделі, ә рі оның тұ рақ тылығ ына кепіл бола алатын сипаты мен ерекшеліктерін кө рсетеді.

Неоконсерватизм –қ оғ амдағ ы саяси плюрализмді (ә ртү рлілікті) дамыту жә не саяси процестерді реттеу ү шін мемлекеттің рө лін кү шейту мақ сатындағ ы идеология. Консерватизм идеологиясы бойынша бұ рынғ ы жә не қ азіргі қ ұ ндылық тарды “сақ таудың ” орнына “ә ртү рлілік” принципі ұ сынылды. Не себептен консерватизм идеологиясын жаң артуғ а тура келді? Дә стү рді сақ тау, дә стү рмен ө мір сү рудің қ андай кемшіліктері болуы мү мкін? Жаң а консервативтік бағ ытты жақ таушылардың жауабы бойынша дә стү р, тарихи қ алыптасқ ан тә жірибе ол зор рухани қ ұ ндылық. Дә стү рсіз, тарихи зердесіз халық — қ оғ ам, мемлекет болып қ алыптасуы мү мкін емес. Бірақ дә стү рдің қ андай салада болмасын (рухани, ұ лттық, діни, саяси) халық қ а, адамғ а ү стемдік етіп тұ ратын да қ асиеті бар, дә стү р бұ ғ ау сияқ ты бостандық ты, ерікті шектеп тұ рады. Мысалы, адам барлық жағ дайда ұ лттық дә стү рлерге табынушылық етіп жү ретін болса, ол ұ лтшылдық қ а ә келіп соғ уы мү мкін. Немесе ол адам бұ лжытпай тек діни дә стү рімен ө зінің ө мірін шектейтін болса, ол діни фундаментализмге (діни еріксіздікке) соқ тырады. Сондық тан консерватизмнің адамдарды қ олайсыз жағ дайларғ а ә келіп соғ уы ө з алдына, ол халық ты жалпы дү ниежү зілік жетістіктерден, ө ркениеттен тыс қ алдыруы мү мкін. Осындай кө ріністерге сә йкес ағ ылшын саясаттанушысы Джон Стюарт Милльдің: “Бір рет болса да дә стү рден шығ у – ол бостандық қ а тағ ы да бір қ адам жасау” – деген қ ағ идасының маң ызы ө те жоғ ары.

Яғ ни, қ ай салада болмасын, ә ртү рлілік қ ажет екені байқ алады. ХХ ғ асырдың екінші жартысында еркін нарық тық қ атынастар жә не демократия принциптері одан ә рі дамып, жеке адамның қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын мойындауғ а тура келді. Мемлекеттің экономикалық жә не ә леуметтік қ ызметтері едә уір шектеліп, меншік жекешелене тү сті. Бұ ның бә рі неоконсерватизмге кү ш беріп ө ркениетті елдердегі орта таптың идеологиясына айналды. Неоконсервативтіктер консервативтіктермен салыстырғ анда дә стү р ұ станымынан бостандық қ а ұ мтылуғ а шақ ырып, қ оғ ам ө міріндегі ә ртү рлілік нә тижелі бағ ыт деп есептейді.

Неоконсерватизм идеологиясының негізгі мақ саты – саяси, экономикалық, рухани реформаларғ а жол ашу, сол арқ ылы қ оғ амның дамуына ә сер ету. Неоконсерватизм идеологиясын дамытуғ а кө птеген ғ алымдар мен саяси қ айраткерлер қ атысты.

ХІХ ғ асырдың аяғ ы ХХ ғ асырдың басында неоконсервативтік идеяларды ұ станғ ан Германия канцлері Отто фон Бисмарк, Ұ лыбритания премьер-министрі Ллойд Джордж болатын. ХХ ғ асырдағ ы бұ л идеологияның жү зеге асырылуына зор ү лес қ осқ андар белгілі саясатшыЗбигнев Бжезински, АҚ Ш президенті Рональд Рейган, Англияның бұ рынғ ы премьер-министрі Маргарет Тэтчер, Германияның бұ рынғ ы канцлері Гельмут Коль жә не т. б. Консерватизм мен неоконсерватизмнің идеология ретіндегі маң ызды нә тижесі — Англиядағ ы, АҚ Ш-тағ ы жә не Германиядағ ы консервативтік партия ө кілдерінің мемлекеттік билік басына келуі болатын

Марксизм — 19 ғ асырдың 40-жылдары Карл Маркс пен Фридрих Энгельс негізін қ алағ ан философиялық, экономикалық жә не ә леуметтік-саяси кө зқ арастар жү йесі. Марксизмнің теориялық қ айнар кө зі — классикалық неміс философиясы (Г. Гегель, Л. Фейербах), классикалық ағ ылшын саяси экономиясы (А. Смит жә не Д. Рикардо) жә не француз утопиялық социализм ілімі (Ш. Фурье, Р. Оуэн жә не Сен-Симон). Марксизмнің мақ саты, қ оғ амның негізгі қ озғ аушы кү ші ретінде жұ мысшы табының маң ызын теориялық негіздеу болды. [1]

Философия саласында марксизм табиғ ат, қ оғ ам мен ойлау дамуының жалпы заң дарын (қ арама-қ арсылық тардың бірлігі мен кү ресі заң ы, терістеуді терістеу заң ы, т. б. ), Гегельдің идеалистік философиясы ережелерін тұ жырымдап, қ оғ амды, ең алдымен, экономиканы талдау кезінде қ олданды. Марксизмнің тү йінді идеялық қ ағ идалары — қ осымша қ ұ н жә не ө ндірісті қ оғ амдастыру тү сініктеріне негізделген капитализмнің экономикалық жү йесін талдау, тарихи материализмнің философиялық жү йесі, соның ішінде пролетариаттың тарихи рө лі туралы қ орытындылары 19 ғ асырдың 2-жартысында жұ мысшы қ озғ алысының негізгі идеологиясына айналды. Марксизм дү ниені кең ауқ ымда қ айта қ ұ рудың белгілі бір ү лгісін қ алыптастыруғ а бағ ытталды, жаппай ә леуметтік, рухани кө зқ арастар тө ң керісі идеясын жариялады. Классикалық марксизм ымырасыздығ ымен, іске асатын жобасының зардаптары туралы мә селені шешудегі қ аталдығ ымен ерекшеленді. Марксизм социалистік тө ң керіс нә тижесінде пролетариат диктатурасын, екі кезең нен (социализм мен коммунизм) тұ ратын коммунистік қ оғ ам орнатуды мақ сат етті. Марксизмдегі аш-қ ан қ оғ амдық -экономикалық формация теориясы бойынша жаң а ө ндіргіш кү штер мен кү ні ө ткен ө ндірістік қ атынастардың арасында жанжал шығ ып, ә леуметтік тө ң керіске ә келеді. Нә тижесінде бір формация екіншімен ауысады.

Марксизм ілімі бойынша тарих барлығ ы бес формациядан: алғ ашқ ы қ ауымдық, қ ұ л иеленушілік, феодалдық, капиталистік жә некоммунистік формациялардан тұ рады.

Соң ғ ысы адамзат дамуының ең биік сатысы деп саналды. Дегенмен, марксизм қ оғ ам ө міріндегі ә леуметтік жә не саяси ү дерістерге ү стірт қ арады, тү пкі мақ сатқ а жетуде қ антө гіске толы тап кү ресіне басымдық берді, оның қ оғ ам дамуының ағ ымына қ арай икемділігі шамалы болды. 19 ғ асырдың аяғ ынан бастап марксизмсоциал-демокриялық қ озғ алыстың негізгі идеологиясына айналды.

Бірақ 20 ғ асырдың бас кезінде бұ л қ озғ алыс екіге бө лінді:

1. В. И. Ленин, т. б. бастағ ан тө ң керісшіл бағ ыт.

2. Э. Бернштейн, т. б. бастағ ан реформашылдық бағ ыт.

Реформашылдар бірте-бірте марксизмнің негізгі теорияларынан бас тартып, қ азіргі Батыс Еуропа елдеріндегі социал-демокриялық идеологияны қ алыптастырды. Ал Ленин бастағ ан солшыл кү штер Ресейдегі Қ азан тө ң керісінен кейін коммунистік тоталитарлық жү йенің негізін қ алады. 1990 жылғ а дейінгі кезең де марксизм социалистік елдердегі мемлекеттік идеологияғ а айналды. Социалистік жү йе қ ұ лағ аннан кейін, марксизмді зерттеп, бағ а беретін жаң а кезең басталды.

Пайдаланғ ан ә дебиеттер

1. ↑ Орысша-қ азақ ша заң дық тү сіндірме сө здік-анық тамалық. - Алматы: Жеті жарғ ы, 2008. ISBN 9965-11-274-6

2. ↑ Саяси тү сіндірме сө здік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3

3. ↑ Биекенов К., Садырова М. Ә леуметтанудың тү сіндірме сө здігі. — Алматы: Сө здік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7 ↑ Орысша-қ азақ ша заң дық тү сіндірме сө здік-анық тамалық. - Алматы: Жеті жарғ ы, 2008. ISBN 9965-11-274-6

4. ↑ " Қ азақ Энциклопедиясы", 6 том

5. ↑ Қ аржы-экономика сө здігі. - Алматы: Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігінің Экономика институты, " Зияткер" ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2