Минең әкиәтем .

Минең ә киә тем.

«Маншыһ ылыу менә н Йә ртү бә к»

Маншыһ ылыу менә н Йә ртү бә к

Борон-борон заманда, кешелә р ә ле кү плә п йә шә мә гә н саҡ та йә шә гә ндә р ти Сү бә кә й, Ү кермә һ ә м Сү сә к тигә н ө с хан. Был ханлыҡ тар йә шә гә н урын ожамахтың ү ҙ енә тиң ерҙ ә р булғ ан, эргә лә ренә н генә мул һ ыулы, тө рлө балыҡ ҡ а бай, ү ҙ е моң ло, йү герек, йырлы ү ҙ ә н йылғ аһ ы аҡ ҡ ан, тирә яҡ ты ағ ас-ҡ ыуаҡ тарғ а, емеш-елә ккә, йә нлек-януарҙ арғ а, ҡ ош-ҡ ортона бай урман-ҡ ырҙ ар уратып алғ ан ти. Сү бә кә й хан таш-ҡ аялар, Сү сә к хан- ер аҫ тынан йылыһ ы бө ркө лө п, тирә йү нде гө л-сә скә гә кү мгә н урман, тауҙ ар, ә Ү кермә иһ ә ер аҫ тынан ү кереп, ажғ ырып аҡ ҡ ан ер аҫ ты һ ыуҙ ары, дейеү һ ә м ен-пә рейҙ ә ре хужаһ ы булғ андар ти. Был хандар кү пмелер ғ ү мер ү ҙ -ара бик татыу, дуҫ булғ андар, шатлыҡ -ҡ айғ ыларын бергә лә п бү лешкә ндә р ти.

Бер ваҡ ыт Сү бә кә й хандың ханбикә һ е бер малай, кү п тә ү тмә й Сү сә к хандың ханбикә һ е ҡ ыҙ -бала таптылар ти. Ир-балағ а Йә ртү бә к, ҡ ыҙ -балағ а Маншыһ ылыу тип исем атанылар ти. Шатлыҡ тарын бү лешеп бер-береһ ен ҡ унаҡ ҡ а саҡ ырышып ҙ ур байрам яһ ағ андар, был байрамда Ү кермә хан да булғ ан. Уларҙ ың ҡ ыуанысына Ү кермә хандың эсе кө тө рлә гә н, сө нки уның балалары булмағ ан, тик ул бик хә йлә кә р һ ә м аҫ тыртын булғ ан, былар менә н бергә лә п ҡ ыуанғ ан булып ҡ ыланғ ан ти. Хандар: “Килә сә ктә ҡ оҙ алар булырбыҙ ”, -тип бә пестә рҙ ең ҡ олаҡ тарын тешлә ткә ндә р, “Һ ырғ атуй”ү ткә ргә ндә р ти. Йылдар ү тә торғ ан, малай менә н ҡ ыҙ ыҡ ай ү ҫ еп, буйғ а етеп, береһ е имә ндә й ныҡ, сая бө ркө ттә й осҡ ор, арыҫ ландай ҡ урҡ ыу белмә ҫ батыр егеткә, икенсеһ е һ ыу һ ө лө гө кеү ек һ омғ ол буйлы, зифа ҡ амыштай һ ыҙ ылып киткә н ҡ ашлы, бер бите ай, икенсеһ е ҡ ояштай, кү ҙ ҙ ә ре кү ктә ге йондоҙ ҙ ай балҡ ып торғ ан бик сибә р ҡ ыҙ ғ а ә йлә нгә ндә р, ти. Быларҙ ың матурлығ ынан барса кеше таң ҡ алғ ан, ти. Йә ртү бә к менә н Маншыһ ылыу бер-береһ енә ү леп ғ ашиҡ булдылар, ти. Егет кө ндә ү ҙ енең һ ағ ынышлы сә лә мдә рен йырлы, йү герек йылғ а аша ебә рһ ә, Маншыһ ылыу, бейек таш-ҡ аяларҙ ы тө йә к иткә н бө ркө ттә р аша ебә рә торғ ан булғ ан ти. Уларҙ ың саф мө хә ббә тенә н Ү кермә хан ныҡ кө нлә шкә н, ҡ ыҙ ҙ ы нисек булһ а ла ү ҙ енә кә лә ш итеп алғ ыһ ы килгә н, Сү бә кә й ханғ а яусылар ебә ргә н ти. Тик Сү бә кә й хан Сү сә к хан менә н алдан ҡ оҙ алашҡ ан булғ ас, Ү кермә хандың яусыларын кире ҡ аҡ ҡ ан.

Ү кермә хан яһ иллығ ына хужа була алмай егет менә н ҡ ыҙ ҙ ың араларын боҙ ор ө сө н бө тә хә йлә һ ен эшкә еккә н, хә йлә һ е барып сыҡ мағ ас, Сү сә к ханғ а ҡ аршы яу асҡ ан, ти. Кө тө лмә гә н яуҙ ан тә ү ҙ ә барыһ ы ла баҙ ап ҡ алғ ан, ә ммә батыр йө рә кле Йә ртү бә к тиҙ арала ү ҙ ҙ ә ренең ханлығ ындағ ы батыр егеттә рҙ е: Сейә лтау, Сә пә йғ ол, Таштығ ол, Ҡ усғ ол, Диншеғ ыуаҡ ты алып, яуғ а кү тә релгә ндә р һ ә м дошманды ҡ ыуып ебә ргә ндә р. Донъялар бер аҙ ғ а тынысланып ҡ алғ ан ти. Йә ртү бә к бынан һ уң гел генә уҡ -һ аҙ ағ ын ҡ орманына һ алып ү ҙ е менә н йө рө тө р булғ ан ти. Егет һ ө йгә не менә н гел Бө ркө тлө тауында осрашыр булғ андар. Ә Ү кермә хан ү ҙ енең ең елеү ен кү тә рә алмағ ан, нисек тә егеттә н ү с алырғ а уйлағ ан. Йә ртү бә к осрашыуғ а китеп барғ анда иҫ кә рмә ҫ тә н уның ө ҫ тө нә Ү кермә хандың иҫ ә пһ еҙ -һ анһ ыҙ ер аҫ ты дейеү ҙ ә ре һ ә м ен-пә рейҙ ә ре ябырылғ ан, тиң һ еҙ алыш башланғ ан, егет бар кө сө нә алышҡ ан, ә ммә яһ ил, ҡ анһ ыҙ Ү кермә хан егеттең йө рә генә хә нйә рен ҡ аҙ ағ ан. Йә ртү бә к һ уң ғ ы кө сө н йыйып, йә йә һ енә уғ ын ҡ уйып Ү кермә гә тоҫ ҡ ап атып ебә ргә н, яуыз хан гө рһ ө лдә п ергә ауғ ан, шунда уҡ йә н биргә н ти, ә уның дейеү ҙ ә ре, ен-пә рейҙ ә ре ҡ урҡ ыштарынан ер аҫ тына ҡ асып киткә ндә р, ти. Шулай итеп тиң һ еҙ яуҙ а егет башын һ алғ ан. Ханбикә нең бала ҡ айғ ыһ ын кү тә рә алмай тү ккә н кү ҙ йә штә ренә н бер кү л хасил булғ ан, ти. Барса халыҡ батыр егетте хө рмә тлә п ерлә гә н, ҡ ә бергә һ алғ ан тупраҡ тан ҙ ур тау-тү бә барлыҡ ҡ а килгә н. Ә Маншыһ ылыу ү ҙ енең алтын һ арайында кө н дә Йә ртү бә кте кө тә, ти һ ә м ү ҙ енең моң ло ла, һ ағ ышлы ла йырын һ уҙ а ти:

Һ ыу буйҡ айҙ ары ла йә шел сирә м икә н,

Һ ағ ыштарғ а тү ҙ ә алмайым, килсе иркә м.

Йә ртү бә кә й йә нем һ ин ҡ айҙ аһ ың.

Мө хә ббә тем шундай кө слө, һ ине кө тә м.

Ү ҙ енең мө хә ббә тенә тоғ ро ҡ алып, таш һ ын булып, мө хә ббә ттең бер символына ә йлә нгә н ти.

Халыҡ телендә был тауҙ ар, таш-ҡ аялар: Йә ртү бә, Маншый, Ҡ ормантау, Сү пә кә, Сусаҡ, Ү кермә, тип йө рө тө лә башланы, ти.