ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 6 страница
| Восклицательные (лептi сө йлем).
1. Повествовательные предложения бывают: а) Утвердительными Алма диванда жатыр. – Алма лежит на диване. Ол институтта оқ ып жү р. – Он в институте учится.
б) Отрицательными. Отрицательные предложения образуются либо с помощью слов емес, жоқ, либо с помощью отрицательных суффиксов (ба/бе, па/пе, ма/ме): Ол хат жазғ ан жоқ. – Он письмо не написал. Мен ұ шақ пен ұ шпаймын. – Я самолётом не полечу.
2. Вопросительные предложения образуются: а) с помощью вопросительных местоимений (кiм? қ андай? қ ай? и т. д. ): Сiз қ айда жұ мыс iстейсiз?. – Вы где работаете?
Мамандығ ың ыз қ андай? – Какая у вас профессия? б) с помощью вопросительных частиц (ба/бе, па/пе, ма/ме): Сiз қ азақ тiлiн ү йренесiз бе? – Вы казахский язык изучаете?
Сен театрғ а бардың ба? – Ты ходил в театр? в) с помощью интонации: Махаббат? – Любовь?
Вопросительное слово при отсутствии глагола-сказуемого стоит на последнем месте - Ректорат қ айда? (Где ректорат? ); при наличии в предложении глагола-сказуемого вопросительное слово перед ним - Университет қ айда орналасқ ан? (Где находится университет? ). Конечно, в речи и в контексте с другими предложениями, встречаются исключения из правил, но об этом - позже.
3. Побудительные предложения выражаются повелительным наклонением глагола 2-го и 3-го лица: Осы суды iшпең iзшi. – Пожалуйста, не пейте эту воду. Ол кiлем тазаласын. – Пусть он ковёр почистит.
4. Восклицательные предложения выражают различные эмоции: Кө п рақ мет! – Большое спасибо! Қ андай жақ сы кiтап! – Какая хорошая книга!
В предложении причастие может выполнять роль любого члена предложения: подлежащего, сказуемого, дополнения, определения, обстоятельства.
1. Причастие, субстантивируясь, выполняет роль подлежащего в предложении. Например: Кө ргеннен кө р-мө -ген-ім-кө п. - Я мало видел. (дословно: больше невиденного, чем виденного), Кө п жасағ ан білмес, кө п кө ргө н білер. - Знает не тот, кто долго жил, а тот кто много видел.
2. Причастие, принимая личные окончания, выполняет роль сказуемого. Например: Ертең мен кел-ер-мін. -Завтра я приду. Емтихан бастал-ғ ан-дық тан, студенттер оқ у залында ұ зақ отыр-атын болды. - Студенты долго сидят в читальном зале, так как начались экзамены. Мен былтыр кү нде кітапханағ а бар-атын-мын. - В прошлом году я ежедневно ходил в библиотеку.
3. Причастие, находясь перед именем, выполняет роль определения. Менің айт-ар сө зім осы. - Это (все) то, что я хотел тебе сказать. Мен шахмат ойнап отыр-ғ ан баланы кө рдім. -Я видел мальчика, играющего в шахматы.
4. Причастие, принимая падежные окончания, кроме именительного и родительного, выполняет роль дополнения. Сө нің жаз-ғ ан-ың -ды алдым. -Я получил твою записку. Айт-қ ан-ың -ды тү сіндім. -Я понял то, что ты сказал.
5. Причастие, принимая окончание одного из дательного, местного, исходного, творительного падежа или сочетаясь с союзами, выполняет роль обстоятельства. Ү йге сабақ біт-кен соң келдік. -Мы пришли домой после окончания уроков. Біз ү йден шығ -ар-да, ол да келді. - Он пришел, когда мы уже выходили из дома.
Значение и употреблениедеепричастий в казахском и русском языках совпадают: в обоих языках деепричастие относится к глаголу-сказуемому и выражает обстоятельственные отношения с оттенком действия и в предложении является обстоятельством. В казахском языке в составе сложного глагола деепричастия могут | | | – жеке қ ұ қ ық тық қ атынаста шетел элементiнiң болуы;
–қ атынасқ а байланысты ә р тү рлi мемлекет қ ұ қ ығ ының мазмұ ндарының ерекшiлiгi.
Коллизиялық норма белгiлi бiр мемлекетте немесе белгiлi жағ дайда қ ай мемлекеттiң қ ұ қ ығ ын қ олдану керектiгiн кө рсетедi. Коллизиялық норманың қ ажеттiлiгi, мына мә селеге байланысты: мемлекеттердiң қ ұ қ ық тық жү йелерi бiр-бiрiне ұ қ самауы. Бiрақ тә жiрибе жү зiнде қ олданылатын қ ұ қ ық мә селесi қ ұ қ ық қ олданушыда белгiлi бiр қ иындық тар туғ ызады, себебi тек қ ана қ андай коллизиялық норма қ олдануды, қ ай мемлекет қ ұ қ ығ ына сiлтеме жасауды шешіп қ ана қ оймай, сонымен қ атар, шетел қ ұ қ ығ ы таң далғ ан жағ дайда, iстi шетел мемлекетiнiң заң дарына сә йкес шешу қ ажет.
Коллизиялық норманың мақ саты – қ арама-қ айшылық тағ ы екi не одан да кө п қ ұ қ ық тық жү йе арасындағ ы қ ақ тығ ысты реттеу, шешу жә не шетел элементi бар қ атынастарды белгiлi бiр қ ұ қ ық тә ртiбiне бағ ындыру болып табылады. Бiрақ, коллизиялық норма мә селенi мә нi бойынша ө зi шеше алмайды, ол тек тиiстi мiндеттi қ арастыратын материалдық нормағ а сiлтеме жасайды. Осы тә ртiп негiзiнде мә селе шешiледi. Осыдан коллизиялық ереженiң заң ә дебиеттерiнде «даулы», «сiлтемелiк» деген анық тамалармен неге қ олданылуын байқ ауғ а болады.
Сiлтеме жасалғ ан материалдық қ ұ қ ық тық нормамен бiрге коллизиялық норма азаматтық айналым қ атысушыларына жү рiс-тұ рыс ережесiн анық тайды. Халық аралық жеке қ ұ қ ық қ ұ рамында коллизиялық жә не материалдық қ ұ қ ық тық норманың қ осылуы, сипаты бойынша бiртектi қ арым-қ атынастарды екi тү рлi ә дiспен реттеу қ ажеттiлiгi негiзделедi. Халық аралық келiсiмдердегi материалдық қ ұ қ ық тық нормамен бiрге халық аралық жеке қ ұ қ ық iшiне iшкi заң намадағ ы материалдық қ ұ қ ық тық нормалар кiредi. Олар шетел элементi бар азаматтық қ атынастарды реттеу ү шiн арнайы белгiленген. Бұ л нормаларғ а жататындар: сыртқ ы экономикалық қ ызметтi реттейтiн норма, инвестициялар режимiне қ атысты нормалар, Қ азақ стан азаматтарының шетелдегi мә ртебесiн анық тайтын нормалар, Қ азақ стан Республикасында азаматтық, неке жә не ең бек пен iс жү ргiзу қ ұ қ ығ ы аясында шетел азаматтары мен ұ йымдардың қ ұ қ ық тық жағ дайын анық тайтын нормалар.
Коллизиялық нормағ а заң ды-техникалық тұ рғ ыдан назар аударсақ – бұ л халық аралық жеке қ ұ қ ық тағ ы қ олданылатын ең киын нормалар деп айтуғ а болады. Бұ л мә селе коллизиялық норманың мазмұ нын анық таудағ ы белгiлi бiр ережелердi қ арастыруды талап етедi. Бұ л ережелер коллизиялық нормаларды тә жiрибеде қ олдану мә селесiн шешуiне кө мек кө рсетедi.
2-тапсырма. Мә тінге жоспар қ ұ рып, конспект жазың ыз.
3-тапсырма. Мә тін негізінде дең гейлі сұ рақ қ ұ рып жазың ыз.
4-тапсырма. Мә тін қ ұ рамынан термин сө здерді тауып, тү сініктеме берің із.
5-тапсырма. Ө зің іздің оқ ығ ан шығ армаң ызғ а еркін конспект жә не рецензия жазың ыз.
6-тапсырма. «Кә сіби қ азақ тілі»пә нінің силлабусына аннотация жазың ыз.
7-тапсырма. ОБӨ Ж. «Шетел қ ұ қ ығ ын қ олдану мә селелері» тақ ырыбында реферат жазың ыз. Аннотация мен резюме болуы тиіс.
№5 Тіл дә режесінің прагматикалық бірліктері – сө з, тіл, сө йлем, мә тін. Қ арым-қ атынас стилі
Анық тамалық мә ліметтер: Сө з деп белгiлi бiр мағ ынағ а ие, заттар мен қ ұ былыстардың атауын бiлдiретiн тiлдiң негiзгi единицасын айтамыз. Тіл дегеніміз - адамдардың бiр-бiрiмен қ атынас жасайтын, пiкiр алысып, ө зара тү сiнiсетiн қ ұ ралы, дыбыстық, сө з қ ұ рамы мен грамматикалық тә сiл жү йесi. Аяқ талғ ан ойды бiлдiретiн ө зара грамматикалық байланыстағ ы сө здер тобы сө йлем деп аталады. Мә тін дегеніміз - жазылғ ан | |
| Қ азақ стан Республикасының Азаматтық кодексінің 28-бабында азамат егер оның тұ рғ ылық ты жерінде ол туралы бір жыл бойы деректер болмаса сот оны хабар ошарсыз кетті деп тануы мү мкін. Бұ л бір жылдық мерзім жоқ адам туралы соң ғ ы деректер алынғ ан кү ннен бастап есептеледі. Соң ғ ы деректер алынғ ан кү нді анық тау мү мкін болмағ ан жағ дайда жоқ адам туралы соң ғ ы деректер алынғ ан айдан кейінгі айдың бірінші кү ні, Бұ л айды анық тау мү мкін болмағ ан жағ дайда келесі жылғ ы бірінші қ аң тар хабар ошарсыз кетудің басталғ ан кү ні деп есептелінеді.
7-тапсырма. ОБӨ Ж. «Жастар арасындағ ы қ ылмыспен кү рес»тақ ырыбында шағ ын мә тін жазың ыз.
№ 9. Сө з тіркесі тү ріндегі терминдер жә не оларды аудару тә сілдері. Интернационалды сө здер, Псевдоинтернационалды сө здер. Кө п мағ ыналы сө здерді аудару
Анық тамалық мә ліметтер: Терминдер негізінен сө з немесе сө з тіркесрі болады. (кейде сө йлем тү рінде де кездеседі. ) Термин қ ұ рамы жағ ынан тү бір сө з де, туынды сө з де, кү рделі сө з де, терминологиялық тіркес те болуы мү мкін. Мысалы: Тү бір терминдер: сө з (лингв. ), тау (геогр. ), ә н (муз. ), тап (тарих), сан (матем. ) т. б. Туынды терминдер: а) айдауыл (ә скери), шағ ылдырғ ыш (физ. ) косынды (мат. ) есімдік (лигв. ), балқ ынды (хим. ), буландырғ ыш (машин. ) т. б. ә ) біріккенатаулар — асқ азан (мед. ), ішперде (биол), шымтезек (хим. ) сө зжасам (лигв. ), қ олжазба (ә деб. ) т. б. Терминдер ұ лт тіліндегі сө зжасам ү лгілерімен қ атар шет тілдерінің термин жасаушы терминбө лшектері (терминдік элемент) қ атысуы арқ ылы да жасалады. Терминбө лшек (терминоэлемент) дегеніміз — терминологиялық мағ ынасы бар ең кіші бірлік.
Еркін сө з тіркесі аудармасында оның компоненттерінің аудармасы маң ызды роль атқ арады. Біртұ тастық элементтердің аудармасынан қ ұ ралады, бірақ элементтердің бір-біріне қ атынасы ескеріледі. Еркін сө з тіркесінде сө здер маң ызды сатыда ө здерінің ө з мағ ыналарын сақ тап қ алады. сондық тан аудармашығ а жеке сө з аудармасымен байланысты сұ рақ тар қ атарын шешуіне тура келеді. Атрибутивті сө з тіркестері еркін сө з тіркестерінің кө п таралғ ан тү рлерінің бірі болып есептеледі.
2) Орыс тілі мен ағ ылшын тілдерінде формалары ұ қ сас, мағ ыналары бірдей сө здер кө п. Бұ л сө здер тілдерде бір тілден екінші тілге кірме сө з болып ауысудың немесе ә лдебір ү шінші тілден ауысудың нә тижесінде пайда болғ ан. Мысалы: contrast, control, diagram, dialect – контраст, контроль, диаграмма, диалект. Негізінде интернационализмдердің аудармасы, егер бұ л сө здердің мағ ынасы бірдей болса, аса кө п қ иындық келтірмейді. Бірақ аудармада интернационалды сө зді қ олданғ ан кезде, оның орыс тілінде қ аншалық ты таралғ андығ ына жә не аударылып жатқ ан мә тіннің стиліне сә йкес келуіне назар аударғ ан жө н. Аудармашығ а формалары ұ қ сас, бірақ мағ ыналары ә р тү рлі ағ ылшын жә не орыс сө здерімен жиі кездесіп қ алуғ а тура келеді. Жалпығ а мә лім мысалдар мыналар: “compositor”, бірақ мағ ынасы «композитор емес, «теруші»; ал “conductor” сө зі тек қ ана «кондуктор» мағ ынасында ғ ана емес, «дирижер» мағ ыынасында да қ олданылады. Псевдоинтернационалды сө здердің мағ ыналарының айырмашылығ ының ең маң ызды жә не кө п кездесетін жағ дайы болып олардың заттық -қ исындық мазмұ нының ү йлеспеуі табылады.
Рекомендации к переводу ПП, ПП, осложненных однородными членами, причастными и деепричастными оборотами,.
Простые предложения бывают четырёх видов: 1) Повествовательные (хабарлы сө йлем);
2) Вопросительные (сұ раулы сө йлем); 3) Побудительные (бұ йрық ты сө йлем); 4) | | | сө з, баяндама, ә ң гiме, оның бiр бө лiгi немесе ү зiндiсi, текст.
Мә тінді объективті кө лемдік–праграмматикалық бө лшектегенде мынадай негізгі бірліктерге бө лінеді: тақ ырып, бастамасы; мә тіннің ең ірі бірлігі-том немесе кітап; одан ә рі бө лім, тарау, тарауша, отбивка, абзац, кү рделі фразалық тұ тастық, кү рделі синтаксистік тұ тастық болып бө лінеді. Фразалық тұ тастық – мә тіннің ең кіші бірлігі
Қ арым-қ атынас – адамдар арасында бірлескен іс-ә рекет қ ажеттілігін туғ ызып, байланыс орнататын кү рделіпроцесс; екі немесе одан да кө п адамдардың арасындағ ы танымдық немесе эмоционалды ақ парат, тә жірибе, білімдер, біліктер, дағ дылар алмасу. Қ арым-қ атынас тұ лғ алар мен топтар дамуының жә не қ алыптасуының қ ажетті шарты болып табылады.
Адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынастың басты мақ саты – ө зара тү сіністікке қ ол жеткізу. Қ арым-қ атынас жасауда қ атынасқ а тү скен адамды тың дап, тү сіне білудің маң ызы зор. Бұ л басқ а адамның ішкі жан дү ниесін тү сініп, оғ ан ө з ойын дұ рыс жеткізуге мү мкіндік береді. Адамдармен жақ сы қ арым-қ атынас орнатуғ а мынадай ережелердің орындалуы кө мектеседі: барлық адамдармен тең дә режеде, дө рекілік пен жағ ымпаздық сыз қ арым-қ атынас жасау; сұ хбаттасушының жеке пікірін сыйлау; бұ йрық емес, ө тініш дең гейінде қ арым-қ атынас жасау; басқ а адамның пікірін сыйлау жә не тә жірибесін қ абылдай білу. Қ арым-қ атынас мә дениетін мең герген тұ лғ а ө зімен қ атынас жасайтын адамғ а қ ұ рметпен қ арап, сыйластық білдіреді. Адамғ а сыйластық пен қ арау жақ сы қ арым-қ атынас жасаудың негізгі ө лшемі болып табылады.
Кө п ретте қ арым-қ атынас жайлы қ арастырғ анда «қ арым-қ атынас стилі» деген ұ ғ ым да анық талынады, Х. Т. Шерьязданова, Т. Н. Суркова «қ арым-қ атынас стилі» деп адамдардың байланыс жасау тактикасын, не болмаса позициясын айтады. В. С. Мухина қ арым-қ атынас стилін «ә леуметтік» психологиялық ә сер етудің дара типологиялық ерекшеліктері деп тү сіндіреді.
Лексические трансформации при переводе текста (многозначность слов, роль контекста при переводе).
Основной языковой проблемой при переводе с русского на казахский становится невозможность добиться экономичности языковых средств, так как русский язык перенасыщен частыми сокращениями и многозначными словами. Одновременно с этим, многие русские длинные высказывания переводятся одним-двумя словами в словарях казахского языка.
Существует много слов, значение которых зависит от контекста. Перед тем как искать эквивалент, переводчик должен тщательно изучить контекст для того, чтобы определить контекстуальное значение слова, которое надо перевести. Конечно, большинство слов имеют зафиксированные в словарях значения, но иногда контекст может настолько повлиять на значение слова, что приходится искать уникальное, окказиональное решение переводческой задачи. Контекст всегда подсказывает, какое значение подходит.
Следует помнить, что фразеологические обороты при переводе могут быть выражены одним словом.
Категория рода отсутствует в казахском языке, поэтому при выполнении казахско-русского перевода выбирается правильный по смыслу предложения вариант рода: мужской, средний или женский.
Время глагола образуется синтетически и аналитически. Еще одно большое отличие, выявляемое при переводе казахского языка - отсутствие согласования прилагательного и существительного по падежу и числу.
При переводе казахского текста можно отметить отсутствие предлогов, зато | |
| қ ұ қ ық тық қ атынастардың ə ртү рлiлiгiне байланысты қ ұ қ ық тың ө зге салаларында кездеспейтiн мү дделер табылады. Мысалы, мемлекеттiң конституциялық қ ұ рылысы мен қ ауiпсiздiгi, бейбiтшiлiк пен адамзат қ ауiпсiздiгi, адам ө мiрi, қ оғ амдық қ ауiпсiздiк жə не т. б (Қ К-тiң 2-бабы).
Ал ə кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық тың объектiсi болып – адамның жə не азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тары, заң ды мү дделерi, халық тың денсаулығ ы, санитариялық -эпидемио логиялық салауаттылығ ы, қ оршағ ан орта, қ оғ амдық имандылық жə не т. б мү дделер (Қ Р Ə кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодексiнiң 7-бабы).
Қ ылмыс ө зге қ ұ қ ық бұ зушылық тардан екiншiден, ə рекеттiң қ оғ амғ а қ ауiптiлiк дə режесi мен сипаты бойынша ажыратылады. Қ оғ амғ а қ ауiптiлiк қ ылмыстың ə леуметтiк қ асиетi болып табылады. Кез келген қ ұ қ ық бұ зушылық белгiлi бiр дə режеде зиянды болғ анына қ арамастан бұ л ə рекеттiң сипаты мен дə режесi қ ылмыстық дең гейге жетпейдi. Қ ылмыс ə рқ ашанда кө п елеулi зардап ə келедi, кiнə сi терең, жасалу тə сiлi қ атыгездеу. Ə рекеттiң қ оғ амғ а қ ауiптiлiгi ең алдымен жеке адам мен мемлекетке зиянның мө лшерiмен анық талады. Қ ылмыстан келтiрiлген материалдық зиян ақ шалай немесе мү лiкпен есептелсе, ал денеге келтiрiлген зиян ең бекқ абiлетiн айыру немесе дене органдарынан, органның қ ызметiнен айыру секiлдi кө рсеткiштерiмен ө лшенедi.
2-тапсырма. Мә тіннен термин сө здерді тауып, анық тама берің із.
3-тапсырма. Тө менде берілген сө здерді жалпы лексикада қ олданың ыз жә не арнайы лексикада қ олданың ыз. Арнайы лексика саласы бойынша тү сініктеме беріп, қ ай ғ ылым саласына қ атысты екенін анық таң ыз.
Заң, тау, қ ылмыс, ө лең, алтын, қ орғ аушы, бағ а.
4-тапсырма. Мә тінде берілген ойды ө зара талқ ылап, жалғ астырың ыз.
Бү гінде ө рімдей жастардың қ ылмыс жасауы кө з ү йренген кө рініске айналып, елді елең қ ылып отыр. Тә ртібі қ иын бала есейген сайын қ ылмыстың ауыр тү рлерін жасауғ а бейімі арта беретінін ескерсек, бұ л аса ө ткір мә селе екенін мойындауғ а мә жбү рміз. Жыл сайын жаз маусымы басталып, оқ ушылар демалысқ а шық қ анда жасө спірімдердің тә ртібін қ адағ алайтын қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының жұ мысы екі есе кө бейеді. Қ азақ станда заң бойынша кә мелетке толмағ ан жасө спірімдерге тү нгі сағ ат 22. 00-ден кейін компьютерлік клубтарда отыруғ а жә не тү нгі сағ ат 23. 00-ден кейін кө шеде ата-анасыз жү руге тыйым салынғ ан. Оқ ушылар каникулғ а шығ ып, мектеп сабағ ы мен ү й тапсырмасынан қ олдары босағ анда, жоғ арыда айтылғ ан ережелерді барлығ ы бірдей сақ тай бермейді. Ә сіресе, жасө спірімдердің қ олымен жасалғ ан қ ылмыстар мен қ ұ қ ық бұ зушылық тар жаз мезгілінде кө п тіркеледі. Тә ртіп сақ шылары қ анша жерден жұ мыс істеп жатырмыз десе де, жасө спірімдер арасындағ ы қ ылмысты азайту кү н тә ртібінде тұ р.
5-тапсырма. Сө здік қ ұ рам мен сө здік қ ор туралы тү сінік берің із. Сіздің сө зік қ орың ыз бай ма? Тө мендегі тақ ырып бойынша сө йлең із.
А) Мені қ ызық тыратын нә рсе немесе іс.
Б) Мен асығ а кү тетін нә рсе немесе іс.
Г) Мен бақ ыттымын, ...
6-тапсырма. Берілген мә тінді ә деби тілде баяндап жазың ыз.
Егер азаматтың тұ рғ ылық ты жерінде ұ зақ уақ ыт бойы ол туралы деректер болмаса оның жақ ындарының мү дделері ү шін жанұ ясы, онымен қ арым-қ атынастағ ы азаматардың, мү дделі тұ лғ алардың арыздары бойынша заң ол адамды хабар ошарсыз кетті деп тануды қ арастырғ ан.
Хабар ошарсыз кетті деп тану - сот тә ртібімен бекітілген азаматтың тұ рғ ылық ты жерінде ол туралы ұ зақ уақ ыт деректердің болмағ ан жағ дайы туралы факт.
| | | предусмотрены послелоги и падежи. Значение русских предлогов большей частью передается посредством послеслогов, а также в форме косвенных падежей. Послелоги выражают отношение между предметами и управляют каким-либо падежом именных частей речи. Послелог всегда стоит после управляемого слова и этим отличается от предлогов, которые всегда предшествует словам.
Послелоги сочетаются с существительными, местоимением, причастием и инфинитивом по определенным падежам. Послелоги самостоятельного лексического значения не имеют. Дополнительно усиливают семантико-лексические значения.
Послелоги казахского языка в основном соответствуют предлогам русского языка. Отличие в том, что предлоги ставятся перед словом, с которым они используются, а послелоги казахского языка – после. Например, " ү шiн" – " для", жұ мыс ү шiн – для работы; " туралы" – " о", жұ мыс туралы – о работе. Некоторые из послелогов показывают направление, поэтому к словам, с которыми они используются, добавляются падежные окончания. Например, послелог " дейiн" – " до", показывает направление – до чего-либо. Поэтому к слову, с которым используется " дейiн", добавляется окончание дательно-направительного падежа. Например, ү йге дейiн – до дома.
В употреблении числительных учитываются интересные правила. Например, русские говорят «10 арбузов», «146 велосипедов», «12 мостов». Здесь имена существительные употребляются во множественном числе. У казахов оно не используется. Прилагательные не меняют форм ни в падеже, ни в числе. В именных частях речи присутствуют лица. А вот перед соединительными частями местоимения «я», «вы», «ты», «меня», «вас», «тебя» можно не употреблять. Они и так обозначают конкретные лица. Если перед существительным стоит причастие, его не нужно изменять по числам и падежам. Та же ситуация — с употреблением имен числительных, стоящих перед существительными.
Все местоимения, за исключением ә не " вон", міне " вот", қ айда? " где? куда? ", ә р " каждый", кей " некоторый", склоняются. Значение русских притяжательных местоимений заменяют суффиксы и окончания принадлежности.
При переводе с казахского языка следует обращать особое внимание на выбор значения, так как многим словам присуща многозначность. Так, например, казахское слово " бель" можно перевести на русский как " талия, поясница, горный хребет, перевал". В последнее время в казахском языке наблюдается тенденция замены русских терминов арабо-персидскими словами или конструкциями на их основе. Например, алфавит - ә ліпби, аэропорт - ә уежай, документ – қ ұ жат, иммигрант – кірме, контракт – шарт, космонавт – ғ арышкер, космос – ғ арыш.
1-тапсырма. Мә тінді оқ ып, баяндаң ыз.
Қ оғ ам адамдардың қ ауымдастығ ы болғ аннан кейін, мұ нда адамдар бір-бірімен қ арым-қ атынас жасай отырып, ә р ортада белгілі бір этикетті сақ тайды. Этикет дегеніміз – тә ртіп сақ тау ережелері. Ол қ оғ амда белгілі бір нормаларғ а сай ө мір сү ретін қ ағ идалардың жалпы жиынтығ ы. Ал бұ л нормалар адмдардың мораль жә не адамгершілік қ асиеттерінің болуымен тығ ыз байланысты. Мораль жә не адамгершілік туралы ілім этика болып табылады. Сондық тан, этикет этика ілімінің негізінде қ алыптасқ ан, яғ ни адамгершілік қ ұ ндылық тарды сақ тай отырып, адамдардың бір-біріне нұ қ сан келтірмейтін қ оғ амда тә ртіп сақ тау ережелері қ алыптасты.
Белгілі бір тә ртіпсіз ө мір сү ру - мү мкін емес, себебі егер қ оғ амда этика сақ талмайтын болса, адамдардың арасындағ ы қ атынас хаосқ а айналып кетуі мү мкін. Сондық тан, ә р қ оғ амда адамдардың тә ртібін адами тұ рғ ыдан бақ ылайтын, теріс қ ылық тарды азайтатын белгілі бір нормалар жиынтығ ы қ ұ рылғ ан. Мысалы, ү лкендерге қ ұ рмет кө рсету, қ оғ амдық | |
| внимание.
7-тапсырма. Жоғ арыда келтірілген мә селені кө теріп, пікір таластырың ыз (аударма мә тіні).
8-тапсырма. ОБӨ Ж. Аудармасы кө ң ілің нен шық пайтын терминдерді жазып, ө зің із ұ сынатын нұ сқ асын айтың ыз.
№ 8. Арнайы лексика тү сінігі
Анық тамалық мә ліметтер: Жалпы лексика сө здің жалпылама қ олданымда болуын білдіреді. Яғ ни, бұ л сө здің жалпылама қ абылданғ ан ұ ғ ымының болуын, оның мағ ынасын тү сіндіріп жатпай-ақ барлық мә нмә тіндерге қ осуғ а мү мкіндік беретін ұ ғ ынылымының болуын білдіреді. Ал арнаулы лексика тобына кіретін сө зді қ олданарда оның мағ ынасын тү сіндіру қ ажет болады. Себебі, сыртқ ы формасы жағ ынан жалпы лексикалық бірлікпен бірдей тұ лғ ада болғ анмен, арнаулы ғ ылыми мә тінде ол ө згеше мағ ынаны иеленеді. Мысалы, су, айналыс, мү лік жалпы лексикада кү нделікті қ олданымдағ ы сұ йық тық ты, айналу процесін, заттың жалпы атауын білдіретін болса, олардың арнайлы салалық лексикадағ ы мағ ынасы ө згеше. Химиктер ү шін су – «сутек пен оттектің химиялық қ оспасы», экономистер ү шін айналыс – «сатып алу жә не сату арқ ылы ең бек ө німін, ақ шаны, басқ а да меншік объектілерін айырбастаудың тауарлы ө ндіріске тә н нысаны», заң герлер ү шін мү лік – «меншік қ ұ қ ығ ының материалдық нысаны». Телефон сө зінің жалпылама қ олданымдағ ы мағ ынасы - белгілі бір қ ашық тық та сө йлесуге арналғ ан аппарат. Ғ ылыми тілде ол: 1) электрлік тербелістерді дыбыстық тербелістерге айналдыратын қ ұ рал; 2) дыбысты қ ашық тық қ а беру ү шін қ олданылатын электрлік аппараттар жү йесі. Келтірілген мысалдардан арнаулы мағ ынаның кейде жалпы мағ ынадан айтарлық тай алыстап кететіні байқ алады.
Термин ө зінің сыртқ ы формасы жағ ынан сө з тү рінде болғ анымен, ұ лттық тілдің грамматикалық қ ағ идаларына сө з тә різді бағ ынғ анмен, ұ ғ ымдық жақ тан жалпы лексикалық сө зден ерекшеленеді. Терминологиялық бірліктер арнаулы кә сіби лексиканың қ ұ рамына енеді жә не оның басым бө лігін қ ұ райды. Салалық кә сіби тіл қ ұ рамындағ ы арнаулы кә сіби лексиканың семантикалық жағ ы тек сол кә сіппен шұ ғ ылданатын мамандарғ а ғ ана тү сінікті болмақ.
1-тапсырма. Мә тінді оқ ып, баяндаң ыз.
Қ ылмыс жə не басқ а да қ ұ қ ық бұ зушылық тар
Қ оғ амда жасалатын қ ұ қ ық бұ зушылық ə рқ ашанда ə леуметтiк зиянды зардаптарғ а ə кеп соғ ады, себебi кез келген қ ұ қ ық бұ зушылық қ ұ қ ық пен қ орғ алатын мү дделердi бұ зады жə не сол арқ ылы жеке адам, қ оғ ам мен мемлекеттiк мү дделерге, бекiтiлген тə ртiпке зиян келтiредi немесе зиян келтiру қ аупiн туғ ызады. Мемлекет жə не қ ұ қ ық теориясы қ оғ ам ү шiн қ ауiптiлiгi мен сипатына байланысты жə не оларды жасағ аны ү шiн қ олданылатын санкциялардың тү рiне байланысты қ ұ қ ық бұ зушылық тарды қ ылмыс жə не терiсқ ылық деп бө ледi. Терiсқ ылық тардың тү рi ретiндеазаматтық -қ ұ қ ық тық деликтiлер, ə кiмшiлiк терiсқ ылық, тə ртiптiк, конституциялық жə не материалдық терiсқ ылық тарды айтуғ а болады.
Қ ылмыс пен ө зге де қ ұ қ ық бұ зушылық тарды ажыратудың негiзгi ү ш критерийiн кө рсетуге болады:
1) Қ олсұ ғ ушылық тың объектiсi бойынша,
2) Ə рекеттiң қ оғ амғ а қ ауiптiлiгi бойынша;
3) Қ ұ қ ық қ а қ айшылық тың тү рi бойынша.
Бiрiншiден, қ ылмыс пен ө зге де қ ұ қ ық бұ зушылық олардың объектiсi бойынша ажыратылады. Қ ылмыстың объектiсi болып ө зiнiң ерекше қ ұ ндылығ ы немесе қ ылмыстық - | | | орындарда тә ртіп сақ тау, адамдардың қ ызығ ушылық тарын балағ атпау жә не т. б.
Этиканы сақ тау ө мірдің ә р саласында ә р тү рлі. Кү нделікті ө мірдің ө з этикасы, ә р қ ызметтің ө з этикасы, белгілі бір ортаның ө з этикасы, ә р халық тың жеке этикасы, жә не ә рбір тапта ө здері ұ станатын жеке этика жә не этикет принциптері болады. Этикетті сақ тау қ ызмет бабында ө те маң ызды мә нге ие болып табылады.
Соның ішінде ә леуметтік қ ызметкердің этикасы оның этикеті басты назарды аудартады. Ә леуметтік қ ызметкер ә р тү рлі қ оғ ам мү шелерінің ө кілдерімен жұ мыс істейтіндіктен, аса ү лкен дайындық пен қ ызмет атқ аруы тиіс. Сонымен қ атар адамгершілік қ ұ ндылық тар, адамғ а деген мейірімділік, оның жанын тү сіну, кө мек беруге ұ мтылу, ә р жұ мысына адал болу жә не т. б. адамгершілік қ асиеттері – оның басты этикалық қ ұ ндылық тары болып табылады. Клиенттің алдында ө зін-ө зі ұ стай білу, сыртқ ы бейнесін мен киімінің тә ртіпке сай болуын қ адағ алау, қ имыл-ә рекеттері мен ым-ишараларды ә ң гіме кезінде қ олдана білу, анық ә рі тү сінікті, жү йелі тү рде сө йлей білу – осылардың барлығ ы ә леуметтік қ ызметкердің кә сіби этикалық қ ұ ндылық тарына жә не жалпы қ абылданғ ан этикет жү йелеріне жатады.
2-тапсырма. Академиялық дау-дамай. Дө рекі адам жақ сы қ ызметкер бола алады ма?
Иә, жоқ, бейтарап. Ү ш дә лел жазу, қ орғ ау.
3-тапсырма. Берілген мә тінді оқ ып, бай мен ә кімнің іс-ә рекеті мен қ арым-қ атынасына бағ а берің із.
Бір елдің бас ә кімі ө зіндей бір баймен жолығ ысып сө йлесіп тұ рғ анда, қ асынан бір жарлы кедей ө теді. Ол ө тіп бара жатып иіліп бас ұ рып сә лем берді. Оғ ан қ арсы ә лгі ү лкен онан да тө менірек иіліп сә лем алады.
Қ асындағ ы бай:
- Тақ сыр, осынша жұ рттың ү стінен қ арағ ан ә кімсіз, қ айдағ ы бір кедейге неге сонша иілдің із? – деп сұ рапты.
Сонда ә кім:
- Ешбір ілім ү йренбеген кедей сонша иіліп ә дептілік кө рсеткенде мен онан да ә депсіз болып қ алайын ба? – депті.
4-тапсырма. Мә тінді аударың ыз. Мә тінде берілген ойды ары қ арай жалғ астырың ыз.
Профессиональная этика представляет собой систему моральных принципов, норм и правил поведения специалиста с учетом особенностей его профессиональной деятельности и конкретной ситуации. Профессиональная этика должна быть неотъемлемой составной частью подготовки каждого специалиста.
Содержание любой профессиональной этики складывается из общего и частного. Общие принципы профессиональной этики, базирующиеся на общечеловеческих нормах морали, предполагают:
а) профессиональную солидарность (иногда перерождающуюся в корпоративность);
б) особое понимание долга и чести;
в) особую форму ответственности, обусловленную предметом и родом деятельности.
5-тапсырма. Берілген сө здерден сө з тіркесін жасап, оларды қ атыстырып сө йлем қ ұ рап, сол сө йлемдер негізінде шағ ын мә тін жазың ыз.
Қ ұ қ ық, ө мір, бақ ылау, жасө спірім, қ орғ ау, қ ұ пия.
6-тапсырма. Кә сіби қ арым-қ атынас жасаудағ ы басты назарда ұ стайтын 3 маң ызды нә рсе. Атаң ыз жә не кең ірек тү сіндіріп ө тің із.
7-тапсырма. ОБӨ Ж. Ә деби тіл нормаларының қ арым-қ атынас жасаудағ ы рө лі жө нінде шағ ын мә тін жазың ыз
| |
|
