Асаблівасці правапісу прозвішчаў

Асаблівасці правапісу прозвішчаў

Пры ўжыванні ў беларускай мове рускамоўных прозвішчаў іх нельга перакладаць: Сероглазова – Сераглазава, Никитин – Нікіцін, Петухов – Петухоў, Серов – Сяроў, Рощин – Рошчын, Григорьев – Грыгор’еў і пад.

У астатнім напісанне ўласных імёнаў і прозвішчаў падпарадкоўваецца агульнамі правапісу. Напрыклад, Зинченко – Зінчанка, Теплова – Цяплова, Образцов – Абразцоў, Одоевский – Адоеўскі, Алябьев – Аляб’еў, Водопьянов – Вадап’янаў, Дементьев – Дзяменцьеў, Леонтьев – Лявонцьеў, Паустовский – Паустоўскі, Прокофьев – Пракоф’еў, Радищев – Радзішчаў, Власов – Уласаў, Терентьев – Цярэнцьеў, Тимошенко – Цімашэнка, Юрьев – Юр’еў, Караухов – Каравухаў, Ермоленко – Ярмоленка, Ящерицын – Яшчарыцын. Адхіленні ад правілаў дапускаюцца толькі ў тым выпадку, калі ў пашпарце (пасведчанні аб нараджэнні) прозвішча запісана іншым чынам.

Аб скланенні і склонавых канчатках

асобных груп уласных імён і прозвішчаў

1. Калі прозвішчамі служаць назвы прадметаў жаночага роду (за выключэннем прозвішчаў на - ь і ненаціксныя – га, -ка, - ха ), то такія прозвішчы скланяюцца незалежна ад роду іх носьбітаў па тыпу адпаведных агульных назоўнікаў з мяккай, цвёрдай і зацвярдзелай асновамі, напрыклад:

Н.	Зязюля	Сініца	Дзяжа	Страха
Р.	Зязюлі	Сініцы	Дзяжы	Страхі
Д.	Зязюлі	Сініцы	Дзяжы	Страсе
В.	Зязюля	Сініцу	Дзяжу	Страху
Т.	Зязюляй	Сініцай	Дзяжой	Страхой
М.	(пры) Зязюлі	(пры) Сініцы	(пры) Дзяжы	(пры) Страсе

Заўвага! Прозвішчы, якімі служаць назвы прадметаў жаночага роду і канчаюцца на ненаціскныя - га, - ка, - ха, у давальным, творным і месным склонах маюць канчаткі ў залежнасці ад роду носьбіта:

Д.	Кніга Кнігу	Мурашцы Мурашку	Саладусе (калі носьбіт жанчына) Саладуху (калі носьбіт мужчына)
Т.	Кнігай Кнігам	Мурашкай Мурашкам	Саладухай (калі носьбіт жанчына) Саладухам (калі носьбіт мужчына)
М.	(пры) Кнізе (пры) Кнігу	(пры) Мурашцы (пры) Мурашку	(пры) Саладусе (калі носьбіт жанчына) (пры) Саладуху (калі носьбіт мужчына)

2. Прозвішчы на -еня(-эня, -аня), -уня(-юня) – Ахраменя, Крыўчэня, Бацюня, Хадзюня і інш. – скланяюцца незалежна ад роду іх носьбітаў па тыпу назоўнікаў жаночага роду з мяккай асновай, напрыклад:

Н.	Ляўчэня	Бацюня	Шабуня
Р.	Ляўчэні	Бацюні	Шабуні
Д.	Ляўчэні	Бацюні	Шабуні
В.	Ляўчэню	Бацюню	Шабуню
Т.	Ляўчэняй	Бацюняй	Шабуняй
М	(пры) Ляўчэні	(пры) Бацюні	(пры) Шабуні

3. Калі прозвішчамі служаць назвы прадметаў ніякага роду, а таксама назвы прадметаў, род якіх выразна не выступае, то такія прозвішчы скланяюцца толькі тады, калі іх носьбітамі з’яўляюцца асобы мужчынскага роду. Пры скланенні гэтыя прозвішчы маюць наступныя склонавыя канчаткі:

Н.	Шыла	Біруля	Купала	Сапега	Манюшка	Глебка
Р.	Шыла	Бірулі	Купалы	Сапегі	Манюшкі	Глебкі
Д.	Шылу	Бірулю	Купалу	Сапегу	Манюшку	Глебку
В.	Шыла	Бірулю	Купалу	Сапегу	Манюшку	Глебку
Т.	Шылам	Бірулем	Купалам	Сапегам	Манюшкам	Глебкам
М.	(аб) Шыле	(аб) Бірулю	(аб) Купалу	(аб) Сапегу	(аб) Манюшку	(аб) Глебку

4. Да нескланяльных адносяцца наступныя групы прозвішчаў:

ü прозвішчы, якія заканчваюцца на націскное о: Вітко, Гуцько, Кахно, Лапо, Франко і інш.;

ü прозвішчы, якія канчаюцца на –іх (-ых) і маюць форму прыметнікаў меснага склону множнага ліку: Баранавых, Белых, Савіных, Углянскіх і інш.;

ü прозвішчы і імёны, якія заканчваюцца на –і (-ы): Вердзі, Гандзі, Паганіні, Страдзівары, Чулакі, Эрыставі і інш.;

ü многія іншамоўныя прозвішчы на –а (-я): Дзюма, Заля, Бруна і інш.;

ü іншамоўныя прозвішчы на –е (-э): Арджанікідзэ, Гётэ, Дантэ, Бізэ і інш.;

ü ішамоўныя імёны і прозвішчы на –у (-ю): Амаду, Мілку, Нэру і інш.