мужчын. жанчын. Назва населенага пункта. нацыянальнасць. На верх старонкі

ДАБВ, ф. 2136, воп. 1. с. 7, л. 1.

Даныя аб колькасці насельніцтва па Лунінецкай воласці 1939 — 1942 гг.

* (без уліку дзвюх вёсак, якія цяпер не ўваходзяць у Лунінецкі раён)

ДАБВ, ф. 2149, воп. 1, С. Сьл. 22.

Нацыянальны склад насельніцтва па г. Лунінец (на 6. 11. 1942 г. ) і некаторых вёсак Лунінецкай воласці (на 1. 06. 1944 г. )

ДАБВ. ф. 2136, воп. 1, с. 7, п. 5.

Улічваючы тое, што прадпрыемствы (лесапільні, смалакурні, цагляныя заводы і г. д. ) былі невялікімі і патрабавалі не болей 20 чалавек, гэтай колькасці працаздольных было больш чым дастаткова. Акрамя таго, былі перапісаны ўсе спецыялісты, якія прадстаўлялі 13 розных прафесій. Статыстычны перагляд рабочых ад 20. 04. 1943 г. сведчыць, што ў Лунінецкай воласці сярод 17474 сельскага насельніцтва 8184 мужчыны і 9290 жанчын, з якіх рабочых ва ўзросце ад 15 да 55 гадоў 9265 (адпаведна 4170 і 5095), а малалетніх рабочых ад 12 да 15 гадоў — 1634 (736 і 898). Асобна выдзяляліся спецыялісты (усіх 323): 145 цесляроў, 25 печнікоў, 16 шаўцоў, 15 слесараў, 5 качагараў, 6 вадзіцеляў, 21 кравец, 46 сталяроў, 2 гарбары, 1 рымар, 32 кавалі, 7 механікаў, 1 фельчар ветэрынарны і 1 — медыцынскі.

Акупацыйныя ўлады праводзілі падатковую палітыку, накіраваную на выцягванне грашовых сродкаў у мясцовага насельніцтва. Згодна з даведкай-патрабаваннем, немцы збіралі наступныя падаткі: з абароту капіталу, падаходны, падатак з будынкаў і арандную плату за знятае ў наём памяшканне. У горадзе за своечасовае ўнясенне падатку адказнасць нёс бурГамістр (гарадскі старшыня), а ў сельскай мясцовасці — вясковы стараста. За пратэрміноўку з падатку спашуквалася пеня ў памеры 0, 2 працэнта ад сумы падатку за кожны пратэрмінаваны дзень, а таксама грошы на выдаткі па яго прымусоваму ўтрыманню. Нярэдка гэтыя " расходы по принудительному взыскиванию налога" перавышалі яго памер у некалькі разоў. З прыбыткаў жыхара любога населенага пункта ўтрымлівалася 5 працэнтаў іх памеру " на нужды здравоохранения". У залежнасці ад якасці зямлі жыхары сельскай мясцовасці плацілі за яе ад 10 да 100 рублеў за 1 га.

Своеасаблівай была тады і плата за жыллё. Улічваліся ўсе жыллёвыя ўмовы: наяўнасць водаправода ці вокнаў у памяшканні і г. д. Плата складала ад 80 кап. да 1 руб. 10 кап. за кв. метр. Дадаткова халастыя плацілі па 2 рублі з чалавека.

Зарплата нават з улікам інфляцыі была малая. У залежнасці ад узросту кваліфікаваныя рабочыя атрымлівалі ад 90 кап. да 1 руб. 20 кап. у гадзіну, некваліфікаваныя — ад 70 кап. да 1 руб. Рамеснікам за працу плацілі ад 1 руб. 40 кап. да 1 руб. 70 кап. у гадзіну, а майстрам — 2 руб. 50 кап. Асобы нямецкага паходжання займалі прывілеяванае становішча: яны атрымлівалі дадаткова яшчэ 50 працэнтаў ад сумы вышэй пералічаных ставак. Але каб чалавек мог нармальна жыць — наколькі было магчыма ў той час — есці (тры разы ў дзень), трэба было траціць не меней 6 рублёў у дзень, а значыцца, каля 200 рублёў у месяц.

Служачыя былі ў некалькі лепшым становішчы. Яны атрымлівалі фіксаваную, гарантаваную заработную плату ў суме ад 52 руб. 80 кап. да 123 руб. 50 кап. Пасля вылічэння ўсіх выплат ім на рукі выдавалася ад 36 руб. 86 кап. да 83 руб. 44 кап.

Паралельна з адміністрацыйнымі выканаўчымі структурамі, якія складаліся з прадстаўнікоў мясцовага насельніцтва, дзейнічалі нямецкія ваенныя ўстановы і падпарадкаваныя ім паліцэйскія фарміраванні. Па сутнасці, менавіта ў іх руках была рэальная ўлада, сканцэнтраваная ў асобе ортскаменданта Лунінецкай ортскамендатуры. Па вуліцы Рамкавай (цяпер Клубная), насупраць каталіцкага касцёла размяшчаліся ўстановы СС і СД. У завулку Вузкім размяшчалася паліцыя колькасцю 50 — 60 чалавек. У былых польскіх казармах (цяпер казармы Лунінецкага гарнізона) знаходзілася шутц-паліцыя колькасцю 20 — 25 чалавек, у распараджэнні якой мелася 70 аўтамабіляў.

Кантроль над акупіраванымі тэрыторыямі забяспечвала сістэма нямецкіх гарнізонаў і паліцэйскіх участкаў.

Да 1942 г. найбольш буйным з іх быў гарнізон у г. Лунінец. Не ўлічваючы колькасць паліцыі і шутц-паліцыі, колькасць нямецкіх ваеннаслужачых, якія былі раскватараваны ў горадзе і наваколлі, складала не менш 750 чалавек. Гэта натуральна, таму што чыгуначны вузел меў важнае значэнне, а каля горада размяшчаўся ваенны аэрадром.

Другім па колькасці быў гарнізон у Мікашэвічах — 250 чалавек. Па астатніх населеных пунктах гарнізоны складаліся з наступнай колькасці: Дрэбск і Кажан-Гарадок — да 100 немцаў і паліцэйскіх, Бастынь і Сітніца — да 35 немцаў у кожнай з вёсак, Вялікія Чучавічы — 30 паліцэйскіх, Лахва — да 80 немцаў, Сінкевічы — 50 немцаў, 40 паліцэйскіх, каманда Тотда з 8 немцаў і 21 паляка. У астатніх вёсках раёна паліцэйскія ўчасткі былі меншымі па колькасці.

Абапіраючыся на сістэму жандарска-паліцэйскіх і ваенных гарнізонаў, акупанты кантралявалі новыя тэрыторыі. У наступным усе акцыі, звязаныя з адабраннем у насельніцтва жывёлы, зерня і т. д., а таксама з адпраўкай людзей на работы ў Германію, не праходзілі без удзелу якога небудзь з буйных гарнізонаў.

Маючы перавагу ў ваеннай сіле і абапіраючыся на мясцовых добраахвотнікаў, акупацыйныя ўлады праводзілі палітыку генацыду і " выпаленай зямлі". Ужо праз некалькі дзён пасля іх прыходу ў Лунінец жыхары адчулі " новы нямецкі парадак". Перш за ўсё акупанты сталі выяўляць і расстрэльваць камуністаў і камсамольцаў. Потым нямецкія ўлады сталі арганізоўваць канцэнтрацыйныя лагеры і гета для яўрэяў.

У самім горадзе і паблізу яго знаходзілася некалькі лагераў ваеннапалонных. Адзін з іх размяшчаўся на тэрыторыі ліквідаванага восенню 1942 г. яўрэйскага гета па вуліцы Акруговай. Другі — на тэрыторыі цяперашняга парку. У першым стаяў толькі адзін дом, абнесены калючым дротам, у ім утрымлівалася каля 50 — 60 савецкіх палонных, а ў другім, у пабудаваных круглых фанерных бараках, утрымліваліся савецкія і італьянскія ваеннапалонныя. Вялікі лагер італьянскіх ваеннапалонных знаходзіўся ў 6 км. на паўночны захад ад Лунінца — каля вёскі Багданаўка.

Узаемаадносіны паміж ваеннай і цывільнай уладамі характарызуе адзін эпізод. У адзін са снежаньскіх дзён 1941 г. у магазіне вёскі Занась Мікашэвіцкай воласці сялянам прадаваліся соль і газа. У гэты момант зайшла чыгуначная нямецкая варта і патрабавала вызваліць памяшканне, што было адразу ж выканана. Магазін быў зачынены, а мясцовым жыхарам аб'явілі, што, згодна з нямецкімі законамі, усё, што належыць якой-небудзь установе, у першую чаргу належыць ім, салдатам. I бурГамістр Мікашэвіч ніяк не адрэагаваў на гэты выпадак, разумеючы, што салдат вермахта мае большую ўладу.

Захапіўшы вялікія тэрыторыі, нямецкія ўлады пачалі ажыццяўляць планы іх выкарыстання. Але паспяховае іх правядзенне ў жыццё не магло быць забяспечана толькі з дапамогай ваенна-паліцэйскага тэрору. Гітлераўцы пачалі шукаць падтрымку ў мясцовага насельніцтва. Вылілася гэта ў арганізацыю мясцовых органаў кіравання. Узнікла неабходнасць у мала-мальскі адукаваных людзях, акрамя гэтага, для больш эфектыўнай работы рамёслаў, сельскай гаспадаркі і прамысловасці некаторым асобам неабходна была і мінімальная спецыяльная адукацыя.

Зыходзячы з вышэйпералічанага, цэнтральныя ўлады рэйхскамісарыята " Украіна" (куды ўваходзіў Лунінецкі раён) разаслалі ў акругі ўказанні аб адкрыцці замест скасаваных савецкіх пачатковых і сярэдніх школ пачатковых народных. Аб гэтым было паведамлена ў " Правительственном вестнике Пинского окружного комиссариата" за 1942 г., дзе прапанавалася (а не загадвалася) адкрыць іх да 1 сакавіка 1942 г. У гэтых школах меркавалася выкладаць чытанне, пісьмо і асновы арыфметыкі.

Планавалася таксама адкрыць спецыяльныя школы (гандлёвыя і рамесныя), майстэрні для рамесных вучняў і сельскагаспадарчыя школы для падрыхтоўкі неабходнай у інтарэсах акупантаў колькасці аграномаў і шэрага іншых сельскагаспадарчых спецыялістаў.

Не былі пазбаўлены магчымасці атрымаць адукацыю і жанчыны. Для іх меркавалася арганізаваць школы хатняй гаспадаркі. Нямецкія ваенна-адміністрацыйныя ўстановы мелі патрэбу ў сакратарах-машыністках і перакладчыках. Нярэдка на гэтыя пасады бралі жанчын з асяроддзя мясцовай інтэлігенцыі. У сувязі з гэтай патрэбай узнікла неабходнасць у спецыяльных класах, дзе б рыхтаваліся такія спецыялісты. Там выкладалі стэнаграфію, машынапіс і нямецкую мову. На практыцы сакратары-машыністкі часта выконвалі абавязкі і перакладчыка.

Для кантролю за дзейнасцю школ у акружных і раённых камісарыятах уводзілася пасада школьнага інспектара, у абавязкі якога ўваходзіла і вырашэнне ўсіх узнікаючых дробязных праблем. Інспектары таксама распараджаліся настаўніцкімі кадрамі на месцах.

Штат школы ў гэты перыяд заставаўся нешматлікім і складаўся з загадчыка школы, настаўніка і яго памочніка. Правы загадчыка былі абмежаваны, і ён знаходзіўся ў моцнай залежнасці ад раённага школьнага інспектара.

Трывожнае становішча, хваляванні людзей за свой лёс і лёс сваіх дзяцей прывялі да таго, што ўжо да пачатку красавіка 1942 г. колькасць вучняў у пачатковых школах рэзка знізілася. З 1 красавіка 1942 г. у Бастынскай, Язвінкаўскай і Дварэцкай школах былі звольнены пяць настаўнікаў, а з 1 чэрвеня — загадчыкі гэтых школ і школ у Бараўцах і Любані. I гэта рабілася ў той час, калі настаўнікаў і так не хапала! Згодна са справаздачай Лунінецкага раённага інспектара Пінскаму акруговаму школьнаму інспектару ад 20. 08. 1942 г., толькі па Лунінецкай воласці не хапала 8 настаўнікаў і 6 памочнікаў. Недахоп настаўнікаў, у многім з-за нежадання настаўнікаў працаваць у арганізаваных акупантамі школах, прымусіў Пінскі акружны камісарыят арганізаваць у пачатку верасня 1942 г. у Пінску гадавыя курсы па падрыхтоўцы настаўнікаў. Гэтыя курсы былі абавязковымі для тых слухачоў, якім прыходзілі павесткі.

У Лунінцы працягваў функцыяніраваць кінатэатр. Два дні ў тыдзень паказвалі кіно для ўсіх за плату (збор даходзіў да 3 тысяч рублёў за тыдзень), а астатнія дні кінатэатр наведвалі толькі немцы бясплатна.

Вуліца Садовая (цяпер Савецкая) была выселена, а ў дамах сталі жыць нямецкія салдаты. У 1943 г. акупанты адкрылі ў Лунінцы ваенны шпіталь.

Ужо праз некалькі месяцаў пасля акупацыі немцы заняліся рэканструяваннем абодвух воінскіх могілак у Лунінцы. На могілках у Баханова былі выкапаны астанкі нямецкіх і аўстрыйскіх салдат і афіцэраў і разам з надмагільнымі помнікамі перавезены на могілкі па вуліцы Чырвонай, туды былі перазахаваны астанкі воінаў рускай, польскай і бальшавіцкай армій (так сцвярджаюць адны, а іншыя кажуць, што неарыйскія астанкі былі проста вывезены і недзе выкінуты). Астатнія асобныя магілы таксама раскапалі, і ўсе астанкі перазахавалі ў некалькіх доўгіх брацкіх магілах, на якіх устанавілі крыжы. Астанкі немцаў і аўстрыйцаў былі захаваны ў асобнай магіле. Могілкі агарадзілі, узвялі прыгожую браму з датамі " 1914 — 1941" і адлюстраваннем нямецкага ваеннага ўзнагароднага крыжа. I на саміх могілках, на брацкіх магілах былі зроблены агароджы з тоўстых дубовых суччаў-галін, з іх жа вырабілі лаўкі. Перазахаванне суправаджалася воінскай цырымоніяй з аркестрам і залпам з аўтаматаў.

Такім чынам, немцы выдзелілі " сваіх" і вызвалілі месца для будучых пахаванняў тых, хто загіне ў наступныя дні вайны. Пазней на некаторых з надмагільных помнікаў з'явіліся вянкі са штучных кветак, дасланыя сваякамі загінуўшых з Германіі. Памятаюць лунінчане і аб выпадках прыезду нямецкіх сваякоў да старых магіл. I ўсе ваенныя гады на могілках падтрымліваўся належны парадак. Гэту работу выконвалі па загаду нямецкай управы жыхары горада — жанчыны і падлеткі.

Яўрэйскія могілкі былі за горадам, у раёне старога аэрадрома, які знаходзіўся ў канцы цяперашняй вуліцы Чапаева. У 1941 г. савецкія войскі, адступаючы, узарвалі ўзлётную паласу і поле. Немцы ўсё аднавілі і расшырылі, але адначасова знеслі цалкам яўрэйскія могілкі.

Яшчэ з лета 1942 г. немцы пачалі ўмацоўваць горад. На некаторых перакрыжаваннях вуліц каля будынкаў, дзе рашмяшчаліся ваенныя і акупацыйныя грамадзянскія ўстановы, з'явіліся драўляныя земляныя агнявыя кропкі(дзоты). Адзін з такіх дзотаў быў пабудаваны на вуглу цяперашніх Савецкай і Паркавай вуліц. Бетонныя доты (жалезабетонныя збудаванні з тоустымі сценкамі, амбразурамі сталёвымі дзвярамі) былі пабудаваны ля ўсіх асноўных дарог, якія вялі ў Лунінец. Два такія доты пабудавалі каля былых ваенных могілак (цяперашняя вуліца Чапаева) па абодва бакі дарогі з Лахвы, на выпадак мяркуемага наступлення савецкіх войск (адзін з гэтых дотаў поўнасцю захаваўся да сярэдзіны 80-ых гадоў). Самая буйная агнявая кропка знаходзілася ў канцы вуліцы Маскоўскай на пясчаным узгорку ля чыгуначнага пераезда.

Пры ўзвядзенні гэтых умацаваных кропак нямецкая ваенная будаўнічая арганізацыя Тодта выкарыстоўвала працу савецкіх і італьянскіх ваеннапалонных, жыхароў горада і навакольных вёсак.

Да лютага 1944 г. перасоўванне па тэрыторыі раёна было адносна свабодным. Пры сустрэчы з патрулём дастаткова было прад'явіць пашпарт. З набліжэннем фронту пашпартны рэжым узмацніўся. Распараджэннем Пінскага гебітскамісара ад 25. 02. 1944 г. забаранялася свабоднае перасоўванне мясцовых жыхароў па тэрыторыі раёна і ўводзіліся малыя пропускі, маючыя дзеянне на тэрыторыі ўсёй акругі. Афармленне і выдача дадзеных дакументаў ускладаліся на орткамендатуры, а таксама на камендатуры раскватараваных у гэтай мясцовасці воінскіх часцей. У горадзе і раёне з 14. 02. 1944 г. быў уведзены каменданцкі час, першапачаткова з 18 гадзін да 6. 50, у пачатку красавіка — з 19. 00 да 5. 00, літаральна праз некалькі дзён - з 20. 00 да 6. 00, які застаўся да канца акупацыі.

З сярэдзіны мая 1944 г. Лунінец рэгулярна кожную ноч бамбіла савецкая авіяцыя. Аб гэтым сведчыць, напрыклад, данясенне партызанскіх сувязных ад 8. 06. 1944 г.: " С 27-го по 28-е мая советская авиация бомбила город Лунинец и Лахву, так что оба места до половины спаленные" (НАРБ, ф. 4117, воп. 1, с. 6, л. 97). Самалёты прыляталі бліжэй да поўначы, скідвалі некалькі асвятляльных бомб, якія на парашутах віселі ў небе, заліваючы ўвесь горад яркім белым святлом. Нямецкія зенітчыкі і проста салдаты вялі агонь па гэтых бомбах, але іх ніколі не ўдалося збіць. Пры яркім асвятленні горада пачыналася бамбёжка, якая працягвалася дзве-тры гадзіны. У вышку гінулі і мірныя жыхары. Напрыклад, партызанскае разведданясенне за 16. 05. 1944 г. сведчыла: " Лунинец подвергся бомбардировке советской авиации. В 21. 20 было сброшено двадцать бомб. Две из них не взорвались. В результате бомбежки было уничтожено здание на улице Лермонтова, где временно расквартировался штаб прибывшей сюда с востока части во главе с генералом. Сгорело десять домов, занимаемых солдатами этой части. Разбиты две легковые и восемь грузовых автомашин, радиостанция штаба. Убито 109 немцев, из жителей пострадало 19 человек" (НАРБ, ф. 411, воп. 1, с. 6, л. 95). А такіх бамбардзіровак было мноства. У зводцы Саўінфармбюро ад 28. 06. 1944 гаварылася: " На железнодорожном узле Лунинец наши летчики разбили несколько эшелонов с войсками и техникой. На территории узла возникло десять пожаров и прогремело шесть сильных взрывов". У час аднаго з налётаў агонь цалкам знішчыў жылыя дамы па вуліцы 17 Верасня, тут жа быў разбураны паравы млын, які пасля не быў адноўлены (ён знаходзіўся на перакрыжаванні вуліц 17 Верасня і Савецкай). У полымі загінулі мірныя жыхары, у тым ліку некалькі дзяцей.

У час налётаў быў разбураны і другі лунінецкі млын на вуліцы Млынавай (сучасны раён гарадской паліклінікі), які таксама не быў адноўлены. Адна з бомб трапіла ў правае крыло будынка шпіталя, якое таксама не аднавілі пасля вайны. Бомбы трапілі ў дзот і разбурылі яго. Не пашчасціла і лагеру ваеннапалонных — некалькі чалавек загінулі, многія атрымалі апёкі, згарэлі ўсе фанерныя баракі.

Напалоханыя начнымі бамбардзіроўкамі, жыхары горада масава пакідалі свае дамы і кожны вечар з дзецьмі і хатнімі рэчамі ўладкоўваліся ў лесе на начоўку. Раніцай натоўп людзей вяртаўся ў горад і кагосьці чакала папялішча замест хаты.

Яшчэ больш інтэнсіўнай бамбардзіроўцы падвергся Лунінец у канцы чэрвеня — пачатку ліпеня. Сляды бамбёжак былі бачныя на кожнай вуліцы горада — разбураныя і спаленыя дамы, вырваныя з каранямі дрэвы, вялізныя варонкі. Адступаючы пад націскам савецкіх войскаў, гітлераўцы пачалі разбураць тое, што яшчэ засталося цэлым у горадзе.

Асноўныя баі разгарнуліся за навакольныя вёскі, а горад немцы пакінулі, баючыся акружэння. Пра гэта сведчыць параўнальна невялікая колькасць загінуўшых пры вызваленні Лунінца байцоў і партызан (у гарадскія брацкія магілы пасля вызвалення іх звезлі з некалькіх месцаў. Тут пахаваны, напрыклад, партызаны атрада " За Радзіму", якія загінулі яшчэ да баёў за Лунінеччыну). Удзельнікі вызвалення Лунінецкага раёна ў сваіх успамінах больш расказваюць менавіта пра баі за вёскі, абагульняючы іх пад назвай " Баі за Лунінец", бо райцэнтр быў канчатковай мэтай усёй наступальнай аперацыі. < з align=right> Таццяна Канапацкая, Леў Коласаў, Аляксандр Харытановіч

На верх старонкі

© helpiks.su При использовании или копировании материалов прямая ссылка на сайт обязательна.