С.Аманжолов атындағы ШҚМУ Жоғарғы колледжі

С. Аманжолов атындағ ы ШҚ МУ Жоғ арғ ы колледжі

№ 7 сабақ

Пә н: Қ азақ тілі

Топ: ОП9Г Кү ні: 17. 03. 2020 жыл Уақ ыты: 12. 00-13. 30

Пә н оқ ытушысы: Қ ажыбаева Жадыра Кенжеханқ ызы

Сабақ тақ ырыбы: Публицистикалық шығ арма тілінің стильдік бедері. Кө пшілікке арналғ ан мерзімді басылымдар тілінің ерекшелігі

Дә ріс мазмұ нымен танысу, қ ысқ аша конспект жазу

Тақ ырып жоспары:

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1 Публицистикалық шығ арма тілінің стильдік бедері.

2 Ресми іс-қ ағ аздары тілінің сө з бедері.

1. Публицистикалық шығ арма тілінің стильдік бедері.

Публицистикалық стильдің орасан зор ақ парат таратушы қ ызметінен, оның жеке ө з алдына зерттеу бағ ыттар-нысандары, қ азақ ә деби тілін дамытудағ ы рө лі, жазылу мақ саты мен міндеттерін жете саралап қ арайтын уақ ыт жетті.

Публицистикалық стильде сауатты, мә дениетті сө йлей алмаудың ө зіндік себептері жоқ емес: біріншіден, қ азақ тілінде кө пшілік ортасында жә не ресми ортада сө йлеудің қ ажетті болмауынан (тоқ ырау кезінде казақ тілінде сө йлемеудің салдарынан), екіншіден, ә рине бізге айтуғ а ауыз болсада айтпауғ а тиісті тілімізді қ адірлемеуден, қ адір-қ асиетін бағ аламаудан, ү шіншіден, орфоэпиялық нормаларды сақ тамаудан, ойдың логикалық желісін сақ тамаудан, тө ртіншіден, ұ лттың ойлау желісін жоғ алту ү стінде екенінде жасыруғ а болмайды, бесіншіден, сө здерді бір-бірімен ү ндестіріп айтысу, сө йлемдерді дұ рыс қ ұ рамау сияқ ты толып жатқ ан кемшіліктердің ашып айту қ ажетгілігі туындап отыр. Публицистикалық стильде адамның жете танымдық қ абілетіне де байланысты, ә рі сө йлеу ү стінде тілдік-қ ұ рылымдық қ азақ тілінің заң дылық тары дұ рыс игермеуге байланыстылығ ын баса айтуғ а тура келеді. Бұ л тек қ ана публицистикалық стильдің ө зіне де тікелей қ атысты салағ а тә н кемшілік екені белгілі.

Публицистика (латынша: publicus – кө пшілік, ә леумет) – қ оғ ам ө мірі ү шін маң ызды мә селелерді талқ ылау деген ұ ғ ымда жұ мсалады. Публицистикалық стиль қ оғ амдық талапқ а сай жазылғ ан шығ армалардың негізінде қ алыптасады. Белгілі бір тілде публицистиканың ө з алдына бө лек стиль болып қ алыптасуы қ оғ амдық сананың ө скенін, артқ анын кө рсетеді. Тілдің басқ а стильдері сияқ ты публицистикалық стиль де бірың ғ ай болып келмейді. Бірқ атар лингвистер публицистикалық стильдің жазбаша тү ріне саяси тақ ырыпқ а жазылғ ан газет, журанлдардағ ы мақ алалар, памфлет, очерк т. б. шығ армаларды, шешендік сө здерді публицистикалық стильдің ауызша тү ріне жатқ ызып жү р.

Публицистикалық стиль – қ оғ амдық -саяси, ү гіт-насихаттық ә дебиетте, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарында қ олданылатын функциональдық стильдердің бірі. Публицистикалық стиль тың дармандар мен оқ ырмандардың арасына кең таралымымен, бейнелілігімен, баяндаудың шешендігімен, жағ ымды жә не жағ ымсыз мағ ынадағ ы мә нерлілігімен сипатталады. Тіл дең гейлеріне байланысты публицистикалық стильдің ерекшеліктері болады. Лексикада – қ оғ амдық -саяси терминдер мен сө здердің (митинг, ереуіл, демократия, парламент), эмоциялық бағ а беруші сө здердің (ең бек озаты, кө шбасшы, ең беккер, дем беруші), экспрессивтік бояуы бар сө здердің (қ оян-қ олтық, нық қ адаммен), фразеологияда – перифразалардың (ақ алтын – мақ та, кү ріш; қ ара алтын – кө мір, мұ най; екінші тың – қ ой шаруашылығ ы, кө гілдір тың – қ ұ с шаруашылығ ы); морфологияда қ ос сө здердің (қ оғ амдық -ә леуметтік, бұ қ аралық -саяси, ү гіт-насихаттық ); бұ йрық рай тұ лғ асының (орындайық, табысқ а жетеміз), синтаксисите – сө йлемдегі сө здердің инверсиялық орын тә ртібінің, қ аратпа сө здердің, риторикалық сұ рақ тардың, жай сө йлем бө ліктерінің, сан алуан қ айталамаларының т. б. жиі қ олданысқ а тү суі публицистикалық стильдің басқ а стильдерден ө згешеліктерін кө рсетеді.

Публицистикалық стильді шағ ын стильдерге (подстиль) бө лу жө нінде бірізділік байқ алмайды. Дегенмен кейбір зерттеушілердің , Мысалы А. Н. Васильеваның дә лелдеуінше, мынандай шағ ы стильдерге жіктеледі: 1) ресми-ақ параттық публицистикалық стиль; 2) ақ параттық -іс публицистикалық стилі; 3) ақ параттық -аналитикалық публицистикалық стиль; 4) ақ параттық -экспрессивтік публицистикалық стиль; 5) бейресми-ақ параттық публицистикалық стиль; 6) жалпы публицистикалық стиль директивалық публицистикалық стиль; 7) салтанатты-декларативтік публицистикалық стиль; 8) таза публицистикалық стиль; 9) экспрессивтік публицистикалық стиль; 10) репортаж публицистикалық стилі; 11) фельетон публицистикалық стилі.

12 Следующая ⇒