1. Әлеуметтік психологиялық климат көрсеткіші ретінде- еңбек өнімділігі жайлы мағұлмат

Ғ ылыми – техникалық ү рдіс кезінде ең бек сипаты адамның психологиялық ерекшеліктеріне аса мә н беруді ұ сынады. Техника мен технологияның кү рделенуі адамғ а физикалық кү штен ақ ыл кү шін кө п жұ мсауғ а мү мкіндік береді. Бір жағ ынан адам ө мірінің кө п бө лігін ең бек ұ жымында ө ткізеді, оғ ан ә ріптестері психологиялық қ олдау кө рсетіп отырады.

Ал басшының осы жағ дайдағ ы міндеті тұ лғ аның жеке қ асиеттерін қ олдану жә не оның ұ жыммен қ атынасын реттеу. Адамдар бір – бірне жақ ын орналасқ ан сайын олардың ең бек жағ дайы да жақ сармақ.

Ә леуметтік – психологиялық климат ұ жымдағ ы жұ мысшылардың ә ртү рлі ә рекеттер формасындағ ы тұ рақ ты психологиялық кү йін сипаттайды. Топтың эмоциялық жә не ең бек қ атынастарын қ ұ ра отырып, ә леуметтік – психологиялық климат топ мү шелерінің қ атынасын анық тайды.

Ә леуметтік – психологиялық климаттыі негізгі ерекшелігі ұ жым ө міріне жалпы, интеграллды психологиялық кү йіне сипаттама беріп, ә леуметтік, топтық жә не жеке ең бек жағ дайын қ арастырады.

Бір адамның кө ң іл кү йі онымен араласатын екінші адамнан сезіледі. Осыдан кейін адамдардың кө ң іл – кү йін, эмоцияларын, сезімін кіріктіретін эмоцианалды тү сіністік пайда болады. Ә леуметтік – психологиялық климат жұ мысшы мен оның ұ жымының ең бек кө ң іл – кү йіне ә сер етеді. Оң ә леуметтік –психологиялық кө ң іл – кү й ең бектің ө німділігі мен жұ мысшылардың беріліп істеуімен сипатталса, теріс ә леуметтік – психологиялық кү й ең бек мотивациясын тө мендетеді.

Кө птеген басшылар ә леуметтік – психологиялық кө ң іл – кү й қ иын кө зге тү сетін қ асиет деп бағ алайды: бір жағ ынан ол бар болса, екінші жағ ынан оны сезу қ иын. Ол ү шін ө ндірісте ұ зақ істейтін жұ мысшылар тобын бақ ылауғ а болады, олардың арасында пайда болғ ан қ атынасты оң ай ү зіп кетуге шамалары келмейді. Ондай адамдар психологтың айтуынша 10 – 15 жыл кө лемінде бір ө ндірісте жұ мыс істеген адамдар.

2. Ә леуметтік психология қ азіргі кө рсеткіштің қ ұ рлысы

Ә леуметтік – психологиялық кү й басшының атқ арғ ан жұ мыстарының алды болып саналады. Ол жұ мысшылармен арадағ ы жақ сы, тү сіністікке толы қ атынастар, оларғ а кө мектесу, қ ұ рметтеу, жақ сы басқ арумен бағ аланады. Жоғ ары ә леуметтік – психологиялық кү йге жету ол ұ зақ ү рдіс, ол қ ысқ а мерзімде ешқ ашан қ алыптаспайды.

Ә леуметтік – психологиялық кү йдің сапасын анық тау ү шін оны қ ұ растырушылардың бә рін анық тау қ ажет. Ә леуметтік – психологиялық кү йдің қ ұ растырушыларын Парыгин Б. Д. 2 негізгі бө ліктерге бө леді – адамдардың ең бекке деген жә не бір – біріне деген қ атынасы. Осы қ атынастардың барлық қ ырлары екі негізгі психологиялық параметрмен сипатталады – эмоцианалды жә не затты.

Затты кү й деп оның адаммен қ абылданатаын ә рекеттерінің ә ртү рлі қ ырларына зейіннің бағ ытталуын айтады. Эмоционалды кү й ә рекеттердің қ ырларының қ анағ аттандыру немесе қ анағ аттандырмауымен сипатталады.

Ә леуметтік – психологиялық кү й қ ұ рылысы.

ПарыгинБ. Д. пайымдауынша ә леуметтік – психологиялық кү й қ оршағ ан ортаны қ атынасы мен онда ө зін сезінуімен тү сіндіріледі. Бұ л кү й ұ жымның ә р мү шесінің ө зіне деген қ атынас ү лгісінде сипатталады. Осылайша адамдардың ә леуметтік – психологиялық қ ұ рылымы олардың бір – біріне деген қ атынастарынан, ортақ істерінен кө рінеді.

Жақ сы ә леуметтік – психологиялық кү йдің мынадай белгілері болады:

- топтың мү шелерінің бір – біріне деген сенімі мен талапшылдығ ы;

- тілектесті ә рі іскерлік сынау;

- бү кіл ұ жымғ а қ атысты мә селені шешуде ө з ойын еркін жеткізу;

- басшының жұ мысшыларғ а қ ысым жасамауы жә не олардың ө з еркімен шешім қ абылдай алуы;

- ұ жымғ а тиесілі болуынан рахат алу;

- ұ жымның мү шелеріне фрустрациялық жағ дайда кө мектесу;

Топтағ ы жағ дайды жақ сарту ү шін ө зіне жауапкершілік алу.

Белгілі бір ұ жымның ә леуметтік – психологиялық кү йін диагностикалау ү шін ұ жымның ең бекке деген қ ұ лшынысын салыстырып оның пайда болуын бағ алау қ ажет.

ПарыгинБ. Д. ә леуметтік – психологиялық кү йдің екі нұ сқ асын ұ сынады:

· негізгі зерттеулер бойынша;

· оперативті зерттеу бойынша.

Диагностикалаудың бірінші жағ дайында ұ жым ә рекетіндегі барлық ә леуметтік – психологиялық кү йді зерттейді. Ал екінші жағ дай бойынша, ұ жымдағ ы ә леуметтік – психологиялық кү йді зерттеуді ғ ана қ арастырмай, оны іс жү зінде ұ жым қ атынасын жақ сарту ү шін қ олданады.

Диагностикалау кезінде топтық бірігу, ең бекке қ анағ аттану, ә леуметтік даму талаптарына сә йкестену, ә леуметтік – психологиялық кү й потенциалы сияқ ты кө рсеткіштер анық талады.

Топтық бірігу кө рсеткіші топтың байланысының мық тылығ ы мен жиілігі, бірліктің сә йкестігі мен келісімі сияқ ты бірігу индексімен анық талады.

Топтық бірігу индексі социометрикалық зерттеу бойынша ө зара оң таң даулардың мү мкін таң даулар қ атынасымен есептеледі. Топтық бірігу индексі – топтың қ атаң формалды сипаттамасы.

Коммуникативті байланыс жиілігі мен тұ рақ тылығ ы ФестингерЛ. бірігу негізін зерттеумен кө рсетілген. Ол бірігуді бү кіл топ мү шелерінің топта ұ стаушы кү ші ретінде анық тады.

Келісім НьюкТ. ұ сынылғ ан бірігу критерийі, топ мү шелерінің белгілі бір қ ызығ ушылық тарғ а бірдей қ арауымен сипатталады.

Бағ алы – бағ ытты бірлік – топтың бірігу кө рсеткішінің бастысы, оның мү шелерінің мақ сатқ а жетудегі бір бағ ытты ұ станушылығ ы, бір позициямен ө мір сү руімен сипатталады.

Қ анағ аттанушылық. Ә леуметтік – психологиялық кү йді анық таушы шектелген критерий. Адамның ө зін қ оршағ ан ортамен қ атынасы мен мә ртебесіне қ анағ аттанушылығ ы, оның топтағ ы шынайы жағ дайына сә йкес болмауы.

ПарыгинБ. Д. ә леуметтік – психологиялық кү йдің диагностикалау критерийі ретінде кү йдің ә леуметтік талабына сә йкестенуін ұ сынды. Ол тұ лғ аның ұ жымдағ ы қ ажеттілігі мен бағ ытына зейін қ ояды.

Парыгинмен ұ жымның ә леуметтік – психологиялық кү йі потенциалы тү сінігі ұ сынылды. Ә леуметтік – психологиялық кү й потенциалы қ ызметті жасай алу мү мкіншілігі мен оны іске асырудың дең гейін кө рсетеді.

Адамның ұ жымғ а байланысы мен ә леуметтік – психологиялық дең гей мү мкә ндә гә н сипаттайтын алты психологиялық потенциал бар:

Таң дау потенциалы. Ө здері орындайтын істі жасау ә дісінің субъективті байланысымен қ оса объективті мү мкіндік диапаззонына тә уелді болады. Альтернативаны таң дау адамның ө зін тү сінуімен, ө зіне қ атынасына байланысты.

Ә леуметтік – психологиялық кү йдің сапасы потенциалдың екіжақ ты эффектісімен кө рсетіледі:

· ұ жым аралық диапазон мү мкіндігі кең болғ ан сайын, тұ лғ аның шығ армашылық белсенділігін толығ ымен кө рсетіп, ұ жымның психологиялық ә рекетін жә не эффектілігін кө рсетеді;

· тұ лғ аның таң дау жасаудағ ы қ иындығ ы мен оның ұ жымда іске аспау мү мкіншілігін кө рсетеді;

· таң даудың объективті мү мкіндігінің жә не тұ лғ аның шешім қ абылдау мү мкіндігінің шиеленісуі.

Тұ лғ аның ә рекет барысында ақ параттарды жаң алап отырушы ми қ ызметінің ә рекетіне байланысты. Бұ л жағ дайда объекті жә не субъекті аспекттерді ажыратады. Уақ ыт бірлігіндегі дең гей, терең дік, мастабтыылық сияқ ты ө згерістердің ұ жымғ а ә сері объективтілікпен сипатталады. Субъектілік ұ жым мү шелерінің қ ажеттіліктерінің, ө згеріске талпыныстарының жә не қ ызмет шарттарның жаң ару сипаттарымен кө рсетіледі.

Бұ л потенциал екі ү лгімен сипатталады:

· объективті жаң ару потенциялының жоғ ары немесе тө мен дең гейде ө згеруі субъективті потенциалмен сә йкестігімен сипатталады;

· объективті жә не субъективті потенциал сипаттамалары шиеленісті жағ дайда кө рсетіледі.

Мойындау потенциалы. Тұ лғ аны ұ жым арасында марапаттаудың объективті шарттарымен қ оса оның ә рекетін ұ жым мү шелерінің бағ алауының субъективті дең гейімен сипатталады.

Мойындау потенциалы қ ұ рылымы ұ жымдағ ы тұ лғ аның қ ызметтегі қ ажеттілігін мойындау объективтілігі мен, ұ жым мү шелерінің тұ лғ аның қ ызметін мойындау, оның ә рекеттерін бағ алау субъектісімен сипатталады.

Алдың ғ ы жағ дайлардығ ыдай мә селенің нұ сқ алары болуы мү мкін:

· тө мен потенциал жолына сә йкестігі;

· жоғ арғ ы талапты потенциалғ а сә йкес келмеуі;

· потенциалдың жоғ арғ ы дең гейінде субъективті талаптардың объективті шарттарғ а сә йкес келуі;

· марапаттау жү йесінің потенциалдың нақ ты талабына сә йкес келмеуі.

Ө з ойын білдіру потенциалы. Тұ лғ а ө мірінде қ алыптасқ ан қ абілеттер мен дарын ерекшеліктерінің кө рінуі, ө з ойын білдіруге тырысумен сипатталады.

Психикалық қ арбаластық потенциалы. Жұ мысшының кә нделікті қ ызметінде талап етілетін психикалық қ арбаластық дең гейі мен диапазонымен сипаталады.

Анық тылық потенциалы. Ұ жым мү шелеріне басшылық пен қ ойылатын талаптар дең гейінің нақ тылығ ымен сипатталады.

Ұ жымдағ ы кө ң іл-кү й мен қ оғ амдағ ы пікір, эмоциялық кү ш-қ уат пен ө зара қ атынастың дең гейін ондағ ы қ алыптасқ ан ә леуметтік-психологиялық, климатпен айқ ындалады. «Психологиялық климат», «ә леуметтік-психологиялық климат» немесе «микроклимат» ұ ғ ымдары ғ ылыми емес, астарлы, ауыспалы ұ ғ ымдар. Ә леуметтік-психологиялық климат осындай климаттағ ы ұ жымда ө зін барынша жайлы сезініп, тұ лғ алық жә не кә сіптік қ атынастарда ө зін жан-жақ ты таныта алуын білдіреді. Ұ жымдағ ы психологиялық климаттың мазмұ ндық сипатын адамдардың ө зара қ арым-қ атынасы, олардың кө ң іл-кү йі, хал-жайы, бірлесе атқ арғ ан жұ мыс процесіне кө ң ілі толуы айқ ындайтын болғ андық тан психологиялық климатты сипаттауда эмоциялық бағ аның мазмұ ны зор. Жағ ымды ә леуметтік-психологиялық климат қ алыптасқ ан педагогикалық ұ жым қ олайлы моральдық -психологиялық ау-райымен, жылы шырайлылық пен, парыз бен жауапкершілікті қ ұ рметтеумен ө зара талапшылдық пен, сергектікпен ерекшеленеді. Сондық тан да МакаренкоА. С. ұ жымдағ ы ө зара қ атынастағ ы сергек кө ң ілді екпінге баса мә н берген.

⇐ Предыдущая 123 Следующая ⇒