Дина Рычкова

Дина Рычкова

«Валентин + Валентина = любовь»

Ойлымаш

Ялысе клубышто У ий пайрем лӱ шка! Рвезыже… илалшыже… тунемшыже… изиракше… эсогыл шоҥ гырак-влакшат – чыланат куанен юарлат! Пайремым сылнешташ манын, лӱ мынак ола гыч толшо артист-влакын весела мурышт клуб кӧ ргым веле огыл, ял уремымат сылнештат. Муро почеш муро! Кож йыр куштымаш! Тыгай сылне весела кумыл чытамсыр илышыште шукертсек йоҥ галтын огыл ыле. А таче калык уло чон дене веселитла, пуйто чыла шӱ лыкым чактара. «Кузе У ийым вашлият – туге у ийым эртарет! » манмылан уло чон денак ӱ шана! Тек тыгак лиеш ыле! Тек…

Латикымше классыште тунемше ӱ дыр-рвезе-влакат веселитлат. Тиде нунын пытартыш гана пырля эртарыме У ийышт. Кӧ пала, школ деч вара эл мучко шаланен пытыше йолташ-влак кунам вара угыч вашлийыт?! Кажныже семынже пашамат ойырен… кушко тунемаш каяшат рашемден… Сандене пырля улмо татым курымешланак шарнен кодаш манын, мурен-куштымаш пайремыште шулдыранла чоҥ ештылыт.

Теве пайрем вӱ дышӧ «Ош вальс! » манын кычкырале. Вара угыч ешарыш: «Тек тиде вальс йӧ ратыше шӱ м-влакым курымешлан уша! » Валя тиде вальсым таче чон вургыжын вучен, шӱ мжӧ гыч кышкалалт лекше шижмашыжым таче кучен кертдымыжлан ӱ шанен. Да-да, таче… «Ну, молан тый шкеже тыгай ӱ ҥ ышӧ улат?! Ну, молан тый шке эн первый пелешташ от тошт?! » - шӱ мыштыжӧ улшо ойым ӱ дыр ушыж дене пелештыш. Тыгодым шинчаже вес ончалтышым шиже… вучышым… ӱ шанышым… йӧ ратышым… Да тиде ончалтышым Валя изиж годсек шижеш… тольык озаже веле пелешташ вожылеш… Валя шыргыжале, ончалтыш велыш тарваныш… рвезылан кидшым шуялтыш. Тудыжын шинчаже эше чот волгалте, ылыже, Кечыш савырныш! «Уша? » - лекте йодышыжо. «Ну, конешне, УША! » - уло йӱ кын пелештыш ӱ дыр. Рвезе илышыштыже первый гана уло чон шокшыж дене ӱ дырым шыман ӧ ндале. Ӱ дыр кидат йӱ ксӧ шулдыр семын рвезын шӱ йжым шыматыш. «Ош вальс» нуным У ий кож йыр пӧ рдыктен, чонышто миллионло чевер шижмашым вӱ чкен, кугу пиалым тыланен!

Пайрем деч вара, эрвелеш калык шаланаш тӱ ҥ алмеке, Валентин Валян кидшым кучен, моло йолташ-влак дене пырля шочмо ял велыш наҥ гайыше корныш лектын. Чылан воштылыныт, мыскараленыт… Рвезе ошкылым иземден… Валян вес кидшым кучен, шып пелештен: «Шылына нунын деч? » «Шылына…» - шыргыжалын ӱ дыр. Йолгорно деч кораҥ ын, кугорныш лектыныт. Кава гыч шыман лум велын… шыман-шыман… сылнын-сылнын… «Колат? » - йодын рвезе. «Колам», - вашештен ӱ дыр. «Мом колат? » - «Чон мурым». Коктынат воштыл колтеныт. Уло вийым погалтен, кид кучен, ончыко куржыныт. Коклан, кид кученак, йыр пӧ рдыныт… Адак ончыко куржыныт… Чон тич пиал шолын, чоҥ ешташ ӱ жын! Первый йӧ ратымашын пиалже самырык чоным чоҥ ешташ ӱ жын! Шочмо ял ӧ рдыжеш кодмым ужын, ӱ дыр йодын: «Кушко мыйым наҥ гает? » «Тӱ ня мучашке! » - лектын вашмут. «А тый мый денем тӱ ня мучашке чынак кает? » - йодын рвезе. «Тетла мый тый дечет нигунамат ом ойырло – кушко наҥ гает, тушко каем. Вет тый тыгай ӱ шанле, виян улат! » - рвезын оҥ ышкыжо вуйым таен ӱ дыр. Рвезе чот ӧ ндалын, чоныштыжо эше чот кугу вийым шижын. «Ай, ончал, лум пырче-влак чурийышкак велыт, шупшалыт! » - ӱ дыр вуйжым нӧ лталын. «Уке, тиде мый тыйым шупшалам…» Илышыштышт первый гана ӱ машке ушнышо тӱ рвӧ -влак ваш-ваш чон йӧ ратымашыштым пайленыт. «Ай, вожылам…» - ӱ дыр мучыштен куржын. «Мый тыйым йӧ ратем… изиэм годсек тыйым йӧ ратем…» - поктеныт шеҥ геч тӱ няште улшо чевер деч чевер, эн сылне, эн чечен мут-влак. «Мыят тыйым изиэм годсек йӧ рате-е-е-ем! » - шергылтын сандалыкыште чон шижмаш. «Мый суксо улам! Мый каваште чоҥ ештылам! » - уло йӱ кын кычкырен ӱ дыр лум вальс лоҥ гаште. «Мыят суксо ула-а-а-м! Мыят каваште чоҥ ештыла-а-ам! » - ушнен рвезе.

Вара Валентин кугорнысо мамык ош лум ӱ мбалне возен шынден: «Валентин + Валентина = любовь! » «Тек тиде возымына пӱ тынь ӱ мыргорнына мучко пеленна лиеш! » - сугыньлен ӱ дыр. Кок йӧ ратыше чоным шыма ӱ ма чотрак ушен.

Школ деч вара Валентин армийыш каен, вара военный училищыш тунемаш пурен. Куд ий шижде эртен каен. Валентина тиде жаплан мединститутым тунем пытарен. Кеҥ ежым ӱ дыр ончыко лейтенант званиян офицер толын шогалын, кугу пеледыш аршашым кучыктен, вара загсыш вӱ ден. Отпуск пытымеке, Валентин Валентинам пеленже наҥ гаен… чынак тӱ ня мучашке – Мӱ ндыр Эрвеке!

Служба эртен, марий офицер артиллерист-влакым ямдылен. А частьысе госпитальыште марий доктор черле-влакым эмлен. Каныш татлан самырык мужыр теҥ ыз воктеке канаш коштын, моло йолташ-влак дене пырля йӱ штылыныт, шашлыкым ыштеныт, марий мурымат мурен ончыктеныт. Жап эртен. Паша ушнен. Йӧ ратымаш шижмаш утларак да чотрак веле пеҥ гыдемын.

Февраль покшелне Шнуй Валентинын Йӧ ратымаш пайремже кечын пачерышкышт йолташыже-влак чумыргеныт. Уке, нигӧ мат ӱ жын огытыл ыле такшым… Йолташ-влак шке толыныт… шуко чесым конденыт… Ала-мо шот дене нуно моткоч кумылым нӧ лташ тыршеныт, саламленыт, курымым илаш тыланеныт… Муро почеш муро йоҥ ген… Чарныде «Ош вальс» сем пӧ рдын… Вара йолташ-влак фотоаппаратыш сниматлалташ тӱ ҥ алыныт… Валентин ден пелашыжым пачаш-пачаш пырля сниматленыт… А эрлашыжым ик йолташӱ дыржӧ Валялан фотом кучыктен. Тушто чевер шӱ мым сӧ растарыме, а покшелныже пиалан мужыр ваш йӧ ратен ончен шыргыжын. Йымалнышт возымо: «Валентин + Валентина = любовь».

А вара… февраль мучаште… Вара Росгвардийын ик ротыжым Донбассыш колтеныт. Рота командир – марий мландын шочшыжо – ала-кунам кочажын аралыме кундемым угыч фашизм деч утараш каен. А пелаш?.. А пелаш йӧ ратыме айдеме деч ойырлаш шоналтенат огыл – вигак штабыш куржын да сарыш колташ йодмашым возен. Полк командирын ӱ дырамашым войнаш колташ ушыштыжат лийын огыл, эсогыл тидын нерген шоналтенат кертын огыл. Но хирург доктор пеҥ гыдын шоген – пелаш дене пырля фронтыш каяш йодын. Командир умылен – Йӧ ратымашым чактараш ок лий! Валентин пелашыжым тиде ошкыл деч чот чарен. Но Валентина шӱ мбелжын тӱ рвыжым ӱ маж дене авырен.

Фашист тӱ чан шучкылыкшо нерген шуко киномат ончымо, книгамат лудмо, героизм нерген школышто шуко сочиненийымат возымо… Но тачысе тукым фашизмын тӱ сшым ынде шке шинчаж денак ужын… ужын да шинчажланат ӱ шанен огыл… Тачысе курымышто тыге лийын кертеш мо??? Кунам… кузе… да пачаш-пачаш кузе тачысе илышыште тыгай шучко еҥ кашак пошеныт??? Да нуным айдеме манашат йылме ок савырне! Янлыкат тыгай шучко огыл! Тиде вес планете гыч толшо монстр тӱ ча!

Росгвардийын салтакше-влак, ожнысо семынак, кочашт семынак, шакше ия полкым лочкеныт. Но сусыр-влакат шукын лийыныт. Валентина йӱ дшӧ -кечыже, манаш лиеш, операцийым ыштен, первый полышым пуэден. Вара йӱ дым вертолёт-влак сусыр салтак-влакым мӧ ҥ гӧ – Российыш – шупшыктеныт, кугу госпитальлаш наҥ гаеныт. Пелашын ушыштыжо эре марийже лийын – Юмо гына аралыже ыле!

Но икана… икана… икана… Молан гын тиде икана толын?! Икана наёмник кашак госпитальым лӱ йкалаш тӱ ҥ алыныт. Точный координат почеш снаряд-влак вигак цельыш логалыныт. Валентинын зенитный устновкыжо вашке тушман шогымо верым муын, вашеш тулым почын. Тушто шыпланеныт. Салтак-влак йӱ лышӧ госпитальыш куржыныт… сусыргышо-влакым луктедаш пижыныт… Валентин операционныйыш куржын толын… Шаланыше ӱ стел воктене вӱ рвузык Валентина киен. «Валю-ю-ю… шӱ мбелем… йӧ ратымем!.. » - чон йӧ сын йоҥ галтын йырваш. Оҥ пелен ӧ ндалын, сукен шичше пӧ ръенын шинчаж гыч ойган вӱ д кышкалалтын. Ӱ дырамаш шинчажым пеле почмыла ыштен… лишыл еҥ ым пален, шыриялын… «Ва-а-л…» - пелештышашла тӱ рвӧ тарванен…

Тыгодым шаланыше потолок сӱ мырлен… кок йӧ ратыше чоным неле бетон плита леведын…

Шочмо мландысе шӱ гарлашке калык пеш шуко погынен. Чылан шинчавӱ дым йоктареныт. Кок айдемым ик шӱ гарыш тоеныт. Памятникыш пижыктыме картычкыште чевер шӱ мым сӱ ретлыме лийын. А шӱ м кӧ ргыштӧ кок айдеме ваш ончен шыргыжын. Йымалнышт возымо: «Валентин + Валентина = любовь».

Апрель тӱ ҥ алтышысе кава гыч моткоч нугыдо ош мамык лум шыман велын. Лумпырче-влак, лӱ ҥ ген-модын, моткоч ныжылгын, сӧ ралын велыныт, пуйто мландӱ мбалне «Ош вальсым» пӧ рдыныт.

Тыгодым кок аван шинчаштлан вуйӱ мбалнышт мамык лум пырче-влак коклаште ош шулдыран кок суксо-влак койыныт… Нуно, ваш йӧ ратен ончен, кид кучен, ош вальсыште чоҥ ештылыныт…

2022 ий, апрель