Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігі әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Стр 1 из 2Следующая ⇒

Қ азақ стан Республикасының білім жә не ғ ылым Министрлігі ә л-Фараби атындағ ы Қ азақ Ұ лттық Университеті

СӨ Ж1

Кең істіктік деректердің тү рлері

Орындағ ан: Салимов Арыстанбек

Қ абылдағ ан: Рыскельдиева Айжан

2022 жыл

Жоспар:

1)Кіріспе

2)Негізгі бө лім

2. 1. Кең істіктік деректердің тү рлері

3)Қ орытынды

4)Пайдаланылғ ан ә дебиеттер

1) Кіріспе

ГАЖ жобасына деген алғ ашқ ы қ адам – кең істіктік деректер қ орын қ ұ ру. Картаны сандық тү рге аудару ү шін деректерді қ орғ ау мен оларды пайдалану қ ұ рылымдарын ұ йымдастыру қ ажет. ГАЖ-дың барлық кү ші графикалық жә не суреттелген ақ параттарды біріктіру, объектілер арасындағ ы байланысты сақ тау жә не басқ аруда жатыр

Ақ параттар негізінде карта тұ рғ андық тан, ГАЖ-де географиялық ақ параттарда нысандандыру (формализациялау) арнаайы картағ а арналып жасалады.

2. 1. Кең істіктік деректердің тү рлері

Картографияның ақ парат мә лiметтердiң екi тү рiне бө лiнедi: метрикалық жә не тематикалық. Метрикалық мә лiметтер картаның контурлық бө лiгiн сипаттайды, тематикалық тү рi мазмұ нның мә нiн бередi. Ландшафт картасының тематикалық атрибуттары компоненттерге қ осымша сипаттама бередi. Сонымен қ атар ландшафт морфологиялық бiрлiктердi де қ амтиды (қ оныс, мекен, фация).

Бұ л тек осымен шектелiп қ ана қ оймайды, қ ажеттiлiкке байланысты жиналғ ан мә лiметтердiң атрибуты шешiлетiн тапсырмағ а байланысты кең ейтiлiп отырады.

Метрикалық атрибуттар нү ктелiк, сызық тық, аудандық болып ү шке

бө лiнедi. Метрикалық атрибуттар картографиялық зерзат тү гелiменбайланысы бейнеленiп шығ атындық тан оларғ а арнайы қ арастырылады.

Қ азiргi кезде метрикалық мә лiметтердi нысандандырудың (формализациялаудың ) жоғ арыдағ ы айтылғ андай 3 ә дiсi бар. Олар:

· векторлық

· расторлық

· тұ рақ ты торлар жү йесі

Бұ л ә дiстердiң ә рқ айсысы белгiлi мү мкiндiктерiне қ арай анық талады. Картографиялық мә лiметтердi енгiзудiң автоматты жә не жартылай автоматты тү рлерi бар. Автоматты тү рiн сканерлеу арқ ылы жә не жартылай автоматты тү рi цифрователь кө мегiмен жү редi.

Ақ параттар кө біне векторлық пен расторлық ә дісте нө мір немесе бағ ана тү рінде сақ аталады.

Қ азіргі кезде технологиялардың дамуына байланыста мә ліметтерді графикалық тұ рғ ыдан ЭЕМ-на енгізу тө менде кең інен қ арастырылғ ан. Алайда ол карта мазмұ нына байланысты жү реді. Онда картаның ә р сериясына 1 ғ ана элемент келеді, мысалы, топографиялық картаны енгізгенде рельеф жеке-жеке енгізіледі. Бұ л жоғ арыда айтылғ ан сұ рақ қ а дә л жауап. Бұ л компоненттердің ә рқ айсысы ә р қ абатқ а енгізілгенмен де, ол автоматты тү рде жү ргізілуі керек. Жалпы картографиялық ақ параттарды сандық тұ рғ ыда аудару, сақ тауда дә л ұ қ ыптылық қ ажет.

Біз жалпы мә ліметтерге қ ысқ аша тоқ талдық, енді олардың кең істіктегі ө ң делу, сақ талуына тоқ талайық.

Кең істіктегі мә ліметтерді бейнелеу синонимі болып кең істіктік мә ліметтер ү лгісі – кең істіктік зерзаттарды бейнелеудің сандық ә дісі юолып саналады. Олардың ішінде кө п қ олданылатыны – векторлық (векторлы топологиялық жә не векторлық топологиялық емес «спагетти» деп аталды), расторлық, жү йелік ұ яшық тар торы жә не квадраттық.

Қ азіргі кезде кең істіктік зерзаттарды бейнелеу ү шін біршама кө п таралғ аны – гиперграфиялық ү рдіс, тік сияқ ты кө п ө лшемді кең ейтілген ү рдіс. Белгілі гибридті кең істіктік мә ліметтер болып саналады.

Компьютерлерде кең істіктік мә ліметтердің орындалу, яғ ни ө ң делуі кең істіктің мә ліметтің форматы деп аталады.

Кең істіктік зерзаттарды ГАЖ-де бейнелеу олардың қ асиеттерін нысандандыру олардың позициялық жә не мазмұ ндық айырылуының бейнелену кө рсеткіштері.

Позициялық зерзаттардың геометриялық, метрикалық, топогеометриялық жә не т. б. қ асиеттері жатса, ал позициялық емес қ асиеттеріне сенмантикалық, тақ ырыптық атрибуттары жатады. Кең істіктік зерзаттар кө птеген элементарлы зерзаттарғ а – примитивтерге (қ арапайымдарғ а) бө лінеді. Оларғ а нү ктелер (нү ктелік зерзаттар), сызық тар (сызық тық зерзаттар), контурлар ( аудандар, полигондар), рельеф беті, жү йелі ұ яшық тардың кең істіктік торы иен бейнені ұ лғ айтудың элементтері (пикселдер) жатады.

Алғ ашқ ы 4 қ арапайымдар бір, екі, ү ш ө лшемді кең стіктік зерзаттар векторлық ә діске жатады, ал қ алғ андары ресторлық пен байланысты олармен бейнелеудің екі тү рлі ә дістері бар. Аумақ тың элементі ретінде ұ яшық тардың жү йелік торларының ара қ атынасы немес расторлық – жү йеліліктің элементтерімен, бейненің дамуын ә ртү рлі қ ұ рам бө ліктерінің дамуы, яғ ни пикселдер болып табылады.

Жалпы расторлық форматта ө зіндік расторлық жә не ұ яшық тық (клетка, метрикалық, торлы) болып бө лінеді.

Енді ә р ә діске жеке тоқ тасақ:

Векторлық ә діс. Векторлық ә дістер қ азіргі кезде графикалық ақ параттарды енгізу қ ұ ралы жә не картографиялық ақ парттарды ө ң дейтін алгортимдердің жұ мысы негізінде де қ олдануғ а жең іл ә дістердің бірі векторлық қ ұ рылымдарғ а нү ктелік, сызық тық жә не контурлық мә ліметтер жатады. Контурлық ө зінің ұ қ сас зерзаттартық, яғ ни нү ктелік, сыхық тық, контурлық зерзаттармен сә йкес келеді.

Картографиялық мә ліметтерді векторлық ә діспен нысандандыру графикалық элементтерінің бірнеше тү рлерінің кө мегімен жү зеге асады. Нү ктелік – бірнеше элементтің ХҮ координаттарымен беріледі.

Кө птеген нү ктелік зерзаттар векторлық форматта ретсіз беріледі. Онда жү йеліліктің ә рқ айсысы 3 санда болады. Олар: зерзаттардың бірегей идентификациялау нө мірі, координаттың ХҮ мә ндері.

1. х1 у1

2. х2 у2

3. х3 у3

4. х4 у4

п хп уп

Расторлық ә діс. Бұ л ә діске 60-70 жж. ГАЖ-нің бағ дарламаларының сү йенген себебі векторлық ә дістер ә лі де келмеген болу крек. Расторлық ә діспен картографиялық ақ парттарды енгізу зерзаттың семантикалық жә не позициялық атрибуттарын расторлық қ абатта тік бұ рышты матрица немесе бағ ана мен жолдар арқ ылы жү зеге асырылады. Бұ л ә діс жоғ ары тү рде картографиялық ақ парттарды енгізу тә сілдерін шештіндіктен кү рделі карталарды салуды тиімді болып саналады.

Ақ параттарды сканерді қ олданып енгізу 8, 5 сағ атты алса, ал оны шифрователь кө мегімен енгізу 3-5 кү нде жү зеге асады екен. Кө рініп тұ рғ андай бұ л ә діс сонымен бірге тек қ олдану жағ ынан ғ ана емес уақ ытты ү немдеу бойынша да тиімді болып отыр.

12 Следующая ⇒