ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 5 страница
| рұ қ саттан, біліктілік аттестатынан (куә ліктен) айыру немесе оның қ олданылуын тоқ тата тұ ру, жеке кә сіпкердің немесе заң ды тұ лғ аның қ ызметін тоқ тату немесе оғ ан тыйым салу, сондай-ақ шетелдіктерді немесе азаматтығ ы жоқ адамдарды Қ азақ стан Республикасынан тыс жерлерге ә кімшілік жолмен кетіру негізгі, сонымен қ атар қ осымша ә кімшілік жазалар ретінде қ олданылуы мү мкін. Ә кiмшiлiк қ ұ қ ық бұ зушылық жасау қ ұ ралы не нысанасы болғ ан затты ө темiн тө леп алып қ ою, тә ркiлеу, салынғ ан қ ұ рылысты мә жбү рлеп бұ зып тастау тек қ осымша ә кiмшiлiк жаза ретiнде ғ ана қ олданылуы мү мкiн.
Ескерту ә кімшілік жаза қ олдануғ а уә кілетті органның (лауазымды адамның ) жасалғ ан қ ұ қ ық бұ зушылық қ а ресми тү рде теріс бағ а беруінен жә не жеке немесе заң ды тұ лғ аны қ ұ қ ық қ а қ арсы мінез-қ ұ лық қ а жол беруге болмайтындығ ы туралы сақ тандырудан тұ рады. Ескерту жазбаша тү рде жасалады.
5-тапсырма. Сұ рақ тарды топ болып талқ ылаң ыздар.
1) Сіз жол ережесін бұ зып кө рдің із бе?
2) Жаяу жү ргіншілердің жол ережесін бұ зғ аны ү шін қ андай шара қ олданғ ан дұ рыс?
6-тапсырма. ОБӨ Ж.
№12. Арнайы лексикамен жұ мыс
Рекомендации к переводу ССП
1. Предложения могут перечисляться через запятую и не связываться союзами (жалғ аулық сыз салалас қ ұ рмалас сө йлем).
2. Предложения (жалғ аулық ты салалас қ ұ рмалас сө йлем) могут связываться следующими союзами:
1) жә не, да/де, та/те – и, да, к тому же; 2) бiрақ, ал, ә йтсе де, сонда да – а, но, однако, но всё же; 3) не, немесе, бiресе, ә лде – или, то. 4) сондық тан – поэтому; сол себептен, ө йткенi – потому что; Примеры: 1. Жаз келдiде, кү н жылынды. – Лето пришло, дни стали тёплые.
Мұ ғ алiм келмедi жә не сабақ болмады. – Учитель не пришёл, и урока не было.
2) Кү з тү стi, бiрақ кү н ә лi жылы. – Наступила осень, но дни ещё тёплые. Мен кеше досыма бардым, бiрақ ол ү йде болғ ан жоқ. – Я вчера пошёл к другу, но его дома не было.
3) Демалыс кү нi бiз не теледидар кө ремiз, не шахмат ойнаймыз. – В выходной день мы либо телевизор смотрим, либо в шахматы играем. Жаң быр бiресе жауды, бiресе басылды. – Дождь то шёл, то переставал.
4) Ол кө п оқ ыды, сондық тан бiлiмдi адам болып шық ты. – Он много занимался, поэтому стал образованным человеком. Мен ауырып қ алдым, сол себептенсабақ қ а бармадым. – Я заболел, поэтому не пошёл на занятия.
1-тапсырма. Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз.
Қ азақ тілінің термин мә селесі
Кең ес Одағ ы тұ сында қ азақ тілінің термин мә селесі кө лең кеде қ алып отырды, тіптен 70-80 жылдардағ ы Қ азақ КСР Министерлер Кабинетінің не Жоғ арғ ы Кең естің қ азақ тілінде дайындалғ ан қ ұ жаттарын қ арайтын болсақ, тіпті адам жаны тү ршігеді. Қ азақ тілінде баламасы жоқ секілді орыс тіліндегі барлық сө здерді қ ұ жат тіліне жамай бергендей кө рінеді. Тіпті, қ ұ жат тілінің 25-30 пайызы таза орыс тіліндегі сө здерді тек қ азақ тіліне бейімдеп бере салғ ан. Бұ дан асқ ан тілді қ орлау жоқ шығ ар.
Алайда осы кезең де термин жасауда сә тті баламалардың да болғ анын теріске шығ ара алмаймыз. Мысалы, балмұ здақ, аялдама жә не т. б. Тә уелсіздік таң ы атқ аннан кейін термин жасау саласында Қ азақ станда кө п іс тындырылды. Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі жанынан Терминологиялық комиссия қ ұ рылды, сол Терминологиялық комиссияның | | | · Право надлежащее применению закона (право на справедливый суд),
· Право защиты от политической и социальной дискриминации (по признаку пола, религии, расы и т. д. ),
· Политические свободы: свобода мысли, свобода вероисповедания, свобода слова, свобода прессы, а также права участия в общественных организациях, право голосовать на выборах или добиваться своего избрания (право голоса) и другие.
5-тапсырма. Мә тінді оқ ып шығ ың ыз.
Мемлекет жә не қ ұ қ ық.
Мемлекет адам қ оғ амы дамуының белгілі бір сатысында пайда болғ ан. Адамдардың ең алғ ашқ ы ұ йымдасуы рулық қ оғ ам тү рінде пайда болды. Рулық қ оғ ам оның мү шелерінің қ андас туыстығ ы негізінде, ең бекті қ ауымдасып ұ йымдастыру жә не ортақ меншіктілік негізінде қ алыптасты. Ә скери демократияның дамуы қ оғ амда саяси ұ йымның – мемлекеттің пайда болуына ә келді. Мемлекет, бір жағ ынан, ә скери демократияның жаң а негізде қ айта қ ұ рылуы нә тижесінде, ал екінші жағ ынан, жаң а басқ ару органдарының пайда болуы нә тижесінде қ ұ рылды. Мемлекет – адам баласы бірлестігінің жаң а ұ йымы.
Ол рулық қ ауымнан мынадай белгілермен ө згешеленеді:
1. Мемлекеттің тә уелсіздігі болады. Мұ ның мә нісі – мемлекет ө зінің ішкі жә не сыртқ ы саясатын ө зге бір мемлекеттерден тә уелсіз қ алыптастырып, дербес жү зеге асырады деген сө з.
2. Мемлекеттің халқ ы ә кімшілік-аумақ тық аймақ тарғ а бө лінеді, бұ л жерде адамдардың рулық белгілері ескерілмейді.
3. Мемлекетте қ оғ амды басқ аратын ө кімет билігінің белгілі бір дә режеде дамығ ан жү йесі болады. Оларда адамдардың ө згеше бір тобы – шен иелері немесе мемлекеттік қ ызметкерлер жұ мыс істейді.
4. Қ оғ амның ө мір сү ріп, тіршілік етуі ү шін мемлекет заң дар, нормативтік актілер шығ арып, солар арқ ылы қ оғ амдық қ атынастарды реттеп отырады, белгілі бір қ оғ амдық тә ртіпті қ алыптастырады.
Қ ұ қ ық дегеніміз мемлекетте қ олданылатын барлық қ ұ қ ық тық нормалардың: қ ұ қ ық тық ғ ұ рыптардың, ә ділеттілік ү лгілердің, мемлекеттің қ ұ қ ық тық ережелерінің жиынтығ ы болып табылады. Қ ұ қ ық та заң дар ерекше орын алады.
6-тапсырма. Жоғ арыда берілген мә тін негізінде ө з пікірің ізді білдірің із. «Мен тә уелсіз мемлекеттің азаматымын», «Мемлекетті басқ ару – ү лкен ө нер» деген тақ ырыптарда шағ ын мә тін жазың ыз.
7-тапсырма. ОБӨ Ж. «Заң да білу – заман талабы» (баяндама).
№3 Маманның ғ ылыми сө йлеуде кә сіби мә дениеті
Анық тамалық мә ліметтер: Кә сіби маман іскери қ арым-қ атынаста алғ а қ ойғ ан мақ сатқ а қ алай қ ол жеткізе алады? Аудитория назарын қ алай ө зің е аударуғ а, баурап алуғ а болады? Қ алайша сө йлеу бірден-бір ә серлі болмақ? Шаршы топ алдында ауызша сө йлеудегі сендірудің қ ұ пиясы неде? Кә сіби маманның ү здік сө йлеген сө зінің жетістігі немен ө лшенеді? Мү мкін болар сендіру амалдарының бірден-бір тиімдісі деп қ айсыларын атауғ а болады? Бұ л сияқ ты сауалдарғ а жауап табу, ә сіресе, кә сіби маманғ а- жаң адан қ алыптасу ү стіндегі ү йренушіге оң ай шаруа емес. Жалпы іскерлік қ арым-қ атынас адамды сыйлай білуден басталады. Іскерлік қ арым-қ атынас – алуан қ ызмет жү йесіндегі адамдар арасындағ ы байланыстар дамуының кү рделі де сан қ атпарлы ү рдісі. Бұ ғ ан қ атысушылар ресми статуста сө йлей отырып, нақ тылы міндеттерге негізделген межелі мақ сатты нысаналайды. Бұ л ү рдістің басты ерекшелігі – уақ ытты мө лшерлі пайдалану – | |
| алдын алу жұ мыстары ұ дайы жү ргізіліп тұ рады. Қ азіргі таң да жасө спірімдердің қ ұ қ ық бұ зушылық ә рекеттерінің алдын алу мақ сатындағ ы жұ мыстарымыз да нә тижесіз емес.
Алматы қ аласы Алатау аудандық прокуратурасында жуық арада мемлекеттік органдармен, яғ ни, Алматы қ аласы кә мелетке толмағ андар істері жө ніндегі инспекторлармен жә не Алматы қ аласы кә мелетке толмағ андар істері жө ніндегі мамандандырылғ ан ауданаралық сотының судьялармен бірлесе отырып, кә мелет жасына толмағ ан жасө спірімдер қ ылмысының алдын алу бағ ытында тағ ы да ү лкен дө ң гелек ү стел ө ткіземіз деп жоспарлап отырмыз.
Кә мелетке толмағ ан жасө спірімдер арасындағ ы қ ылмыстарды болдырмау мақ сатында баланың жасағ ан қ ұ қ ық бұ зушылығ ына байланысты жасө спірімдермен айналысатын инспекторлар аудан немесе қ ала кө лемінде қ ылмыс жасағ ан балаларды арнайы есепке алып, келешекте олардың қ айта қ ылмыс жасауының алдын алып, дұ рыс бағ ытта кө п жұ мыс жү ргізуі керек.
Рас, жастайынан қ ұ қ ық бұ зушылық жасап кө зге тү скен жасө спірімдердің кө бі – толық емес отбасынан шық қ ан немесе мү лдем ата-ана қ амқ орлығ ынсыз қ алғ ан балалар. Оларғ а да қ оғ ам қ олдау кө рсетіп, қ ылмыс жасауының алдын алу керек.
2-тапсырма. «Сіз қ андай іс-шара ұ йымдастырғ ан болар едің із? ». Шағ ын ә ң гіме жазың ыз жә не пікірталас ұ йымдастырың ыз.
3-тапсырма. Мә тіннен термин сө здерді кө шіріп жазың ыз. Анық тама берің із.
4-тапсырма. Мә тінді оқ ып, мазмұ нын баяндаң ыз.
Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ретінде мемлекеттік немесе қ оғ амдық меншікке, сондай-ақ азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандығ ына қ ол сұ ғ у ә рекетін (ә рекетсіздікті) тү сінеміз. Мейлінше қ ажеттілік жағ дайында, мә селен, қ атердің кө зін жою ү шін, егер ол қ атерді басқ адай тә сілдермен жою мү мкін болмағ ан жағ дайда жасалғ ан ә рекеттер ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық болып саналмайды.
Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зғ аны ү шін жеке тұ лғ ағ а мынадай ә кімшілік жазалар қ олданылуы мү мкін:
- ескерту;
- ә кімшілік айыппұ л салу;
- ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ ралы немесе тікелей нысаны болып табылғ ан затты ө темін тө леп алып қ ою;
- ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ ралы немесе тікелей нысаны болып табылатын затты, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасау нә тижесінде алынғ ан табысты, ақ шаны жә не қ ұ нды қ ағ аздарды тә ркілеу;
- арнаулы қ ұ қ ық тан айыру;
- лицензиядан, арнаулы рұ қ саттан, біліктілік аттестатынан (куә ліктен) айыру немесе қ ызметтің белгілі бір тү ріне немесе белгілі бір іс-ә рекеттерді орындауғ а қ олданылуын тоқ тата тұ ру;
- немесе жеке кә сіпкер қ ызметіне тыйым салу;
- заң сыз салынып жатқ ан немесе салынғ ан қ ұ рылысты мә жбү рлеп бұ зып тастау;
- ә кімшілік қ амауғ а алу;
- шетелдікті немесе азаматтығ ы жоқ тұ лғ аны Қ азақ стан Республикасының шегінен ә кімшілік кетіру.
Ескерту, ә кімшілік айыппұ л салу жә не ә кімшілік қ амауғ а алу тек негізгі ә кімшілік жазалар ретінде ғ ана қ олданыла алады.
Азаматқ а немесе заң ды тұ лғ ағ а берілген арнайы қ ұ қ ық тан айыру, лицензиядан (арнайы | | | ұ лттық мә дени дә стү рлермен, кә сіби этикалық қ ағ идаттармен анық талатын бекітілген ө лшемдерге бағ ыну деген сө з.
Болашақ маманның тұ лғ алық жә не кә сіби мә дениеті жү йесіндегі қ ұ рылымында басты компоненттері ретінде қ ұ растырушылық, ұ йымдастырушылық, коммуникативтік қ абілеттерін айтуғ а болады. Маманның кә сіби-тұ лғ алық мә дениеті оның іс-ә рекетінің бү кіл жү йесін қ амту керек.
1- тапсырма. Мә тінді оқ ып, баяндаң ыз.
Жалпы сө з сө йлеуді шебер мең геруді қ ажет етпейтін мамандық жоқ. Сауатты да шешен сө йлей білу дағ дысы адами жағ ымды қ арым-қ атынас орнатуғ а ә рі оны ұ зақ мерзімге сақ тауғ а мү мкіндік жасайды. Мағ ынасы кө мескі, тіптен қ ажетсіз кө рінетін сө зді ө з орнымен, дә л мезетінде шебер де шынайы қ олдана білсе ғ ана, ол тең дессіз кү шті қ ұ ралғ а айналады. Бү гінгі ұ лттық сө йлеу тілі мә дениетінің жоғ ары формасы ретінде шешендік кең кө лемдегі мә дениеттің ажырамас бір бө лігі қ алпында қ атты сезілуде ә рі танылуда. Қ азіргі таң да зиялы адамның сү рең сіз де сө лекет сө йлеуі, яғ ни іскер маманның сө йлеу мә дениетінің тө мендігі адам баласының оқ и жә не жаза білмеуі секілді ың ғ айсыз кө рінуі тиіс.
Ғ ылыми тіл – ғ ылыми ақ параттың ө мір сү руінің логикалық ұ йымдасқ ан формасы. Ғ ылыми қ ызметтің ғ ылыми стильмен жазылғ ан мә тінге айналуы бірден жү зеге аса қ оймайды. Ғ ылыми ақ параттардың ғ ылыми стильге тә н тілдік формаларда кө рінуі ү шін шығ армашылық ойлаудың бірнеше кезең ін басынан ө ткереді. Сонда ғ ылыми ойлау тілдік формада кө ріну барысында ойлаудың басқ а типтерімен, ә уелі интуитивті, стихиялы ойлау тү рлерімен де тығ ыз қ арым-қ атынаста болады. Субьективтіліктің де ғ ылыми туындының дайындалу барысында ық палы кездесіп отырады. Ғ ылыми ойлау ө з бастауын бұ қ аралық тә жірибеден алады. Ө йткені бастапқ ы кезде кө лемді ақ параттың ө ң делуі индивидуалдық, эмоционалдық дең гейде жү ргізіліп, ық шамдалғ ан жү йелі қ алыпқ а ене қ оймайды. Оның ө з психологиялық жеке моменттері болады. Зерттеуші ғ ылыми мә тіннің шынайы (идеалды) бейнесін (моделін) қ ұ растыру ү шін дайындық кезең ін ө ткізеді.
Келесі бір жайт – ғ ылыми тіл мә дениетін игеру. Ғ ылыми тілдің мә дениеті жаң а білімді бұ рынғ ы белгілі білім контексінде дә лдікпен, логикалық жағ ынан жү йелі, эстетикалы тү рде жеткізуде болса керек, сондай-ақ ол білімді адресаттың нә тижелі қ абылдауы да ескеріледі. Ғ ылыми тілдің коммуникативті мә нін дұ рыс тү сіну жә не оның тіл мә дениетін шынайы игеру ғ ылыми шығ армашылық тың нә тижелілігіне жетелейтін қ ажетті алғ ы шарт. Сондық тан ғ ылыми тіл мә дениетінің нормаларын жетік білу – ғ ылыми ізденіспен айналысатын ә рбір маманның міндеті.
2-тапсырма. Мә тіндегі ойды ө рбітің із.
Қ ұ қ ық тық тә жірибедегі тілдік қ атысым
Қ ұ қ ық тық тә жірибедегі тілдік қ атысым – бұ л ү лкен диалог, оның барысында ой бө ліседі, ақ парат беріледі жә не сө здің кө мегімен бірлескен ә рекет ү йлестіріледі. Заң гер мамандығ ы тек кә сіби шеберлікті ғ ана емес, білімінің, дү ниетанымының кең қ ұ лашты болуын да талап етеді. А. Ф. Конидің пікірінше, " юрист должен быть человеком, у которого общее образование идет впереди специального".
Заң гердің бү кіл қ ызметі заң шығ ару, тергеу жү ргізу, ү кім шығ ару, айыпталушының қ ұ қ ығ ын қ орғ ау, қ ұ қ ық тық ережелерді жү зеге асыру, тү сіндіру бә рі де адамдар арасында қ арым-қ атынасты дамыту ү дерісінде жү зеге асады. Ол бірлескен ә рекет қ ажеттіліктерінен туындайды, сондай-ақ ақ парат алмасуды, бір адамның басқ аны қ абылдауы мен тү сінуін, кә сіби заң герлік ә рекетте ө зара ә рекет етудің бірың ғ ай стратегиясы мен тактикасын қ алыптастыруды қ амтиды.
Заң гердің тілдік қ атысымының қ ұ рылымына мыналар кіреді 1) субъектілер; 2) обьекті; | |
| 6-тапсырма. Мә тінді аударың ыз.
Возможность нарушений норм права заложена в сути человеческой жизни и несовершенстве человека. Причиной многих правонарушений является стремление отдельных лиц удовлетворить свои потребности способом, противоречащим требованиям правовых норм. Среди условий, порождающих правонарушения, называют противоречия в экономических, политических, социальных и духовных отношениях, которые являются своего рода питательной средой для различного рода злоупотреблений, хищений, посягательств на жизнь и здоровье людей и т. д. На уровень неправомерного поведения и состояние преступности определенное влияние оказывают психологические и биологические особенности правонарушителя.
7-тапсырма. Ө з мамандығ ың а байланысты 10 термин жазып, мағ ынасын анық таң ыз.
8-тапсырма. ОБӨ Ж. Қ ала кө шелеріндегі жарнамаларғ а назар аударың ыз. Дұ рыс берілмеген терминдер мен аудармасы қ ате сө здерді анық таң ыз.
№ 10. №2 блок бойынша бақ ылау сұ рақ тары
№ 11. Арнайы лексикамен жұ мыс.
1-тапсырма. Берілген сұ хбатты оқ ың ыз.
Жасө спірімдер қ ылмысын азайтудың жолдары қ андай?
Ернар Қ АСЫМБЕКОВ, Алматы қ аласы кә мелеттік жасқ а толмағ андар істері жө ніндегі мамандандырылғ ан ауданаралық сотының судьясы:
Жасө спірімдер арасындағ ы қ ылмыс жыл ө ткен сайын тө мендеп келеді. Бұ л ювеналды соттың Алматы қ алалық білім басқ армаларымен, қ алалық ішкі істер департаментінің ювеналды полиция бө лімінің басшыларымен, прокуратура ө кілдерімен ө зара жоспарлы тү рде жү ргізген жұ мыстарының нә тижесі деп білемін. Біз жасө спірімдер арасындағ ы қ ылмыстың алдын алу бағ ытында орта мектептерде, орта оқ у орындарында жиі дә ріс оқ ып тұ рамыз. Арнайы кесте жасап, ең бірінші кезекте қ ұ қ ық бұ зушылық қ а тә рбиеленушілері, оқ ушылары бейім, Ішкі істер департаментінің ювеналды полиция басқ армасында арнайы есепте тұ рғ ан балалары бар мектептерде дә ріс оқ имыз. Қ ұ қ ық бұ зушылық тың мә нін, қ ылмыстық жауапкершіліктің зардаптарын, оның болашақ тағ ы салдарының қ андай боларын, соттылық тың, істі болудың бала болашағ ына ә келетін зиянын жан-жақ ты тү сіндіреміз. Мысалы, кө птеген жасө спірімнің санасында «18 жасқ а толғ ан жоқ пын, жауапкершіліктен босатыламын» деген ой қ ылаң береді де, қ ұ қ ық бұ зушылық жасауғ а бейім тұ рады. Біз ауыр жә не аса ауыр қ ылмыстар бойынша қ ылмыстық жауапкершілік 14 жастан, жалпы қ ылмыстар ү шін жауапкершілік 16 жастан, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін 16 жастан басталатынын тү сіндіреміз. Тек тү сіндіріп қ ана қ оймай, ө мірде, сот тә жірибесінде орын алып жатқ ан қ оғ амдық қ ызығ ушылық тудыратын істерден мысалдар келтіреміз. Біз келтірген мысалдардан соң сол кейіпкерлер жіберген қ ателіктерге бармайды деп сенемін.
Ернар САРЖАН, Алматы қ аласы Алатау аудандық прокурорының кө мекшісі:
Жасө спірімдер арасындағ ы қ ылмыстың алдын алуда профилактикалық жұ мыстардың маң ызы зор. Кейде тә жірибеде жасө спірімдердің қ ылмысты жасайын деп жасамағ анын байқ айсыз. Не болмаса қ ылмыс жасағ ан кү ннің ө зінде оны тү сінбейтіндер аз емес. Оғ ан қ олданылатын жаза тү рінен бейхабар жү ргендері де бар. Мемлекеттік қ ұ зырлы органдардың кә мелет жасына толмағ ан жасө спірімдерге заң ғ а қ айшы қ андай да бір жасағ ан іс-ә рекеттерінің қ ылмыс болып есептелетінін жә не оғ ан келешекте қ андай жаза тағ айындалатынын тү сіндіргеннен кейін барып ө кініп жататындары аз емес. Ал, қ ылмыстың алдын алу бағ ытында біздің тарапымыздан орта мектептерде, арнаулы мекемелерде, жетімдер ү йлерінде жасө спірімдер арасындағ ы қ ылмыстың алдын алу шаралары бойынша | | | 3) субъективті жағ ы; 4) объективті жағ ы. Сә йкесінше, заң герлік тә жірибеде тілдік қ атысым мынадай тұ лғ алардың арасында болуы мү мкін: а) лауазымды тұ лғ а – лауазымды тұ лғ а (судья - адвокат); б) лауазымды тұ лғ а – жеке тұ лғ а (адвокат – клиент ).
Зерттеушілер заң герлік қ ызметтегі коммуникацияның бұ қ аралық, интерперсоналды (тұ лғ а – қ ызметкер), интраперсоналды (ішкі диалог) тү рлерін кө рсетеді. Заң герлік қ атысымғ а тү су ү дерісінің негізгі тө рт себебін кө рсетуге болады: а) экспрессия (қ арым-қ атынасқ а тү суші серіктесінен ық пал іздеу); ә ) эвристика (сұ рақ қ ою арқ ылы жаң а ақ парат алуғ а талпыну); б) ү йлестіру (коммуникация арқ ылы ө зіне пікірлес адамдар табу); 4) реттеу (қ арым-қ атынаста нұ сқ аулар, тапсырмалар, ө кім беріледі).
Заң гер қ атысымының коммуникативтік сипаты:
· Нормативтілік немесе тілдесімнің дұ рыстығ ы, яғ ни ойын ә деби тіл нормасына сә йкес жеткізе білу шеберлігі.
· Нақ тылық. Заң гер қ атысымы процессуалдық ережелердің талаптарына сай болуы тиіс. Мә тіннің процессуалды заң ғ а сә йкестігі қ ұ жатты дұ рыс атау, тұ жырымдар мен заң герлік терминдерді заң да жазылғ ан мағ ынасына сә йкес қ олданудан байқ алады. " Трудно назвать какую - либо другую область общественной жизни, где неточность слова, разрыв между мыслью и словом были бы чреваты такими иногда тяжелыми последствиями, как в области права, - подчеркивает А. А. Ушаков. - Неточное слово в праве - большое социальное зло. Оно создает почву... для произвола и беззакония".
· Логикалығ ы – ой қ ұ рылымы тілдік элементтердің семантикалық байланыста болуынан байқ алатын қ атысымның коммуникативтік сипаты. Баяндау логикасының сақ талуы немесе бұ зылуы тілдесімді қ абылдаушылардың жағ дайды тү сінуіне тікелей ық пал етеді.
· Тіл тазалығ ы. Заң гер қ атысымында ә деби тілге жат элементтері қ олданылмайды, сондай-ақ сө здер орынды қ олданылады.
· Анық тық жә не тү сініктілік. Анық тық қ а қ ұ жаттың нақ ты композициясы, баяндаудың логикалық жақ тан дұ рыс қ ұ рылуы, аргументтердің дә лелділігі арқ ылы қ ол жеткізіледі. Сондай-ақ қ ұ жаттарда кү рделі ойды жеткізу ү шін кү рделі синтаксистік қ ұ рылымдарды пайдалануды кө здейді.
· Тіл байлығ ы. Бұ л коммуникативті мақ сатқ а қ ол жеткізу ү шін ә ртү рлі тілдік қ ұ ралдарды пайдалану. Қ атысымда сө здер неғ ұ рлым дұ рыс қ олданылса, соғ ұ рлым онда ақ парат мол болмақ.
· Кө ркемдік. Тіл кө ркемдігіне мына қ ұ рылымдық элементтердің кө мегімен қ ол жеткізіледі: тілдік фигура, кө ркемдегіш қ ұ ралдар (тең еу, эпитет, ирония жә не т. б. ) жә не эстетикалық жағ ынан жетілген стиль. «Шешендік сө зде сө йлеу айшық тары мол қ олданылады. Сө йлеу айшық тары дегеніміз – тың даушығ а ә серлі болып, сө йлеудің ә семдігін, мә нерлілігін, экспрессивті мә нін кү шейтіп беретін синтаксистік қ ұ рылымдардың ерекшеленген формаларына шендестіру (антитеза), градация (дамыту), қ айталау, параллелизм, риторикалық сұ рау, риторикалық қ аратпа сө здер, дауыс ырғ ағ ы т. б. жатады. Шешендік сө здерде бейнелі эпитеттер, образды тең еулер, аллитерация, ассонанстар молынан қ олданылады»
3-тапсырма. Берілген мә тіннің стилін анық таң ыз. Мә тін қ ұ рамынан терминдерді теріп жазып, анық тама берің із.
Ішкі заң нама -бұ л мемлекеттің ең маң ызды қ айнар кө здерінің бірі болып табылады. Ішкі заң наманы халық аралық жеке қ ұ қ ық тың қ айнар кө зі ретінде сипаттама берсек, ТМД -да басқ а мемлекеттерге қ арағ анда мысалы, Австрия, Венгрия, Туркия, Швейцарияда, | |
| выступать также в роли сказуемого: Қ аланы аралап келіп қ онақ тар уйге қ айтты- Погуляв по городу, гости вернулись домой.
1-тапсырма. Мә тінді оқ ып, баяндаң ыз.
Жү сіпбек Аймауытұ лының терминология туралы ойлары мен оны қ алыптастыру туралы негізгі ұ сыныстары оның «Ақ жол» газетінің 1925 жылғ ы 1 мамырдағ ы санында жарияланғ ан «Пә н сө здері қ алай табылады? » деп аталатын мақ аласында айтылады.
Жү сіпбек Аймауытұ лының терминологиялық кө зқ арасын сө з етпес бұ рын мына мә селеге назар аударғ ан жө н. 1924 жылы «Қ азақ білімпаздарының тұ ң ғ ыш съезінде» Елдес Омарұ лының баяндамасы негізінде терминологияны дамытудың қ ағ идаттары ресми бектілді. Алаш зиялылары, осы алқ алы жиынғ а қ атысқ андар баяндаманы қ ызу талқ ылай отырып, ортақ пікірге, бір пә туағ а келді. Съез қ аулысымен бекітілген қ ағ идаттардың қ олданысқ а енгеніне бір жыл да толмай жатып Жү сіпбек Аймауытұ лының қ айта мә селе кө теріп, ресми белгіленген қ ағ идаттардан ерекшеленетін, ө згешелеу жол ұ сынып отыруы назар аудартады. Ж. Аймауытұ лының аталғ ан мақ аласы Ахмет, Елдес, Халел сынды тіл білімпаздары мақ ұ лдағ ан қ ағ идаттардан бө лек жол ұ сынуының ө зі оның пікіріне ерекше мә н беруді талап етеді.
Автор мақ аласын былай бастайды: Қ азақ тілінде кітап кө бейген сайын, пә н сө здері де молайып келеді. Барлық пә нге керекті сө здерді ойлап тауып, жеткіземіз деп білім кең естері ә уре болып жатыр. Тә уір, ұ ғ ымсыз-қ олайсыз сө здер де кө п, қ олданылып жү рген сө здер де кө п. Сонымен жұ рттың бірсыпырасы пә н сө здеріне жарымай жү р. Бұ л ә ң гіме былтыр білімпаздар кең есінде де сө з болып еді. Ә лде болса сө з болу керек кө рінеді. Сондық тан пә н сө здерін қ алай табу туралы пікір ұ сынып, ойшылдардың алдына салмақ пыз» дейді.
Автор терминологиялық жұ мыстарды неліктен олай ұ йымдастыруғ а болмайтындығ ының себептеріне тоқ талып, оларды санамалап кө рсетеді. Ол бірінші себеп ретінде мынаны айтады: «Тіл» деген нә рсе біліммен бірге ө сетін, ө рбитін жанды нә рсе. Тілдің ө сіп, ө ркендеуі де табиғ и жол болуы керек. Жанды нә рсе ө з ағ ынымен, ө з еркімен, қ ысылмай, зорлық кө рмей, ө сіп жетілмек. Мә дениетіміз кү шейсе, тіліміз ө зінен-ө зі кү шейеді. Қ алай кү шейеді? Жаң а сө здерді қ айдан алады? Байқ ап отырсақ, жат ұ ғ ым жат сө зді ө зі кіргізетін кө рінеді. Тө ң керістен бері еріксіз кіріп кеткен жат сө здер бар. Оларды халық сің іріп алып қ ойды. Жұ рттың миына орнап қ алды. Енді олардың орнына жаң адан қ азақ сө зін тауып кіргізіп, жат тілді қ уып шығ амыз деп талпынғ анмен болмайды. Бойғ а сің іп кеткен асты қ айта қ ұ суғ а бола ма? Сол тә різді, сондай бойғ а тарап кеткен сө здерге мысал мыналар: аптономия, республика, сә бет, кә менес, ісполком, сайоз, мандат, ә гент, милисия, ә тред, налок, кә ператсия, метең гі, сабрание, ә рістабайт, кунпескебайт, пұ раба, контр, пұ ртокол, ыстаж, бү джет, кә тегерие т. б.
Бұ л сө здерді еш білімдар ойлап тауып кіргізген жоқ. Ө мір кіргізіп отыр. Ө мір кіргізген жаң алық ты жауып тастауғ а болмайды. Сондық тан жат тілден қ ашамыз десек те қ аша алмаймыз».
Бұ л Ж. Аймауытұ лының білімпаздар қ ұ рылтайында бекітілген қ ағ идаттарғ а қ арсы келтіріп отырғ ан бірінші дә лелі. Мұ ны оның терминологиялық қ орды қ алыптастыруда басшылық қ а алып отырғ ан ең басты ұ станымы деп те тануымыз керек.
2-тапсырма. Мә тіндегі терминдер қ азір қ алай айтылады? Аудармасы кө ң ілің ізден шығ а ма? Сол терминдерге анық тама берің із.
3-тапсырма. Терминологиялық тіркестерге мысал келтірің із.
5-тапсырма. Тө мендегі сө здермен сө йлем қ ұ раң ыз.
Ғ аламтор, пернетақ та, тінтуір, ү нтаспа, мешіт, жолсерік, мұ сылман қ ұ жат, зейнетақ ы, зейнетақ ы, жеделхат, дә рісхана, сә укеле.
| | | халық аралық жеке қ ұ қ ық тың мә селесін қ арастыратын арнайы заң қ абылданбағ ан, тек осы саланы қ арастыратын нормалардан тұ ратын заң актілері бар.
Халық аралық жеке қ ұ қ ық тың қ айнар кө зі ретінде ішкі заң дарды айтқ анда мемлекеттің екі тобын айыра білу керек. Екеуінің біріншісінде халық аралық жеке қ ұ қ ық тың арнайы заң ы ә рекет етеді. Осындай заң дар Австрия, Ә зербайжан, Бельгия, Болгария, Венгрия, Венесуэла, Грузия, Италия, Корея, Лихтенштейн, Польша, Румыния, Словения, Тунис, Туркия, Швейцария, Эстония елдерінде, халық аралық жеке қ ұ қ ық туралы Заң дар Луизиана штатында (АҚ Ш), Квебек провинциясында (Канада) қ абылданғ ан.
4-тапсырма. Берілген терминдердің анық тамаларын кө шіріп жазың ыз, сол терминдерді қ атыстырып сө йлем қ ұ раң ыз.
ЖӘ БІРЛЕНУШІ - ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тан тә н жарақ атын алғ ан, мү ліктік немесе моральдық жағ ынан зақ ым келтірілген жеке немесе заң ды тұ лғ а.
ЗАҢ НАМА - белгіленген тә ртіппен қ абылданғ ан нормативтік қ ұ қ ық тық актілердің жиынтығ ы.
КАРЦЕР - кү зетте ұ стаудың белгіленген тә ртібін қ асақ ана бұ зғ ан адамды ұ стауғ а арналғ ан бір адамдық камера.
Қ ОРҒ АУШЫ - заң да белгіленген тә ртіппен сезіктілер мен айыпталушылардың қ ұ қ ық тары мен мү дделерін қ орғ ауды жү зеге асыратын жә не оларғ а заң кө мегін кө рсететін адам.
Қ ЫЛМЫСТЫҚ ІС - жасалды деп жорамалданғ ан бір немесе бірнеше қ ылмыстар бойынша қ ылмыстық ізге тү су органы мен сот жү ргізетін оқ шауландырылғ ан іс жү ргізу.
5-тапсырма. Сіз мектеп бітірушілерді ө з мамандығ ың ызғ а шақ ыру ү стіндесіз. Сіздің сө зің із жә не ө з-ө зің ізді ұ стауың ыз, аудитория алдында кө рсетің із.
7-тапсырма. ОБӨ Ж«Терминдердің қ олдану аясы» тақ ырыбында ой қ озғ аң ыз.
№4 Жоспар, резюме, конспект, аннотация, реферат, рецензия
Анық тамалық мә ліметтер: Жоспар дегеніміз - белгiлi бiр жұ мыстың алдын-ала жасалғ ан жобасы. Конспект дегеніміз – бір нә рсенің қ ысқ аша жазылғ ан мазмұ ны. Аннотация – кітаптың, мақ аланың мазмұ нын кө рсететін қ ысқ аша тү сінік. Реферат – ғ ылыми ең бектің, мақ аланың немесе баяндаманың қ ысқ аша жазылғ ан мазмұ ндамасы. Рецензия дегеніміз - кө ркем шығ арма, ғ ылыми ең бек т. б. туралы жазылғ ан сын, пікір.
1-тапсырма. Мә тінді оқ ып, баяндаң ыз.
Коллизиялық ереженiң (норманың ) тү сiнiгi жә не маң ызы
Халық аралық жеке қ ұ қ ық ты реттейтiн шетел элементi бар қ арым-қ атынастарда кейбiр кездерде коллизиялық мә селелер туындайды. Бұ л мә селеде қ арама-қ айшылық тағ ы екi заң ның қ айсысын қ олдану керек екенi туралы сұ рақ ты шешу керек. Коллизиялық мә селе– бұ л белгiлi бiр қ ұ қ ық тық қ атынастағ ы қ ай елдiң заң ын қ олдану туралы мә селе. Бұ л мә селе халық аралық жеке қ ұ қ ық қ а тә н ерекшелiк болып табылады. Халық аралық жеке қ ұ қ ық та коллизиялық мә селе жә не оны шешу осы қ ұ қ ық саласының негiзгi мазмұ нын қ ұ райды. Халық аралық жеке қ ұ қ ық тың ө зiне тә н реттеу тә сiлдерi мен ә дiстерi бар. Азаматтық қ арым-қ атынастарғ а қ атысушылар арасында коллизиялық мә селелер туындайды. Мұ ндай мә селелердің мазмұ нында қ андай қ ұ қ ық қ олдану керек екенi туралы сұ рақ /сауал шешiледi, яғ ни қ ай мемлекеттiң заң ын қ олдану керектiгi мә селесi шешiледi.
Бұ л мә селелер белгiлi бiр коллизиялық нормалар қ олдану арқ ылы шешiлуi мү мкiн. «Коллизия» (латын сө зiнен «collisio») – ол қ ақ тығ ыс немесе қ айшылық деген мағ ынаны бiлдiредi. Заң дардың коллизиясын реттеу туралы айтқ анда, ә р тү рлi мемлекеттер арасындағ ы қ ұ қ ық ты таң дау қ ажеттiгiн айтады. Қ ұ қ ық коллизиясының екi себебi бар:
| |
|
