2.1. Қазақстанның отын-энергетика кешенінің тәуелсіздік жылдары ашылған өндіріс орындары.

Отын-энергетикалық кешен отын жә не электр энергиясын ө ндіру жә не шығ ару, оларды тасымалдау, болу жә не пайдаланудың кү рделі салааралық жү йесі. ОЭК – қ оғ амның материалдық -техникалық базасын жасаудың негізі, еліміздің экономикасының базасы болып табылады, шаруашылық тың барлық салаларының ә рекеті соның жұ мысына тә уелді. Бұ л кешеннің қ ұ рамына отын ө неркә сібі мен электр энергетикасы жатады.

Қ азақ станның ОЭК жоғ ары ө су қ арқ ыны, кү рделі жұ мсалымғ а тартымдылығ ы басқ а салааралық кешендермен тығ ыз байланысымен айқ ындалады. ОЭК – бұ л елімізге ең негізгі табыс кө зін, яғ ни экспорт тү сімінің ¾ бө лігін ә келетін кешен.

Қ азақ стан ө неркә сібінің маманданғ ан негізгі саласының бірі - кө мір ө неркә сібі. Ол энергетикалық ресурстардың ішінде жетекші орынды алады. Мемлекетіміздің кө мір ө неркә сібі ХІХ ғ асырдың орта кезең інен бастап Қ арағ анды мен Екібастұ зда игеріле бастады. Қ азіргі кезде республикамызда 20-дан астам кө мір кен орындары мен бірнеше кө мір алаптары игерілуде.

1996 жылы шілде айында «Испат-Кармет» АҚ -ның кө мір департаменті қ ұ рылып, ол 15 шахта мен ә р тү рлі қ ызмет кө рсететін кә сіпорындарды сатып алды. Қ алғ ан шахталар мен разрездер «Қ арағ андыкө мір» бірлестігіне кірді.

2001 жылы Қ арағ анды облысында «Укрқ азкө мір» ЖШС қ ұ рылғ ан болатын. Бұ л ө ндіріс орнының кө мірі тұ рмыстық жағ дайлар мен ө неркә сіптерде қ олданылады. Нақ тырақ айтсақ, энергетикағ а, газ, су, пайдалы қ азбалар, минералдар ө ндіру салаларына бағ ытталғ ан.

Шахта «Западная» бұ лда 2001 жылы Қ арағ анды облысында салынғ ан. Номері 50, 51, 52, 54, 83, 17, 20 шахталарымен келісім шартқ а отырып, кө мір ө ндіреді. 2003 жылы бұ л ө ндіріс орны «Гефест» атты кө мір ө неркә сіп компаниясының қ ұ рамына кіреді.

Қ азақ станда кө мір ө ндіретін кә сіпорындардың қ уаты қ азіргі уақ ытта 63%-ғ а ғ ана пайдаланылып отыр. Оның басты себебі ескі қ ұ рал-жабдық тардың моралдық тозып, ескіруі.

1-сурет. Кө мір ө ндіру

Қ азақ стан Республикасында мұ най-газ ө ндірісі 1911 жылы Доссор мұ най кен орнын ашылуымен дами бастады. Мунай жэне газ енеркә сібі Қ азақ стан экономикасының қ ұ рылымында басты роль аткарады. 2003 ж. енеркә сіптің жалпы ө німнің кө лемінде мұ най ө ндіру ө неркә сібiнің ү лесі — 38, 2 %, газ ө неркә сібі 1 % болды. Бұ л кө рсеткіш тә уелсіздік алғ аннан артқ аны анық.

Қ ашағ ан — Каспий тең ізінің қ азақ стандық бө лігінде орналасқ ан ә лемдегі ірі мұ най жә не газ кен орны. 2000 жылы ашылғ ан. Ол Атырау қ аласынан оң тү стік-батысқ а қ арай 80 км жерде орналасқ ан. Қ ашағ ан 75 км x 45 км аумақ ты алып жатыр. Қ ашағ ан соң ғ ы 40 жылда табылғ ан ә лемдегі ең ірі кен орны болды. Кен орнының коллекторы Каспий тең ізінің солтү стік бө лігінде тең із тү бінен 4200 метрдей терең дікте жатыр. Соң ғ ы зерттеу деректеріне сә йкес, кен орынның мұ най қ оры 9–13 миллиард баррель мұ найды қ ұ райды. Мұ най кен орны шетелдік компаниялардан қ ұ ралғ ан North Caspian Operating Company (NCOC) халық аралық консорциумы Ө німді бө лісу туралы келісім арқ ылы игерілуде. Консорциумғ а Eni (16, 81%), «Қ азМұ найГаз» (16, 87%), Total (16, 81%), Royal Dutch Shell (16, 81 %), ExxonMobil (16, 81%), CNPC (8, 33%), INPEX (7, 56%) компаниялары кіреді.

Мұ най мен газды кешенді дайындау мақ сатында Атырау қ аласынан 32 шақ ырым қ ашық тық та «Болашак» станциясы тұ рғ ызылды. Аталғ ан станция тә улігіне 300 мың баррель мұ най дайындай алады жә не кейін оны 450 мың баррельге дейін ұ лғ айтуғ а болады. Ө ндірістік операцияларды қ олдау мақ сатында Маң ғ ыстау облысында Баутино базасы арқ ылы асырылады. Сонымен қ атар мұ нда мұ най тө гілуге қ арсы кү рес орталығ ы да қ ызмет етеді.

2-сурет. Қ ашағ ан кен орнының ә лемдік орны

Отандық газды еліміздің қ ажетіне пайдалану мә селесін шешу ү шін Оң тү стік Торғ ай шұ ң ғ ымасындағ ы табиғ и газ кен орындарын пайдалану қ олғ а алынып жатыр. Сонымен бірге Ақ тө бе облысында 1, 4 млрд. текше метр Жаң ажол газ ө ң деу зауыты іске қ осылды. Болашақ та Қ ызылорда, Тараз облыстарында газ ө ң деу зауыттары салыну жобаланып отыр.

Қ азақ станда мұ най ө ндірумен 36 кә сіпорын мен ө ндіріс орындары айналысады. «Тең ізшевройл» 1993 жылы Атырау облысында негізі қ аланды. ТШО 1993 жылы «Атырау Бонус Қ оры» деп аталатын бес жылғ а арналғ ан бағ дарламасын ендіруден бастады. Ол бойынша Атырау мен Тең із кен орнына іргелес жатқ ан аудандарда ә леуметтік, мә дени жә не тұ рмыстық сала нысандарын дамытуғ а 50 млн. доллар мө лшерінде қ аржы қ ұ ю кө зделген болатын.

2007 жылы ТШО кә сіпорыны Сарық амыста тұ рғ ан 374 отбасына (1590 адам) арнап Атырау қ аласындағ ы Лесхоз ық шамауданынан жеке кент тұ рғ ызды. Қ алғ ан 377 отбасына (1889 адам) Жылыой ауданындағ ы Жаң а Қ аратон кентінде осығ ан ұ қ сас жаң а тұ рғ ын ү й кешенін салды.

Сонымен қ атар, Атырау облысының, Жылыой ауданындағ ы жә не Атырау қ аласындағ ы мә дениет мекемелеріне, балалар ү йлеріне, интернаттарғ а, қ арттар ү йлеріне, ауруханалар мен клиникаларғ а, мү гедектер ұ йымдарына жә не тұ рмыс дең гейі тө мен адамдарғ а демеушілік кө мек кө рсетуде.

Қ азіргі уақ ытта «Қ азмұ найгаз» компаниясы Қ ұ мкө л кен орындарында мұ най ө ндірсе, болашақ та Каспий қ айраң дарындағ ы Аташ, Тү пқ арағ ан, Қ ұ рманғ азы кен орындарын игереді. Баутино жә не Қ ұ рық порттарының индустриалдық қ ұ рылымын қ ұ румен айналысады.

3-сурет, Қ азмұ айназ, 2013

Елімізде альтернативтік энергиялық ресурстар потенциалы қ азіргі тұ тыну қ ажеттілігінен он есе асып тү седі. Қ айта қ алпына келетін энергия ресурстарын пайдалану тек 1996 жылы басталғ ан болатын. Мысалы, Сарқ анд, Тентек ө зендерінде кіші су электр станциялары жә не Лепсі ө зенінде электр станциясы іске қ осылды. Қ азақ стан ү кіметінің «Су энергетикасын 2020 жылғ а дейін дамыту» концепциясы бойынша елімізде қ уаты 1100 МВт 20 СЭС салынды.

Жаң а СЭС-тердің бірі Кербұ лақ СЭС-і. Ө здерің із білетіндей, Мемлекет басшысы жуық та сө йлеген сө зінде елдің оң тү стігінде гидроэнергетиканы дамыту керектігін айтты. 2020 жылы аукциондық сату арқ ылы маневрлік қ уат кө здерін салуғ а ынталандырудың заң намалық тетіктері қ олданысқ а енді. Осығ ан байланысты «Самұ рық -Энерго» Іле ө зенінің бойында Кербұ лақ СЭС-ін салмақ шы. Қ уаты – 40 МВт. Бұ л қ ұ рылыс Қ апшағ ай СЭС-тің реттеу қ уатын 300 МВт-қ а дейін жеткізуге мү мкіндік береді. Бұ л да Қ азақ станның энергетикалық қ ауіпсіздігін арттырады.

Қ азақ станда атом ө неркә сіп дамыту жә не басқ ару ү шін «Қ азатом ө неркә сіп» ұ лттық компаниясы қ ұ рылды. Қ азір бұ л кө мпания уран кен орындарын пайдалану, уран рудасын ө ң деу, дү ние жү зі атом энергия стансаларына шикізат ө ндірумен, қ ұ рал-жабдық тар шығ арумен айналысады.

4-сурет, «Қ азатом» табысы

Альтернативті энергия кө здерін пайдалануда дү ние жү зінде жел энергиясын пайдалану ұ лғ айып келе жатыр. Қ азірдің ө зінде Алматы облысында Алакө л ауданында жалпы қ уаты 115 МВт 20 жел электр қ ондырғ ысы жұ мыс жасайды. Кө ктем мен Жаң ажол елді мекендері маң айында кувейт мамандары қ уаты 50 МВт 10 жел электр станса қ ондырғ ысы салынып жатыр.

Батыс Қ азақ станның энергияғ а тапшылығ ын тө мендету мақ сатында Орал қ аласында 56 МВттік, шығ ыны 32 млн. доллар қ ұ райтын жлектр стансасы қ ұ рылысы 2008 жылы басталып, 2009 жылы қ олданысқ а берілді. Ал 2003 жылы Ақ тө бе «Ақ тө бемұ нагаз» газтрубина электр стансасы пайдаланылуғ а берілді.

2011 жылы «Мойнақ » су электр стансасының қ ұ рылысы аяқ талғ ан болатын. Жетісу жеріндегі асау ө зендер ағ ыны мен екпінді желдер қ уатын халық негізіне пайдалануғ а қ атысты жобалар біртіндеп жү зеге асырыла береді. Олардың арасында «Мойнақ » СЭС-і, аса маң ызды Балқ аш жылу энергетикалық стансасы, талдық орғ ан жылу энергетикалық орталығ ы бар.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 Следующая ⇒