Мотал Рәмов

“Министр”

Хикә йә

Ауыл ерендә кешелә р бер-береһ енә ҡ ушамат тағ ырғ а, аҙ аҡ кешегә ҡ ушаматы менә н генә ө ндә шергә оҫ та инде. Хатта ҡ айһ ы берә ү ҙ ә рҙ ең ысын исеме лә онотола, ул ү ҙ е лә ҡ ушаматына кү неп, ө йрә неп бө тә.

Ауылыбыҙ ҙ ағ ы бер инә йҙ е ғ ү мере буйына “Министр” тип йө рө ттө лә р. Инә йебеҙ хатта шул ҡ ушаматы менә н ғ орурланып та ҡ уя ине шикелле... Шулай булмай тағ ы, бындайында оло ҡ ушамат һ ә р кемгә тә темә й ҙ ә инде! Ә ҡ ушаматты ул йә ш кенә ҡ ыҙ сағ ында алғ ан. Һ уғ ыш осоронда, тракторҙ ар утын менә н эшлә гә н мә лдә була был хә л. Колхоз, тракторҙ арғ а яғ ыу ө сө н махсус ә ҙ ерлә нгә н утынды, йә ғ ни чуркаларҙ ы баҫ ыуғ а алып барырғ а тип, ат арбаһ ын ҡ улайлаштырып эшлә тә. Арбаның алдында кү сер ө сө н айырым урын-ултырғ ыс та яһ айҙ ар. Утынды баҫ ыуғ а ташыу эшен ү ҫ мер генә ҡ ыҙ Мә стү рә гә йө кмә тә лә р. Тә ү ге тапҡ ыр ә ҙ ер утынды арбағ а тейә п, китер алдынан инә йебеҙ тә ғ ә йен урынғ а уң айлап менеп ултыра ла: “Бына ҡ алай һ ә йбә т эшлә гә ндә р, рә хмә т яуғ ырҙ ары! Ултырам инде хә ҙ ер ошонда министр кеү ек, ҡ упайып! ” – тип оҫ таларҙ ы маҡ тай. Башҡ аларҙ ың һ ә р һ ү ҙ ен элә ктереп алырғ а ғ ына торғ ан бә ғ зелә ргә был хә бә р етә ҡ ала – “министр” ҡ ушаматы инә йгә ғ ү мерлеккә йә бешә...

“Министр”лығ ына бер ҙ ә генә ү пкә лә мә не инә йебеҙ. Ҡ ушаматына бә йле мә рә кә лә р ҙ ә булып алғ ылай торғ айны... Мә ктә п интернатында тө нгө няня булып эшлә не ул. Ә йткә ндә й, инә йҙ ең ундағ ы мә ҙ ә ктә рен ә ле булһ а иҫ лә п, кө лө шө п алабыҙ. Нишлә птер интернат малайҙ ары инә йҙ ең эшкә килер мә лен кө тө п, ҡ аршы барып ала инек. Ҡ араң ғ ыла кү ҙ ҙ ә ре насар кү ргә н инә й, кө сө бө тө п барғ ан фонаригын быҙ латып, кү ренеү менә н малайҙ ар кемуҙ арҙ ан ү секлә шә башлай: “Министр, минстр без портфиля! ” – тип ә бейҙ ең бер алдына, бер артына сығ ып, интернатҡ а килеп ингә ненсә ҡ аң ғ ырталар. Бындай хаяһ ыҙ лыҡ ҡ а башта рыя ғ ына ҡ арағ ан инә йебеҙ ҙ ең дә сабырлығ ы һ ынды, ахыры, бер кө н эшенә н тура мә ктә пкә барып, директорыбыҙ ғ а зарланғ ан. Билдә ле, оло кешене шулай рә нйетеү ҙ ә ренә директор битараф ҡ ала алмай бит инде: дә рес алдынан линейкағ а йыйып, интернат малайҙ арын ҡ ыҙ ғ ан табағ а баҫ тырмаҡ сы була. Бик шаян телле, мә рә кә сел кеше ине ул.

–Бө гө нгө линейкабыҙ ғ а барығ ыҙ ғ а ла таныш апай килде, – тип башланы ул һ ү ҙ ен. – Уның инернат малайҙ арына бер аҙ ү пкә һ е бар. Ә йҙ ә геҙ, Мә стү рә апай, ү ҙ егеҙ ә йтеп китегеҙ ә ле бө тә линейка алдында!

Инә йебеҙ етди генә ҡ иә фә ттә алғ араҡ сығ ып баҫ ты ла, һ ө йлә й башланы.

–Ошо тимата баллары менә н эшлә п, бө тө н нермым бө ттө, ҡ устым. Кис эшкә килергә ҡ урҡ ып торам, ә ллә кө тө п торалар инде, алды-артыма сығ ып, ү секлә шергә тотоналар, тә ртипһ еҙ ҙ ә р...

–Нимә тип ү секлә йҙ ә р һ уң, апай? Асыҡ лабыраҡ һ ө йлә геҙ. – директор, ә бейҙ ең ни ә йтерен алдан белгә нгә, ихлас йылмайып ебә рә.

–Нимә тиһ ендә р: “министр, министр, беспартийный министр”, – тип һ ө рә нлә йҙ ә р, холҡ һ оҙ ҙ ар. Иллене ү ткә с партияғ а инеп торайыммы ни мин? – инә й асыулы тө ҫ менә н һ ә р беребеҙ гә һ ынаулы ҡ арай.

–Ярай, партияғ а инә һ ең ме-юҡ мы – ү ҙ ең белә һ ең, апай. Ә, “министр”, тигә ндә ре менә н ризаһ ығ ыҙ мы ни? – директор инә йгә ү ҙ һ орауын бирергә ашығ а.

–Булмаһ амсы... бө тө н ауыл ө сө н “министр”мын инде... Ныу, партияғ а инә һ ем юҡ, коммунист булмаһ ам да ҡ артайҙ ым, шө кө р... – ошоно ғ ына кө ткә н кеү ек мә ктә п залы уҡ ыусыларҙ ың һ ә м уҡ ытыусыларҙ ың дә ррә ү кө лө ү енә кү мелә.

–Мә стү рә апай, малайҙ ар бит һ еҙ гә, беспартийный, тип тү гел, ә, министр без портфеля, тип ҡ ысҡ ырғ ан...

–Партфил тотоп йө рө йһ ө м генә ҡ алғ ан... ү ҙ ем саҡ килеп етә м ү ргә торо... Берә й сараһ ын кү регеҙ, ҡ устым, тү ҙ ер ә мә лем ҡ алманы, нирмыларым бө ттө хатта... – ә ллә башҡ аларҙ ың ү ҙ енә н кө лө ү енә н риза булмай, ә ллә башҡ а сә бә п менә н, инә йебеҙ ҡ ырт боролоп, ишеккә табан юрғ алай, уның ү ҙ алдына бурылдағ аны ғ ына ишетелеп ҡ ала... – Уҡ ытыусыларығ ыҙ ҙ ы ә йтер инем... йыйын шалапайҙ арғ а ҡ ушылып ауыҙ йыралар...

Эс тырнап кө лө рлө к мә ҙ ә ктә ре кү п ул инә йҙ ең... Хә бә рҙ е бер аҙ арттырып, ҡ уйыртып, алдаң ҡ ырап һ ө йлә ргә яратыуы ла булышлыҡ иткә ндер инде бығ а. Һ ә р хә лдә, интернат балалары тө нгө няня булып эшлә гә н инә йҙ ә рен ҡ ыҙ ыҡ итергә ә ҙ ер генә торҙ олар. Бер шулай, балалар йоҡ ларғ а ятып, тә рбиә селә р ҡ айтып киткә с, инә йҙ е алдарғ а булдыҡ. Сә ғ ә т тө нгө ун икелә р тирә һ ендә иҙ ә нгә һ уғ абыҙ, кү рше бү лмә лә ятҡ ан ҡ ыҙ ҙ ар “илашҡ ан”, ҡ ысҡ ырышҡ ан була, йә нә һ е, иҙ ә н аҫ тында ә ллә кемдә р йө рө й... Һ аҡ ҡ ына баҫ ып, Мә стү рә инә й ҡ ыҙ ҙ ар янына килә: “Ҡ урҡ мағ ыҙ, ҡ ыҙ ҙ ар, мин эргә геҙ ҙ ә торам бит... ” Беҙ ү ҙ ебеҙ ҙ ең яҡ тың иҙ ә нен тағ ы туҡ ылдатабыҙ, инә й шым ғ ына беҙ ҙ ең яҡ ҡ а сығ а. Был мә лдә ҡ ыҙ ҙ ар ү ҙ ҙ ә ренең иҙ ә нен туҡ ылдата. “Тө ртө ң гө рҙ ә р... ә ллә ҡ айҙ ан белә лә р минең ҡ айҙ а йө рө гә нде? ”... Шулай бер нисә тапҡ ыр ҡ абатланды. “Ҡ ыҙ ҙ ар, мин тышҡ а сығ ып ҡ арап инә йем ә ле, ауыл ышпаналарының эшелер был... ” – инә й, кейенеп, тышҡ а сығ а. Бер аҙ ҙ ан ул кире инеп, хә бә р һ ала:

–Ике-ө с малай, нигеҙ буйына туң ҡ айып ятып алғ андар ҙ а, оҙ о-о-он һ айғ ау менә н тө рткө лә йҙ ә р... Ә рлә п ебә рҙ ем ҡ ә һ ә р һ уҡ ҡ ырҙ арҙ ы...

–Алдама сә ле, инә й, һ ин соланда ғ ына торҙ оң бит, тышҡ а сыҡ маның... – ҡ ыҙ ҙ ар инә йҙ е юрамал һ ө йлә ндерә лә р.

–Аһ, тышҡ а сығ ып барырғ а... ә бей, тигә с тә, ә бейҙ ең йө рә ге юҡ мы ни?! Тишектә н ҡ араным!

–Соландың ярығ ы юҡ та инде!

–Булмаһ асы... Йә, ярай, кеше сыусытып, илашып ятмағ ыҙ, йоҡ лағ ыҙ, давай! Былай ҙ а башым ауыртып тора, миң ә лә ял кә рә к... – инә йебеҙ һ ө йлә нә -һ ө йлә нә ү ҙ урынына йү нә лә. Тик балаларҙ ың шаяртыуы бының менә н генә бө тмә й ә ле... берә й шилмаһ ы тө н уртаһ ында бә ҙ рә фкә сығ ып килергә рө хсә т һ орай.

–Уйнама, малай, тағ ы мине алдаһ аң! Шулайтып сыҡ ҡ ан булаһ ығ ыҙ ҙ а, юҡ -бар менә н мине ҡ урҡ ытаһ ығ ыҙ... Бар, тиҙ генә бул, буранда б... ҡ ыҫ тағ ан тигә н шикелле, бынан тү бә н теү ә лит, тип ауыҙ асаһ ы булма! – Шулай һ ө йлә нә -һ уҡ рана инә й ишекте асып, малайҙ ы тышҡ а сығ ара ла ү ҙ е ә леге лә баяғ ы орсоғ она тотона. Уң ғ ансы булмай янына бер ҡ ыҙ килеп ултыра.

–Инә й, мин йоҡ лай алмайым... ә ллә ә киә т һ ө йлә йһ егеҙ ме?

–Шулайтмағ ан бынауғ а... Тө н уртаһ ында ә киә т һ ө йлә п ултырыр ө сө н килмә гә нмен мин бында...

–Ә теү, йоҡ о дарыуы бирегеҙ, сә псим йолап булмай ҙ а инде...

Ҡ ыҙ ҙ ың хә бә ре менә н албарғ ығ ан ә бей тышҡ а сығ ып киткә н малай хаҡ ында бө тө нлә й онота. Ул ғ ына ла тү гел, тағ ы ла бер нисә малай шым ғ ына тышҡ а сығ ып тая. Бер аҙ ҙ ан тә ҙ рә туҡ ылдаталар.

–Ете тө н уртаһ ында кемеһ е йө рө й тағ ы? – Ауыр кә ү ҙ ә һ ен кө скә ҡ уҙ ғ атып, инә й тә ҙ рә янына килә. Насар кү ргә н кү ҙ ҙ ә ре менә н ай яҡ тыһ ындағ ы шә ү лә лә ргә ҡ арап, иҫ -аҡ ылы китә ү ҙ енең. – Тә ү бә -тә ү бә, ыстағ ә фирулла! Ҡ ыҙ ым, килә ле бында – кем ул танымайһ ың мы?

–Уй, инә й, ен бит был... улай оҙ он кеше булмай ҙ а инде... Етмә һ ә, ап-аҡ кейемдә... Мин ҡ урҡ ам, инә й, тиҙ ерә к башҡ аларҙ ы уята һ алайыҡ! – Ҡ ыҙ ике ҡ уллап, сатырҙ атып ә бейгә йә бешә.

–Алла, Алла... ҡ олатаһ ың бит... – Белгә н генә доғ аларын ҡ абатлай-ҡ абатлай, инә й ә леге ҡ ыҙ ҙ ы һ ө йрә п, тө пкө бү лмә лә ятҡ ан ҙ ур ҡ ыҙ ҙ ар яғ ына тә нтерә клә й. – Лә хә ү ә ллә! Ошо ауылда эш булмауы... Бер генә кө н дә эшлә мә ҫ инем, ә йтә гү р... Иртә гә ү к директорғ а ә йтә м дә, китә м. Таң ым ғ ына имен атһ ын инде... Бынау интернат эргә һ ендә ге һ аҙ ҙ ы эйә ле тиҙ ә р шул, шуның ғ ына ғ ә лә мә те инде... Ыстағ ә фирулла, ыстағ ә фирулла!

–Инә й, ә ллә нимә лә р һ ө йлә мә инде, мин былай ҙ а ҡ урҡ ам!

–Шым! Аслан тауышың ды сығ арма! – ү ҙ е бер ни белмә й йоҡ лап ятҡ ан ҡ ыҙ ҙ ы тө рткө лә й-тө рткө лә й шыбырҙ ай, – Тор ә ле, тор, уян! Ен дә р баҫ ты интернатты!

–Нимә тиһ ең? – уны-быны аң ламағ ан ҡ ыҙ йоҡ о аралаш һ ө рә нлә п, һ орарғ а ашығ а...

– Уй, Аллам, шул тиклем итеп һ ө рә нлә мә! Ана бә лә кә й ҡ ыҙ ҙ ы ҡ урҡ ытаһ ың... Уят башҡ аларың ды!

Ул арала тыштағ ы малайҙ ар сыр-сыу килеп эскә инә.

–Я, Хоҙ айым, ү ҙ ең генә арала инде! – Ҡ ото осҡ ан инә й, уятҡ ан ҡ ыҙ ының янына ултыра тө шә лә, уны һ ығ ып ҡ осаҡ лай. – Лә хә ү ә ллә ҡ еү ә тә... уй, хә терең де ә йтер инем... кә рә к мә лендә доғ аһ ы ла иҫ кә тө шмә й бит...

Йоҡ оһ о тамам осҡ ан ҡ ыҙ, ахырҙ а, эштең нимә лә икә нлегенә тө шө нө п, малайҙ ар яғ ына сығ ып китә.

–Нимә кеше ҡ урҡ ытып йө рө йһ ө гө ҙ, тө н бирелә ре?! Ана, инә йҙ ең йө рә ген яра яҙ ҙ ығ ыҙ... Марш карауаттарығ ыҙ ғ а! Иртә гә директорғ а ү ҙ ем ошаҡ лайым, маң ҡ алар!

Малайҙ арҙ ы тынысландырып ингә н ҡ ыҙ ҙ ы һ аман карауатта ултырғ ан ә бейебеҙ ҡ ыуанып ҡ аршы ала.

–Рә хмә т кенә яуһ ын ү ҙ ең ә, ҡ ыҙ ым! Тик, ҡ арале, был турала уҡ ытыусыларың а һ ө йлә п ҡ уйма инде! Иртә гә килгә немдә кә нфит-печеньелар алып килермен ү ҙ ең ә, йә ме!

–Һ еҙ ҙ ең ҡ урҡ ҡ анығ ыҙ ҙ ы белеп шаяралар бит улар... “Уҫ ал министр” тигә н данығ ыҙ бар... ә ҙ ерә к ҡ атыраҡ булығ ыҙ шуларғ а! Тө ндә балаларҙ ы һ аҡ лап ятаһ ығ ыҙ, имеш...

–Бө ттө, ҡ ыҙ ым, бө ттө! Йоҡ ла, бә пә йем! Ә ҙ генә бер нимә булһ а, йө рә гем урынынан ҡ уба шул минең... Баяғ ы бә лә кә й ҡ ыҙ ҡ айҙ а булды?

–Уның дауна йоҡ ларғ а ятты, ү ҙ ҙ ә ренең бү лмә һ ендә!

–Ҡ айһ ы ике арала сығ ып киткә н ул? Ә ллә ниндә й ендә р һ ө йлә п, башымды бутаны ла, ҡ ата башындай булып... Ҡ араң ғ ыла йө ҙ ө н дә абайламаным, исмаһ ам...

Инә йҙ ең “ен” тигә не, тышҡ а сыҡ ҡ ан малайҙ арҙ ың бер-береһ ен елкә лә ренә ултыртып, аҡ простыня ябынып йө рө ү ҙ ә ре булыр...

... Башта, кө ң гө р-ҡ аң ғ ыр килеп, ә сә һ е менә н бергә йә шә гә н Мә стү рә инә й ҡ артлыҡ кө нө ндә бө тө нлә й яң ғ ыҙ ҡ алды. Шулай ҙ а башҡ алар алдында байғ ош булып ултырманы. Ирле ҡ атындар менә н ҡ атарҙ ан малын да аҫ ыраны, баҡ са тултырып ү ҙ енә кә рә ген сә сте, ҡ ыҫ ҡ аһ ы, һ ин дә мин кө н итте.

“Уҫ ал, уҫ ал... ” тиһ ә лә р ҙ ә, Мә стү рә инә й киң кү ң елле, изге йә нле ә бей булды ү ҙ е. Совет осоронда совхоз бү лексә һ е фермаһ ында сепаратор булып эшлә гә н йә шерә к сағ ында ферма ө йө ндә йә шә не ул. Ү ткер телле, ғ ә ҙ ел ҡ атындан бар малсы-һ ауынсылар шө рлә й торғ айнылар. Ү ҙ е юҡ та кө лө п һ ө йлә һ ә лә р ҙ ә, инә й алдында барыһ ы ла уның ың ғ айына һ ыпырҙ ы... Сө нки кешенең йө ҙ ө нә бә реп, тураһ ын ә йтергә яратты.

Уның тағ ы ла бер сә йер ҡ ылығ ы кү ҙ алдында – совхозғ а эшкә йө рө гә ндә, байрамдарҙ а ҡ ырҙ а башҡ алар менә н бергә ултырмай торғ айны. Ү ҙ енә айырым ашъяулыҡ йә йеп, башҡ а ашаны...

Һ уң ғ ы тапҡ ыр “министр” инә й менә н дауаханала осраштыҡ. Мине танымаҫ, моғ айын, тип кис вестибюлдә ө ндә шмә й генә янына барып ултырҙ ым.

–Аһ, ул нишлә п һ аулыҡ та һ орашмайһ ың, балам? Һ аумы, инә й, тиһ ә ң ауыҙ ың ҡ ыйшаймаҫ бит...

–Ә ллә.. Һ еҙ танырмы икә н, тигә йнем дә. Иҫ ә н генә йө рө йһ ө гө ҙ мө, инә й?

–Кит, кемде кемде, ә һ ине танымай буламмы?! Интернаттағ ы иң тә ртипле, иң кеселекле бала булдың... Ишетеп ятам, матур ғ ына эшлә п йө рө йһ ө ң икә н... Бә хетле генә бул! Бына, инә йең дә бер ә ҙ ерә к ремонтланып сығ ырғ а булды... Ә һ ин ауырыма, йә шһ ең бит ә ле, донъяның, ғ ү мерең дең ҡ ә ҙ ерен белеп йә шә! Рә хмә т ә сә йең ә, балларына матур тә рбиә биргә н – барығ ыҙ ҙ а кешегә иплеһ егеҙ...

Ошо осрашыуҙ ан һ уң кү п тә ү тмә й Мә стү рә инә йҙ ең вафатын ишеттем. Ә ммә, уның ү ткер, һ ынамсыл ҡ арашы, дә ү кә ү ҙ ә һ е ә ле лә кү ҙ алдында... Йә не йә ннә ттә булһ ын!