Мамандық: Дене тәрбиесі және спорт

Мамандық: Дене тә рбиесі жә не спорт

Пә н: Қ азақ стан тарихы

Оқ ытушы: Багдатова К. Б.

Тақ ырыбы: Қ азақ стан Республикасының сыртқ ы саясаты жә не халық аралық жағ дайы

Біріншіден, басқ а елдермен, оның ішінде бұ рынғ ы Одақ қ а кірген республикалармен, Азия, Тынық мұ хит, Таяу Шығ ыс аймағ ы, Еуропа елдері жә не АҚ Ш-пен халық аралық байланысты ө ркендету. Екіншіден, шет елдермен тек дипломатиялық байланыс қ ана орнатып қ оймай, сонымен қ атар, олармен мә дени-экономикалық байланысты кү шейту, сол арқ ылы алдың ғ ы қ атарлы ө ркениетті елдердің қ атарына қ осылу. Ү шіншіден, Қ азақ станның қ ауіпсіздігін сақ тау, дү ниежү зілік соғ ысты, ядролық қ аруды қ олдануды болдырмау. Міне, осы бағ ытта 1991 жылдан бастап сыртқ ы саясат пен халық аралық қ атынастар саласында кө птеген шаралар іске асырылды. Қ азақ стан ө зінің барлық кө ршілерімен, негізгі ә ріптес мемлекеттерімен байыпты жә не болжауғ а болатындай байсалды қ арым-қ атынастар орнатты. Сыртқ ы саясаттың негізгі дің гегі – кө пвекторлық жол, яғ ни кө п бағ ыттылық. Ол – еліміздің геосаяси жағ ынан орналасуына байланысты ө мірдің ө зі талап етіп отырғ ан қ алыпты жағ дай. Ө ткен уақ ыт ішінде Қ азақ стан Республикасын дү ние жү зінің 180-нен астам мемлекеті таныды. Қ азақ стан 120-дан астам елмен дипломатиялық қ атынастар орнатты. Шет елдерде 40-тан астам дипломатиялық жә не консулдық ө кілдіктер ашылды. Ал Алматы мен Астанада 50-ден астам шетелдік елшілік пен миссия, халық аралық жә не ұ лтаралық ұ йымдардың ондағ ан ө кілдігі жұ мыс істейді. Қ азақ стан ө зінің сыртқ ы саясатында ең жақ ын жә не ірі кө рші мемлекеттер – солтү стікте Ресеймен, ал шығ ыста Қ ытаймен тығ ыз қ арым-қ атынас орнатуғ а ерекше назар аударып келеді. Қ азақ стан мен Ресей арасында 1992 ж. 25 мамырдағ ы Достық, ынтымақ тастық жә не ө зара кө мек туралы шартқ а қ ол қ оюдың зор тарихи маң ызы бар. Екі халық тың достығ ы мен ынтымақ тастығ ын нығ айтуда 1996 ж. 27-ші сә уірде Ресей Федерациясының Президенті Б. Ельцин мен Қ азақ стан Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Алматыда кездесіп, Қ азақ стан мен Ресей бірлескен Декларациясына қ ол қ оюының маң ызы ө те зор болды. Онда Қ азақ стан мен Ресейде жү ргізіліп жатқ ан демократиялық қ айта қ ұ рулар мен саяси-экономикалық реформалардың екі ел халық тарының болашағ ы ү шін ү лкен мә ні бар екендігі атап кө рсетілді. Ресей мен Қ азақ стан арасында ынтымақ тастық тың одан ә рі дамуында 1998 ж. 6-шілдеде Мә скеуде қ ол қ ойылғ ан мә ң гілік достық пен ынтымақ тастық туралы Декларация маң ызды рө л атқ арды. Оның негізінде екі мемлекет арасындағ ы қ аржылық ө зара келіспеушіліктерді реттеу жә не Байқ оң ыр космодромын бірлесіп пайдалану мә селелері шешілді. 2000 ж. 25 қ аң тарында Қ азақ стан Елбасы Н. Ә. Назарбаев пен Ресей Президенті В. Путиннің кездесуі болды. Онда екі жақ ты қ арым-қ атынасты одан ә рі жетілдіре тү суге жете мә н берілді. Ал 2002 ж. желтоқ санда Қ азақ стан Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Мә скеуге ресми сапары барысында екі ел арасында қ алыптасқ ан достық байланыстарды барынша терең детуге кү ш салынатыны баса айтылды. Сондай-ақ, аймақ тық жә не халық аралық кө кейкесті проблемалар тө ң ірегінде жан-жақ ты пікір алмасылды. Екі жақ ты дең гейдегі, ТМД, ЕурАзЭқ, ШЫҰ шең берлеріндегі ынтымақ тастық қ арым-қ атынастар аймақ тағ ы елдер қ ауіпсіздігінің, интеграциялануының басты кепілі болып табылатыны атап кө рсетілді. 2003 жыл Ресейдегі Қ азақ стан жылы, 2004 жыл Қ азақ стандағ ы Ресей жылы ретінде мемлекеттік дең гейде аталып ө тті. 2004 жылы екі мемлекет арасындағ ы тауар айналымы 7 млрд. долларғ а жетті, мұ ның ө зі 2003 жылғ ы сондай кө рсеткіштен 40% дерлік кө п (Егемен Қ азақ стан, 12. 01. 2005). 2005 жылдың басында Қ азақ станда тұ тастай жарғ ылық қ оры 250 миллион АҚ Ш долларынан асатын, Ресеймен бірлескен 1100 кә сіпорын болды. Тә уелсіздік жылдары оң тү стік-шығ ыстағ ы ү лкен кө рші мемлекет - Қ ытай Халық Республикасымен тату кө ршілік жә не достық қ атынастар орнатуда едә уір табыстарғ а қ ол жетті. 1990 ж. Қ азақ стан мен Қ ытайдың темір жол арқ ылы ө зара байланысы іске асты, сө йтіп, біздің республика Тынық мұ хит жағ алауына ең қ ысқ а жолмен шығ у мү мкіндігіне ие болды. Қ азақ стан-Қ ытай қ арым-қ атынасының дамуы ө те жоғ ары қ арқ ын ала бастады. Қ азақ стан Республикасы Президентінің Қ ытай Халық Республикасына 1992 ж. тамызда барғ ан алғ ашқ ы сапарынан бастап, барлық байланыс жолдарын ашудың сә ті тү сті. Екі елдің арасында сауда соң ғ ы жылдары ондағ ан есе ө сті. 1997 ж. 25 қ ыркү йекте Алматыда ө ткен Қ азақ стан жә не Қ ытай делегациялары арасындағ ы келіссө з барысында Батыс Қ азақ стан мен Батыс Қ ытайды жалғ астыратын мұ най қ ұ бырына шығ ыстағ ы кө ршіміз тарапынан 9, 5 млрд. доллар жұ мсалатыны жө ніндегі шартқ а қ ол қ ойылды. Мұ ның ө зі саяси-экономикалық байланысты нығ айтуғ а, шекара маң ында тыныштық пен бейбіт ө мірді сақ тауғ а кепілдік берді. 1998-1999 жж. белсенді дипломатиялық ә рекеттер арқ ылы Қ ытай мен Қ азақ стан арасында тағ ы да жаң а маң ызды уағ даластық тарғ а қ ол жетті. Ең алдымен шекараны нақ тылау негізінен аяқ талды. Қ ытаймен арадағ ы шекараны айқ ындап белгілеу Қ азақ станның ұ лттық қ ауіпсіздігіне қ осымша кепілдіктер берілгенін білдірді. Қ азақ стан Президентінің Қ ытай мемлекетіне 2002 ж. желтоқ сан айында жасағ ан сапары екі ел арасындағ ы ынтымақ тастық тың жаң а кезең ін айқ ындады. Екі мемлекет басшыларының кездесуі барысында 5 қ ұ жатқ а қ ол қ ойылды. Оның ең маң ыздысы “Қ азақ стан Республикасы мен Қ ытай Халық Республикасы арасындағ ы тату кө ршілік, достық жә не ынтымақ тастық туралы шарт” болып табылады. Сондай-ақ, бұ дан басқ а екі ел дең гейінде халық аралық ланкестікпен, сепаратизммен жә не экстремизммен кү ресте ынтымақ тастық жө нінде, екі мемлекет арасындағ ы қ ауіпті ә скери ә рекетті болдырмау туралы жә не т. б. қ ұ жаттарғ а қ ол қ ойылды. Екі арадағ ы сауда-экономикалық байланыстар жылдан-жылғ а артып, 2004 жылы оның кө лемі 3 млрд. АҚ Ш долларынан асты. Жалпы соң ғ ы жылдары Қ ХР басшыларымен ө зара кездесу, келіссө здер жү ргізу біздің елдің сыртқ ы саясатындағ ы тұ рақ ты қ ұ былысқ а айналды. Қ азақ станның сыртқ ы саясатында АҚ Ш-пен қ арым-қ атынасының маң ызы ө те зор. АҚ Ш Қ азақ стан Республикасын тә уелсіз мемлекет ретінде танығ ан 1991 ж. 25 желтоқ саннан бастап, екі мемлекет арасында елші дә режесіндегі толық қ анды дипломатиялық қ атынастар орнады. 1991 ж. желтоқ санында Мемлекеттік хатшы Дж. Бейкер Алматығ а келіп, Н. Ә. Назарбаев жә не басқ а да ресми адамдармен келіссө здер жү ргізді. 1992 ж. кө кек айында Қ азақ станғ а Еуропадағ ы қ ауіпсіздік жә не қ арым-қ атынастар жө ніндегі АҚ Ш Конгресі комиссиясының делегациясы келді. Сол жылғ ы мамырда Қ азақ стан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев Америка Қ ұ рама Штаттарына алғ ашқ ы сапармен барды. Осы сапардың барысында: “Сауда қ атынастары жө ніндегі келісім”, “Қ аржы салымдарын ө зара қ орғ ау жө ніндегі шарт”, “Қ азақ стан Республикасы жә не АҚ Ш ү кіметтері арасындағ ы ө зара тү сіністік жө ніндегі меморандум”, “Қ ос қ абат салық салуды болдырмау жө ніндегі конвенция келісімі туралы бірлескен мә лімдемелерге” қ ол қ ойылды. Сө йтіп, екі жақ ты қ арым-қ атынастардың шарттық -қ ұ қ ылық негіздері қ аланды. Осыдан кейінгі жылдары Қ азақ стан мен АҚ Ш қ арым-қ атынастары серпінді тү рде дамып келеді. Қ азіргі кезде АҚ Ш Қ азақ стан экономикасының аса ірі инвесторы болып отыр. Вашингтон Қ азақ станғ а Орталық Азиядағ ы тұ рақ тылық пен қ ауіпсіздік тұ ғ ыры, ө зінің осы аймақ тағ ы басты серіктесі ретінде қ арайды. 1999 ж. желтоқ сан айында Қ азақ стан Президенті Н. Назарбаев АҚ Ш-қ а тағ ы да бес кү ндік сапар жасап, екі ел арасындағ ы байланысқ а жаң а жол ашты. Екі мемлекет арасындағ ы келісім барысында ХХІ ғ. басындағ ы басымдық беретін басты бағ ыттары айқ ындалды. Біздің мемлекетіміздің тә уелсіздігіне он жыл толуына орай жіберген қ ұ ттық тау хатында АҚ Ш Президенті Дж. Буш Қ азақ стан Халық аралық қ оғ амдастық ү шін аймақ тағ ы тұ рақ сыздық пен жанжалдарғ а қ арсы шешуші рө л атқ аратынын қ уаттады. 2001 жылы желтоқ санда Президент Н. Ә. Назарбаевтың АҚ Ш-қ а ресми сапары барысында " Жаң а Қ азақ стан-Америка қ атынастары туралы” бірлескен мә лімдемеге қ ол қ ойылды. Сонымен қ атар, Қ азақ стан ү шін Тү ркия, Пә кістан, Ү ндістан, Иран мемлекеттерімен, сондай-ақ Азияның Жапония, Оң тү стік Корея сияқ ты жә не басқ а елдерімен ынтымақ тастық тың да мә ні ө те зор. Қ азақ станғ а ортақ шекарасы, қ алыптасқ ан шаруашылық, тарихи жә не мә дени-этникалық байланыстары бар Орта Азиядағ ы - Ө збекстан, Қ ырғ ызстан, Тә жікстан, Тү рікменстан мемлекеттерімен тығ ыз қ арым-қ атынас жасау ө те маң ызды. Осы бағ ытта 1994 жылы Орталық Азия экономикалық қ ауымдастығ ы қ ұ рылды. Оғ ан Қ азақ стан, Ө збекстан, Қ ырғ ызстан кейіннен 1998 ж. 4-ші мемлекет Тә жікстан қ осылды. Осы елдер арасындағ ы жасалғ ан Шартқ а сә йкес Мемлекетаралық кең ес пен оның негізгі институттары – Премьер-министрлер кең есі жә не олардың тұ рақ ты органы – Атқ ару комитеті қ ұ рылды. Ортақ экономикалық кең істік туралы шартқ а қ ол қ ойылғ аннан кейінгі жылдар ішінде кө п жақ ты ынтымақ тастық тың маң ызды бағ ыттары, кө кейкесті халық аралық кү рделі мә селелер жә не республикалардың экономикалық интеграциясы бойынша 200-ден астам қ ұ жаттар қ абылданды. Солардың ішіндегі ең маң ыздысы – Орталық Азия экономикалық қ ауымдастығ ының 2005 жылғ а дейінгі интеграциялық даму стратегиясы. 2002 жылдың ақ пан айынан бастап Орталық Азия экономикалық қ ауымдастығ ы жаң а келісілген қ ұ жат негізінде “Орталық Азия ынтымақ тастығ ы” болып қ айта қ ұ рылды. Қ азақ станның сыртқ ы саясатындағ ы басты кө ң іл аударып отырғ ан мә селелердің бірі – елдің шекаралық қ ауіпсіздігін сақ тау. Бізбен солтү стікте бірнеше мың шақ ырым шекараласатын Ресеймен, оң тү стік-шығ ыста Қ ытаймен шекараны тұ рақ тандырып бекіту ө те қ ажет іс еді. Шекара – мемлекеттік егемендіктің басты белгілерінің бірі. Сондық тан бұ л маң ызды саяси проблема Ресей мен Қ азақ стан ү кіметтері арасындағ ы кездесулерде ә лденеше рет ә ң гіме арқ ауы болды. Осының нә тижесінде екі ел арасында 1992 ж. 15 мамырда ұ жымдық қ ауіпсіздік туралы шартқ а жә не 1999 ж. 28 наурызда Қ азақ стан мен Ресей арасындағ ы Ә скери ынтымақ тастық туралы шартқ а қ ол қ ойылды. Бұ л шарттар бойынша Қ азақ стан мен Ресей ә рі қ арай да аймақ тық қ ауіпсіздікті бірлесіп нығ айту жә не қ орғ аныс саласындағ ы ынтымақ тастық ты дамыту, сө йтіп сыртқ ы саясат саласында ө зара бірлесіп ә рекет ету кө зделген. Ресей мен Қ азақ стан арасындағ ы қ ауіпсіздік жә не сыртқ ы саясат мә селесі екі ел арасындағ ы 1998 жылы шілдеде қ абылданғ ан “Мә ң гі достық жә не одақ тастық туралы декларацияда”, сондай-ақ, экономикалық ынтымақ тастық туралы алдағ ы 10 жылғ а (1998-2007 жж. ) арналғ ан экономикалық бағ дарламада ө зінің даму кө рінісін тапты. Осы келісімдер негізінде Қ азақ стан-Ресей шекара белдеулерінде делимитациялау шаралары жү ргізіле бастады. Ал 2000 жылы қ аң тарда Мә скеуде ө ткен екі мемлекет басшыларының кездесуінде басты ү ш бағ ыт туралы келісім жасалды. Біріншісі – екі ел саясатындағ ы қ арым-қ атынастың сабақ тастығ ы. Екіншісі - қ ауіпсіздік мә селесіндегі ынтымақ тастық. Ү шіншісі – шекараны нақ тылау мә селесі. Қ азақ станның кө рші мемлекеттермен шекарасының жалпы ұ зындығ ы 15 мың ғ а жуық шақ ырымды қ ұ райды. Соның ішінде Қ азақ станның Қ ырғ ыз Республикасымен мемлекеттік шекарасы шамамен 1050 шақ ырым, Ресей Федерациясымен – 7, 5 мың нан астам шақ ырым, Туркменстанмен – 400 шақ ырым, Ө збекстанмен – 1660 шақ ырым. Ресеймен шекараны делимитациялау мә селесі 1998 жылғ ы 6 шілдеде екі ел басшыларының бірлескен мә лімдемесінен жә не сол жылғ ы 12 желтоқ сандағ ы мемлекеттік шекараны делимитациялау жө ніндегі хаттамадан басталды. Алты жыл аралығ ындағ ы қ ұ жаттарды ә зірлеумен тың ғ ылық ты айналысқ ан сарапшылар шекаралық сызық тың барлық нү ктелері бойынша ортақ келісімге келді. Қ азақ стан Президенті Н. Ә. Назарбаев пен Ресей президенті В. Путин 2005 жылғ ы 18 қ аң тарда Қ азақ стан-Ресей мемлекеттік шекарасы туралы шартқ а қ ол қ ойды. Шын мә нінде, тарихи деп бағ алауғ а болатын осы қ ұ жат бойынша екі ел ү шін де айрық ша маң ызы бар шекара мә селесі халық аралық нормаларғ а сә йкес шешімін тапты. Елбасы атап ө ткендей, “қ адым замандардан қ азақ -орыс елдері арасында шекара бірінші рет заң ды тү рде тартылып отыр”. Ә лемдегі жерү стілік ең ұ зын саналатын, жалпы аралығ ы 7591 шақ ырымды қ ұ райтын бұ л шекара сызық тары белгіленіп жә не мойындалып, екі мемлекет арасындағ ы мызғ ымас достық тың сенімді кепілі ретінде бағ аланды. Қ азақ стан тә уелсіздік алғ аннан кейін Қ ытаймен арадағ ы шекараны заң дастыруғ а кірісті. Ө зара тү сіністік пен мү дделілік бұ рын-соң ды болмағ ан табысқ а қ ол жеткізді. 1994 жылдың сә уір айында Қ азақ стан Президенті Н. Назарбаев пен Қ ХР Премьер-министрі Ли Пэн екі ел арасындағ ы шекара сызығ ын заң дастырып, белгілеу (делимитация) жө ніндегі келісім-шартқ а қ ол қ ойды. Жалпы ұ зындығ ы 1718 шақ ырымғ а созылып жатқ ан желінің екі шағ ын учаскесінен (бұ рынғ ы Талдық орғ ан жә не Семей облыстарындағ ы) басқ асы тү гел заң жолымен бекітілді. Келесі кезектегі мә селелерді шешу ү шін делимитациялық комиссия қ ұ рылды. Жоғ ары дә режелі кездесу кезінде шекара мә селелерін толық реттеуге қ атысты келіссө здерді одан ә рі жалғ астыру жө нінде уағ даластық қ а қ ол жетті. Бұ л бағ ытта 1996-1998 жж. ү ш арнайы келісім болды. Соның нә тижесінде 1999 ж. қ арашада Цзянь-Цземинь мен Н. Назарбаев шекаралық мә селелердің толық ү йлестірілуі туралы арнайы коммюникеге қ ол қ ойылды. Сө йтіп, Қ ытаймен шекараны межелеу негізінен аяқ талды. Сонымен қ атар, Қ азақ стан бұ л жылдары ө зінің жақ ын кө ршілері - Қ ырғ ызстанмен, Ө збекстанмен жә не Тү ркменстанмен арадағ ы шекара мә селелерін іс жү зінде тү пкілікті реттеуге қ ол жеткізді. Шекара мә селесін Азия елдерінде тұ рақ ты шешуде Шанхай ынтымақ тастық ұ йымы (ШЫҰ ) маң ызды рө л атқ арады. 1996 жылғ ы сә уірде Шанхайдағ ы кездесу кезінде Ресей, Қ ытай, Қ азақ стан, Тә жікстан, Қ ырғ ызстан басшылары шекараларды бұ збау, олардың арасындағ ы бейтарап аймақ тық қ ашық тық ты 100 шақ ырымғ а дейін жеткізу келісіміне қ ол қ ойылды. Кейін бұ л келісімге Ө збекстан қ осылды. “Шанхай келісімі” негізінде алты ел басшыларының жыл сайынғ ы кездесуі 1997 ж. Мә скеуде, 1998 ж. Алматыда, 1999 ж. Бішкек, 2000 ж. Душанбе, 2001 ж. Алматыда болып ө тті. Онда аймақ тық қ ауіпсіздік пен ынтымақ тастық ты нығ айту мә селелері жан-жақ ты талқ ыланып, осының нә тижесінде Декларациялар қ абылданды. 2002 жылғ ы маусымда Шанхай ынтымақ тастық ұ йымының кезекті саммиті Санкт-Петербург қ аласында болып ө тті. Оның жұ мысында ШЫҰ қ ұ рылымын орнық тыру іс жү зінде кө рініс тапты. ШЫҰ -ның Секретариаты Пекинде, ал Аймақ тық терроризмге қ арсы қ ұ рылымның штабпә тері Бішкекте орналасатын болды. Бұ л кездесуде 3 қ ұ жатқ а – ШЫҰ Хартиясына, аймақ тық терроризмге қ арсы қ ұ рылым жө ніндегі Келісімге жә не ШЫҰ -ғ а қ атысушы мемлекеттер басшыларының Декларациясына қ ол қ ойылды. Қ азақ станның сыртқ ы саясатындағ ы басты мақ сат – бейбітшілік, соғ ысты болғ ызбау. 1992 ж. БҰ Ұ Бас Ассамблеясының 47 сессиясында Президент Н. Назарбаев Азияда ө зара ынтымақ пен сенім шараларын орнық тыру туралы мә селе кө терді. Оғ ан сә йкес 1993 ж. кө ктемде Алматыда осы мә селеге байланысты шақ ырылғ ан бірінші бас қ осуғ а оннан аса мемлекеттен ө кілдер келген болса, сол жылғ ы тамыз айындағ ы кездесуге 17 елден сарапшылар тобы келді. Қ азақ стан Хельсинки процесіне қ осылып, Еуропадағ ы қ ауіпсіздік пен ынтымақ тастық жө ніндегі ұ йымның жұ мысына қ атысты (1992 ж. ). Ал 1996 ж. 31 қ ыркү йекте Қ азақ стан БҰ Ұ -ғ а мү ше 129 елдің қ атарында ядролық қ аруды таратпау жө ніндегі шартқ а қ ол қ ойды. Қ азақ станның СШҚ -І-Шарты мен ядролық қ аруды таратпау туралы шартқ а қ осылуы ә лемдік маң ызы бар оқ иғ а. Мұ ның ө зі елдің қ ауіпсіздігінің кепілдіктерін кү шейтті. 1994-1995 жж. басты ядролық державалар – АҚ Ш, Ұ лыбритания, Ресей, Қ ХР мен Франция Қ азақ станғ а қ ауіпсіздіктің бірлескен жә не жан-жақ ты кепілдіктерін берді. Қ азақ стан саяси-ә скери одақ - НАТО-мен ынтымақ тастық қ а маң ызды орын береді. Бұ л ынтымақ тастық “Бейбітшілік ү шін ә ріптестік” бағ дарламасы аясында дамып, еліміздің қ арулы кү штері ү шін кадрлар даярлауғ а қ ызмет етеді. Қ азақ стан Республикасының тә уелсіздігі мен шекарасының тұ тастығ ын қ орғ ау ү шін ө зінің жеке Қ арулы Кү штерін қ ұ рудың зор маң ызы болды. Оны іске асыру Елбасының 1992 ж. мамырдағ ы “Қ азақ стан Республикасының Қ арулы Кү штерін қ ұ ру туралы” жарлығ ымен басталды. 2000 ж. 10 ақ панда 1999-2005 жылдарғ а арналғ ан жаң а ә скери доктрина жә не ұ лттық қ ауіпсіздік стратегиясы қ абылданды. Осы қ ұ жаттарғ а сә йкес армия елдің ішкі жалпы ө німінің бір пайызынан кем емес кө лемде қ аржыландырылатыны кө зделді. Доктрина негізінде Қ азақ стан жерінде ә скери аумақ тық қ ұ рылымғ а кө шіру жү зеге асырылып, елдің барлық аймағ ын қ амтығ ан Оң тү стік, Шығ ыс, Батыс жә не Орталық ә скери округтері қ ұ рылды. Сө йтіп, біздің елімізде қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету ең басты мә селе болып қ ала береді. 1992 ж. наурызда Қ азақ станның Біріккен Ұ лттар Ұ йымына мү ше болып қ абылдануы республика ү шін орасан зор маң ызы бар оқ иғ а болды. Осыдан кейін елімізге басқ а да халық аралық ұ йымдарғ а мү ше болып кіруге жол ашылды. Атап айтқ анда, Қ азақ стан негізгі валюта-қ аржы ұ йымдарына – Халық аралық Валюта қ орына, Дү ниежү зілік қ айта қ ұ ру жә не даму банкіне, Еуропа жә не Азия даму банкіне мү ше болып енді. 1997 ж. басында Қ азақ стан 60-тан астам халық аралық ұ йымдарғ а мү ше болып қ абылданды. Нә тижесінде Қ азақ станның шет елдермен экономикалық байланыстары арта тү сті, оғ ан берілетін инвестициялық қ аржылардың кө лемі артты. Мысалы, 1992-1995 жж. халық аралық қ аржы институтының Қ азақ станғ а бө лген қ аржысының мө лшері 2 млрд. АҚ Ш долларынан асып тү сті. Тә уелсіздік алғ алы бері 800-ге жуық мемлекетаралық жә не ү кіметаралық келісім-шарттарғ а қ ол қ ойылды. Қ азақ станғ а тікелей инвестиция берушілердің тізімінің басында АҚ Ш орналасқ ан, одан кейін Ұ лыбритания, Италия, Канада, Нидерланды, Германия, ал Азия аймағ ынан Қ ытай, Жапония, Индонезия жә не Оң тү стік Корея бар. Қ азақ стан АҚ Ш-пен экономикалық қ арым-қ атынасқ а ерекше кө ң іл бө леді. Американдық “Шеврон” компаниясымен Тең із мұ най кө здерін игеру жө ніндегі ірі шартқ а қ ол қ ойылды. Қ азіргі кезде АҚ Ш Қ азақ станның ең маң ызды экономикалық ә ріптестерінің бірі болып табылады. Біздің елімізде 350-ден астам Қ азақ стан-Американ бірлескен кә сіпорны жұ мыс істейді, сондай-ақ 100-ден астам американ компанияларының ө кілдіктері тіркелген. Қ азақ стан экономикасының дамуында сыртқ ы сауданың маң ызы зор. Егемендік алғ ан жылдардан бері Қ азақ стан дү ние жү зінің 180-нен астам елімен сауда қ атынасын орнатты. Осының нә тижесінде сыртқ а шығ аратын жә не сырттан бізге алып келетін тауарлардың кө лемі жылдан-жылғ а ө сіп келеді. 2001 ж. Қ азақ станның сыртқ ы сауда кө лемі 14 млрд. доллардан асты. Қ азақ станның сауда айналымының шамамен 62% ТМД елдерінің ү лесіне, 24% Еуропа елдерінің (35 ел), 13% Азия аймағ ы елдерінің ү лесіне тиеді. Біз ашық сыртқ ы сауда саясатын дә йекті жү ргізіп келеміз. Айталық, 2004 жылы сыртқ ы сауда айналымы кө лемінің оң сальдосы (Сальдо – белгілі бір уақ ыт кезең індегі ақ шалай тү сімдер мен шығ ындар арасындағ ы айырма) 7 млрд. доллардан асатын 33 млрд. АҚ Ш долларына жетті. Бұ л 1994 жылмен салыстырғ анда 3 еседен астам ө сті деген сө з. Тә уелсіздіктің алғ ашқ ы жылдарында негізінен ТМД-ның ауқ ымымен шектелген біздің сыртқ ы саудамыздың географиясы да біршама тарамдала тү сті. Қ азақ стан тауар айналымының қ ұ рылымында 2004 жылы Еуропалық одақ қ а мү ше елдер, Ресей, Швейцария мен Қ ытай алғ ашқ ы орындарғ а шық ты. Осылайша біз ә лемдік экономиканың бө лінбес бө лігіне айналып, жаһ андық бә секелестік арнасына ендік (Қ азақ стан экономикалық, ә леуметтік жә не саяси жедел жаң ару жолында. Қ азақ стан Республикасы Президенті Н. Назарбаевтың Қ азақ стан халқ ына Жолдауы. // Егемен Қ азақ стан, 19 ақ пан 2005 ж. ). 2007 жылы 30 қ арашада Мадридте ЕҚ ЫҰ -ғ а мү ше мемлекеттер Сыртқ ы істер министрлері кең есінің жалпы отырысында Қ азақ стан Ұ йымның 2010 жылғ ы тө рағ асы болып сайланды. 2010 жылы Қ азақ станғ а Еуропадағ ы қ ауіпсіздік жә не ынтымақ тастық жө ніндегі ұ йымғ а тө рағ алық ету мү мкіндігін берген ә лемнің 56 мемлекетінің шешімі – еліміз қ ол жеткізген тағ ы бір ірі жетістік. Бұ л – елбасы Н. Ә. Назарбаевтың халық аралық зор беделінің ерен табысы, еліміздегі ұ лан-ғ айыр оң ө згерістердің, біздегі демократияның айшық ты нә тижесі. Біздің еліміз халық аралық мойындауда жә не ө зінің дамуында жаң а сапалық дә режеге кө терілді. ЕҚ ЫҰ – дү ние жү зіндегі аса беделді халық аралық ұ йымдардың бірінен саналады. Қ азақ стан – ЕҚ ЫҰ -ғ а тө рағ алық ететін бірінші ТМД елі, ол бірінші тү ркі елі, ол тарихи тұ рғ ыда ө ркениетті ислам кең істігіне жататын бірінші ел, ең соң ында, ол бірінші азиялық ел. Қ орыта келгенде, тә уелсіз Қ азақ стан дү ние жү зінің кө птеген елдерімен тең дең гейде дипломатиялық жә не экономикалық қ арым-қ атынастар орнатты. Тә уелсіздік жылдары еліміздің сыртқ ы саясаттағ ы кү ш-жігерінің арқ асында орасан зор тарихи маң ызы бар міндеттер орындалды. Қ азақ стан дү ниежү зілік қ ауымдастық та лайық ты ө з орнын алды. Егер 1991 жылы ә лемдік қ оғ амдастық тың іс жү зінде Қ азақ станғ а қ андай да бір ық ыласы аумай келсе, бү гінгі кү ні Қ азақ станды ә бден танып, қ ұ рметтеп отыр. Қ азақ стан Орталық Азияның кө шбасшысына, халық аралық қ ұ рметті ә ріптеске, халық аралық лаң кестікке, есірткінің жайылуы мен ядролық қ арудың таралуына қ арсы белсене кү ресетін мемлекетке айналды. Тә уелсіздік жылдарында Қ азақ стан ә лемдік қ ауымдастық тың толық қ анды мү шесі болды, оның бастамалары тә жірибе жү зінде ә рқ ашан кең қ олдау тапты жә не нақ ты іс жү зіне асырылып отырды. Бү гін біздің еліміз халық аралық дә режеде танылудың жаң а сапалық дең гейіне кө терілді. Қ азақ станның 2010 жылы Еуропадағ ы қ ауіпсіздік жә не ынтымақ тастық ұ йымына тө рағ алық етуі туралы шешім оның сенімді дә лелі болды.

Ү й тапсырмасы

1. Елбасының «Еуропағ а жол» бағ дарламасын талдау

2. Тақ ырып бойынша дә птерге конспектілеу