ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 4 страница
| мақ / мек (шы/шi) – болып.
Примеры: 1. Қ азақ тiлiн ү йрену ү шiн, кө п кiтап оқ ыдық. – Чтобы выучить казахский язык, мы много книг прочитали
Сложноподчинённые предложения с придаточными уступительными (Қ арсылық ты бағ ының қ ылы сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем). В таких предложениях действие главного предложения совершается вопреки условиям придаточного предложения, поэтому на русский язык такие конструкции часто переводятся как: " Хоть и...,... " или " Хотя..., но... ". Образуются сложноподчинённые предложения с придаточными уступительными тремя способами: причастие прошедшего времени (ғ ан / ген, қ ан / кен) + мен; глагол в условном наколонении (са / се) - да / де; деепричастие (а / е / й - часто " бола" ) - тұ ра / тұ рса да.
Примеры: 1. Кү н салқ ын болғ анмен, жатақ хана жылы. – Хоть день и холодный, но в общежитие тепло.
Сложноподчинённые предложения с придаточными времени (Мезгiл бағ ының қ ылы сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем)
1. 1 Если действие главного предложения происходит в то же время, что и действие придаточного предложения, то к причастию прошедшего времени добавляются окончания местного падежа " да, де" или следует слово " кезде" - " в то время". Послелог " сайын" используется, если событие происходит регулярно – каждый день, каждый месяц и т. д. Мен келгенде, сен жоқ сың. – Когда я пришёл, тебя не было.
1. 2 Если действие главного предложения следует после действия придаточного предложения то добавляется или послелог " соң ", или окончания " нан, нен" и послелог " кейiн" – " после". Послелог " берi" в таких предложениях означает " с тех пор, как". Сабақ бiткен соң , бiз ү йге кеттiк. – Когда закончился урок (после того, как закончился), мы домой пошли.
1. 3 И если действие главного предложения предшествует действию придаточного предложени, то добавляются или окончания " нан, нен" и послелоги " дейiн" или шейiн", или окончания " ша, ше". Сен келгенге дейiн, мен жұ мысты бiтiремiн. – До того, как ты придёшь, я работу закончу.
2. Деепричастия третьего вида (ғ алы/гелi, қ алы/келi) тоже образуют сложные предложения с придаточными времени. Мен сабақ қ а бармағ алы кө п болды. – С тех пор, как я не ходил на занятия, много (времени) прошло. Қ ар тү скелi ауыл жақ қ а жол жоқ. – После того, как снег выпал, в сторону аула дороги нет.
Сложноподчинённые предложения с придаточными причины. (Себеп бағ ының қ ылы сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем)
Образуются с помощью дық тан / дiктен, себептi; причастий прошедшего времени (ғ ан / ген, қ ан / кен); + нан / нен кейiн, соң
В сложноподчинённых предложениях данного вида в придаточном предложении объясняется причина происходящего в главном предложении. Ақ шамыз болмағ андық тан, дү кенге барғ ан жоқ пыз. – Мы не пошли в магазин, так как у нас денег не было. Уақ ытым болмағ ан себептi, қ онақ қ а бармаймын. – Я не пойду в гости, потому что у меня нет времени. Я ему не позвонил, потому что ты с ним уже встретился. Сен оғ ан айтқ ан соң , мен ү ндемедiм Сложноподчинённые предложения с придаточными образа действия (Қ имыл-сын бағ ының қ ылы сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем)
С помощью причастия настоящего времени (атын / етiн, йтын / йтiн) + дай / дей, деепричастия (ып/iп/п, а/е/й).
Примеры: 1. Тың даушылар сү йсiнетiндей, ол ә н салды – Он пел так, что зрители восхищались. Сендер кездесетiндей, жағ дай жасадық. – Мы сделали так, чтобы вы | | | асатын тіл – 13. Егер бұ л тілдерді қ олданатын жан санының аз-кө птігіне қ арай тізсек, реті мынандай болады: қ ытай тілі, һ инді-ордо тілі, ағ ылшын тілі, испан тілі, итальян тілі. Бұ л тілдер 65 мемлекетте мемлекеттік тіл ретінде қ олданылады. Дү ние жү зінде ресми тіл саны алтау: қ ытай тілі, ағ ылшын тілі, орыс тілі, испан тілі, француз тілі, араб тілі. Дү ниедегі барлық аударма шығ армалардың 33% ағ ылшын тілінен аударылса, 15 % – француз тілінен, ал 1% неміс тілінен аударылады. Жалпы 6 мың ғ а жуық тілдің 100-і ғ ана мемлекеттік деген статусқ а ие болғ ан. 1989 жылы «Тіл туралы» Заң қ абылданғ аннан бері қ азақ тілі де осы мемлекеттердің қ атарына кіргеніне қ уаныштымыз.
Қ азақ тілін «жойылу қ аупі тө нген тілдер» қ атарына жатқ ызуғ а болады ма?
Ә лемде ай сайын екі тіл жойылады. Дү ние жү зінде 6000-нан астам тіл болса, солардың 600-не ғ ана жойылу қ аупі тө нбейді екен, деп жазады Namys. kz. Олардың 2700 – негізгі тіл, 4000-ғ а жуығ ы – сол тілдердің диалектісі. Кейбір болжамдар бойынша XXI ғ асырдың аяғ ына таман ү ркердей топ – негізгі тілдер ғ ана қ алып, қ алғ андары жойылып кетпек. Бірде-бір адам сө йлемейтін тіл ө лген тіл болып саналады. 1995 жылы қ арашаның 5-і кү ні Момбила ауданында касаба тілінде сө йлейтін ең соң ғ ы Богон есімді азамат дү ниеден ө тті, онымен бірге касаба тілі де ө лді.
1980 жылғ ы есеп бойынша, тірі тілдердің саны 7000-ғ а жуық болғ ан. Ал он екі жылдан кейін шық қ ан халық аралық лингвистикалық энциклопедияның мә ліметіне сенсек, 6300 тірі тіл бар деп жазылғ ан. «Ә лем тілдерінің жартысы ө леді» деген тұ жырым дұ рыс болса, ол – ү ш мың тілдің ажалы деген сө з. Тілді ажал аузында деп қ ай кезде айтуғ а болады? Сол тілде сө йлейтін жас ұ рпақ одан безінген кезде.
Тілді ажал аузында деп қ ай кезде айтуғ а болады? Сол тілде сө йлейтін жас ұ рпақ одан безінген кезде. 20000 сө йлеушісі ғ ана қ алғ ан тілдерді қ атер тө нген тілдер деп атасақ, дә л қ азір ә лемнің 4000 тіліне тікелей қ ара бұ лт ү йіріліп тұ р. Соның ішіндегі 51 тілде тек бір-бір адам ғ ана сө йлейді. Оның 28-і – Австралияда, 8-і – Америкада, 3-еуі – Оң тү стік Америкада, 3-еуі – Африкада, 6-уы – Азияда, 3-еуі Тынық мұ хит аралдарында екен.
Лингвист Майкл Краустың пікірінше, адамзат тілінің 90%-ы ө леді. Ә лемде алты жү з тіл қ алады. Ал осы ғ асырда тілдердің 50%-ы ғ ана қ алмақ. Оның айтуынша, 100 жылда 1200 ай болса, ә р айда 2 тіл ө леді екен.
Жойылу қ аупі тө нген тілдерді Краус 5 санатқ а бө леді.
Біріншісі, қ ауіп тө не бастағ ан тілдер. Олар ә леуметтік жә не экономикалық тұ рғ ыдан қ ажетсіз деп табылғ ан, ү лкен тілдердің қ ыспағ ына тү скен тілдер. Басты белгісі – алдымен бұ л тілдерде сө йлейтін жастар азая бастайды.
Екіншісі, қ ауіп-қ атер тө нген тілдер. Бұ л халық тың жас ұ рпағ ы ө з тілінде сө йлегісі келмесе, онда оғ ан қ атер тө нді деп есептей берің із.
Ү шіншісі, қ атер тым тө нген тілдер. Бұ л тілде жақ сы сө йлейтіндер – жасы елуден асқ андар.
Тө ртіншісі, ө ле бастағ ан тілдер. Бұ л тілде тек қ артайғ ан адамдар сө йлейді.
Бесіншісі, жойылғ ан тілдер. Бұ л сол тілде сө йлейтін бірде-бір адам қ алмағ ан тіл. Ә лемдегі 5 мың тірі тілдің ай сайын 2-еуі ө леді.
2-тапсырма. Қ азақ тілінің қ азіргі жағ дайын «қ ауіп тө не бастағ ан тілдер» қ атарына жатқ ызуғ а болады ма? Академиялық дау-дамай.
3-тапсырма. Еркін жазу ә дісі бойынша: Ө зге ұ лт ө кілдеріне қ азақ тілін мең гертудегі 3 қ иындық ты жазу. Соның бірін ғ ана алып, шешу жолын табу. (Тапсырма жазбаша орындалып, аудитория алдында ауызша баяндалады, талқ ыланады).
4-тапсырма. Тілді дамытуғ а байланысты бағ дарлама ү лгісін жасаң ыз жә не оны аудитория алдында қ орғ ап шығ ың ыз.
| |
| қ атыстырып шағ ын мә тін жазың ыз.
6-тапсырма. Мә тінді аударың ыз.
Юридическая ответственность неразрывно связана с государством, нормами права, обязанностью и противоправным поведением граждан и их объединений. Она имеет государственно-принудительный характер. Юридическая ответственность всегда связана с определенными лишениями, т. е. сопровождается причинением виновному отрицательных последствий, ущемлением или ограничением его личных, имущественных и других интересов.
Деятельность государства в сфере принуждения строго регламентирована законом. Субъектами этой деятельности выступают суд, прокуратура, полиция, администрация различных государственных учреждений, которые специально занимаются рассмотрением дел о правонарушениях.
7-тапсырма. ОБӨ Ж.
№13. Тақ ырып шең беріндегі микротақ ырыптар. Аударма кезіндегі синтаксистік трасформация.
Анық тамалық мә ліметтер: Тіліміздің ө ркен жаюына аударма саласы да айтарлық тай ү лес қ осады. Жалпы алғ анда тіл ғ ылымы саласында аударма мә селесі жан-жақ ты зерттеліп, бұ л туралы кө птеген теориялар мен тұ жырымдар жасалуда. Солардың бірі аударма саласындағ ы трансформация ә дісі. Оның негізгі анық тамасына келетін болсақ, аудармалық трансформация – белгілі-бір тілдегі сө здік жә не грамматикалық ережелерге сә йкес келетін мазмұ нды екінші бір тілде сө йлеушілер тү сінетіндей етіп алмастыру болып табылады. Осы ү деріспен байланысты аудармада «трансформациялық ә дістер», «трансформациялық модельдер» пайда болғ аны белгілі. Аударма трансформациясында орын алмастыру, сө з қ осу, ауыстыру, тү сіріп тастау (опущения), яғ ни бір компонентін тү сіру жә не т. б. ә дістері бар. Белгілі бір шығ арманы аударуда бірнеше тә сіл қ атар қ олданыла береді.
Рекомендации к переводу СПП
Сложноподчиненные предложения с придаточным изъяснительным
1)С помощью указательных местоимений не... соны, қ андай... сондай;
2)Примеры: Сен неiстейсiң, мен де соны iстеймiн. – Что ты будешь делать, то и я буду делать.
Сложноподчиненные предложение с придаточным определительным.
Глагол " деу" в форме " деген" означает " называемый" или " который называется" и используется при переводе СПП с придаточным определительным. Например: Мен " Шығ ыс" деген жорналды оқ ып отырмын. – Я читаю журнал, который называется " Шығ ыс". " Кiшкентай жанат" деген ертегi мағ ан ө те ұ найды. – Сказка, называемая " Кiшкентай жанат", мне очень нравится.
Сложноподчинённые предложения с придаточными условия (Шартты бағ ының қ ылы сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем). Для образования сложноподчинённых предложений с придаточными условия могут использоваться союзы " егер, онда" – " если, то (тогда)", но так как в казахском языке есть условное наклонение глагола, то в союзах нет необходимости и они часто опускаются.
Сложноподчинённые предложения с придаточными цели (Мақ сат бағ ының қ ылы сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем). В придаточном предложении цели поясняется для чего (с какой целью) совершается действие в главном предложении. Образуются двумя способами: глагол в неопределённой форме (у) +ү шiн; глагол в повелительном наклонении (айын / айық / ң дар / сын и т. д. ) + деп; глагол в будущем времени намерения (бақ / бек, пақ / пек, | | | 5-тапсырма. «Іс-тә жірбиеден ө ту» ойыны.
Тапсырма: а) Сіз 3-курс студентісіз, ертең нен бастап сіз белгілі бір мектепте не фирмада іс-тә жірбиеден ө тесіз. Директорғ а барып, болашақ жас маман ретінде ө з мамандығ ың ыз, алғ а қ ойғ ан мақ сатың ыз жайлы айтып беріп, қ андай тапсырмалар алатының ызды білуің із керек. Сұ хбат қ ұ рың ыз.
б) Сіз директорсыз, тә жірибеден ө туге келген студентке қ андай жағ дай жасалып, кім жетекші болатынын, қ андай сынып бекітіліп берілетінін жә не іс-тә жірбиеден ө тушіден қ андай нә тиже кү тетіндігің ізді айтуың ыз керек.
Мақ сат: ресми жағ дайды сақ тай отырып, қ ойылатын сұ рақ тар мен жауаптарғ а жү йелі, дұ рыс жауап беру.
Нә тиже: Ө з беттерімен іздену, сө здік қ орларын падалана отырып жү йелі жауап берулері басты нә тиже болып табылады.
6-тапсырма. Берілген мә тінді қ азақ тіліне аударың ыз жә не мазмұ ндаң ыз.
Как учить язык
Ничто на свете не связано с человеком так прочно, как язык. Нет на светелучшего средства общения. Чем лучше ты владеешь языком, тем больше у тебя права называться человеком. Благодаря языку ты встречаешься с великим мрожеством новых людей, а не только с теми, кого видишь каждый день. Благодаря языку у тебя появляются друзья в дальних странах и даже в отдаленных временах. Множество самых замечательных людей всех стран и всех времен жаждут с тобой познакомиться, если только ты знаешь язык, который приведет тебя к ним. Всегда запомни, новый язык стоит учить потому, что он проложит тебе дорогу к другим людям. Если знаешь язык то знаешь, как живут другие люди, о чем думают, а заодно узнаешь что то новое о себе. Ты можешь научиться чужому языку..., ты знаешь свой родной язык. А раз ты мог научиться своему родному языку, значит, можешь научиться и любому другому стоит только по настоящими захотеть. Франклин Фолсом («Книга о языке»)
7-тапсырма. Тө менде берілген сө з тіркестерін аударың ыз, олармен сө йлем қ ұ растырың ыз:
Бесплатное образование, получение платного образования, учиться в частном учебном заведении, поступать в любой ВУЗ, получить среднее образование, частная школа, школа с углубленным изучением предмета, курсы повышения квалификации.
8-тапсырма. ОБӨ Ж. «Тіл – қ арым-қ атынас қ ұ ралы», «Қ азақ станның болашағ ы – қ азақ тілінде» атты баяндама жазу.
№2. Маманның кә сіби тілі. Қ атынас жағ дайы. Ауызша аударма.
Анық тамалық мә ліметтер: Кә сіби бағ дар бере отырып оқ ыту қ азақ тілінде сө йлеу тілін қ алыптастыру мен дамытудың ең маң ызды факторы болып табылады. Кә сіби бағ дарлық дегеніміз – оқ ыту ү рдісінде болашақ маманды қ алыптастыру ү шін қ олайлы жағ дай туғ ызу, тіл ү йренушілерді мамандығ ына сә йкес оқ ыту, мамандық тарына қ атысты лексикалық минимумды игерту. Кә сіби бағ ытты ескере отырып оқ ытустуденттердің таң дағ ан мамандық тарына қ ажетті білімді толық игерген, кә сіби мү мкіндігі мол маман иесін даярлауда ө з ә серін тигізеді.
Аударма - бір тілдегі ойды (ауызша, жазбаша) екінші тілге беру. Аударманың бірнеше тү рі бар:
1. Ауызша аудару. Ә р тү рлі сө йленген сө здер, баяндамалар ізбе-із ауызша аударылады, шетелдерден келген ресми ө кілдермен, қ онақ тардың пікір алмасуына аудармашылар кө мектеседі.
| |
| бө лім; отделение – бө лімше, подразделение – бө лімше (подразделениенің – отделениеден анағ ұ рлым ү лкен екені белгілі). Аталғ ан сө здер ә сіресе қ атарласа, қ абаттаса келген кезде аудармашылақ қ иналып қ алып жатады. Договор - шарт, условия – шарт (Условия договора), утвержение – бекіту, закрепление – бекіту (утвердить закрепление), служба – деятельность, функцияның да жағ дайы осындай.
«Аударуды қ ажет етпейтін терминдерді қ азақ шалаймыз деп қ ателіктерге ұ рыну жиі ұ шырасады. Мә селен, эпонимдерді аударудың еш реті жоқ. Алгоритимді бағ даржол деп аударудың ешқ андай қ исынғ а келмейтіні анық. Алгоритм адам аты - «ә л Хорезми», сондық тан оның аударудың қ ажетсіздігі ө зінен ө зі тү сінікті. Бұ л жө нінде айтылып та жазылып та жү ргеніне қ арамастан бағ даржол терминін қ алыптастыруғ а ұ мтылушылар бар» (Ш. Қ ұ рманбайұ лы, филология ғ ылымдарының докторы, профессор, «Терминологиялық хабаршы») деп ғ алымдардың ө зі мойындап жү р.
Тіл де тірі организм секілді ү немі даму, ө су ү стінде болады. Ал, қ а тумас еді дегіміз келеді. зақ тілінің жайына келетін болсақ, Қ азақ стан Республикасының Президенті ө з сө зінде «Қ азақ станның болашағ ы – қ азақ тілінде» деп бекер айтпаса керек.
2-тапсырма. Мә тіннен сұ хбат, пікісайысқ а қ ажетті сө йлемдер мен абзацтарды таң даң ыз.
3-тапсырма. Мә тінді оқ ып, ө з ойың ызбен толық тырың ыз.
Ә рбір адам ө зінің қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін, басқ а адамның, қ оғ амның, мемлекеттің қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін қ олсұ ғ ушылық тан қ орғ ауғ а қ ұ қ ығ ы бар. Қ ажетті қ орғ ану кез келген азаматтың заң ды қ ұ қ ығ ы. Кез келген азамат билік ө кілдерінің немесе басқ а адамдардың кө мегіне жү гіну мү мкіндігіне немесе қ ашу арқ ылы қ ол сұ ғ ушылық тан қ ұ тылуына қ арамастан қ ажетті қ орғ ану қ ұ қ ығ ын пайдалана алады. Қ ажетті қ орғ ану ә рекеті қ олсұ ғ ушылық қ а жатқ ызатын жә не қ орғ ану ретінде сипаттайтын шарт-жағ дайлпр болғ анда ғ ана қ ұ қ ық қ а сай деп есептелінеді.
4-тапсырма. Тө менде берілген мә тіндегі негізгі ойды сақ тай отырып, мә тінді ә деби стилге айналдырып жазың ыз.
Мемлекет адам қ оғ амы дамуының белгілі бір сатысында пайда болғ ан. Адамдардың ең алғ ашқ ы ұ йымдасуы рулық қ оғ ам тү рінде пайда болды. Рулық қ оғ ам оның мү шелерінің қ андас туыстығ ы негізінде, ең бекті қ ауымдасып ұ йымдастыру жә не ортақ меншіктілік негізінде қ алыптасты. Ә скери демократияның дамуы қ оғ амда саяси ұ йымның – мемлекеттің пайда болуына ә келді. Мемлекет, бір жағ ынан, ә скери демократияның жаң а негізде қ айта қ ұ рылуы нә тижесінде, ал екінші жағ ынан, жаң а басқ ару органдарының пайда болуы нә тижесінде қ ұ рылды. Мемлекет – адам баласы бірлестігінің жаң а ұ йымы.
Ол рулық қ ауымнан мынадай белгілермен ө згешеленеді:
1. Мемлекеттің тә уелсіздігі болады. Мұ ның мә нісі – мемлекет ө зінің ішкі жә не сыртқ ы саясатын ө зге бір мемлекеттерден тә уелсіз қ алыптастырып, дербес жү зеге асырады деген сө з.
2. Мемлекеттің халқ ы ә кімшілік-аумақ тық аймақ тарғ а бө лінеді, бұ л жерде адамдардың рулық белгілері ескерілмейді.
3. Мемлекетте қ оғ амды басқ аратын ө кімет билігінің белгілі бір дә режеде дамығ ан жү йесі болады. Оларда адамдардың ө згеше бір тобы – шен иелері немесе мемлекеттік қ ызметкерлер жұ мыс істейді.
4. Қ оғ амның ө мір сү ріп, тіршілік етуі ү шін мемлекет заң дар, нормативтік актілер шығ арып, солар арқ ылы қ оғ амдық қ атынастарды реттеп отырады, белгілі бір қ оғ амдық тә ртіпті қ алыптастырады.
5-тапсырма. Ө з мамандығ ың ызғ а қ атысты 5 термин жазып, сол терминдерді | | | 2. Жазбаша аударма. Барлық хат-хабар, ресми қ ұ жаттар, ғ ылыми жә не кө ркем шығ армалар жазба тү рінде аударылады.
Ауызша аударманың екі тү рі бар:
- ілеспе (синхронды) аударма;
- ізбе-із аударма.
Ілеспе аударма –бастапқ ы мә тінді тың дап қ абылдай отырып, ілесе, қ осарласа, бір мезгілде аудару. Аударудың бұ л тү рі тү пнұ сқ а мә тіннің айтылуымен қ атар жү ріп отырады.
Ізбе-із аударма ─ мә тін тың далып болғ аннан кейін жасалатын ауызша аударманың тү рі. Ізбе-із аударманы шартты тү рде екіге бө луге болады. Олар: парақ тан аудару жә не абзацты-фразалы аударма.
Рекомендации к устному переводу
При устных русско-казахских переводах важно определить целевую аудиторию.
При переводе текста с русского языка переводчику требуется задействовать слова не только из активного словарного запаса, но и применять языковые конструкции из так называемого пассивного словаря.
Как и в случае с любым другим языком, при переводе русского текста помните, что ваша задача заключается в передаче смысла, а не в дословном переводе текста. Важно найти в языке перевода - казахском - смысловые эквиваленты, а не подбирать слова из словаря.
Выполняя перевод с казахского языка, следует обращать внимание не только на смысл и правильность переведенных фраз и предложений, но также стараться сохранить ритм и интонации оригинала.
Казахский язык относится к агглютинативным языкам, в которых отсутствуют предлоги (вместо них используются послелоги). Подобно большинству тюркских языков, порядок слов в словосочетаниях и предложениях и виды связей между словами в казахском языке строго определены. Так, в русском языке определение (прилагательное) может стоять перед определяемым словом или после него, а в казахском языке существует строгий порядок слов, и словосочетания строятся по модели " определение + определяемое", где в функции определения обычно выступает прилагательное или числительное.
Помните о порядке слов в предложении. Для русского языка характерен прямой порядок слов: подлежащее, сказуемое, определение, дополнение либо обстоятельство. Для казахского языка характерен обратный порядок: подлежащее, определение либо обстоятельство, сказуемое.
Для того, чтобы найти нужное слово в словаре, необходимо поставить его в начальную форму: начальная форма имени существительного– именительный падеж, единственное число; начальная форма имени прилагательного, порядкового числительного, причастия - именительный падеж, единственное число, мужской род, начальная форма глагола - инфинитив.
1-тапсырма. Мә тінді оқ ып, баяндаң ыз. Ө з мамандығ ың ызды неліктен таң дағ аның ызды айтып, мамандық тарың ыз туралы ой бө лісің іздер.
Мамандық таң дау деген ө зің айналысқ ың келетін жұ мысты таң дау ғ ана емес, ө зің араласқ ың келетін ортаны да таң дау. Қ азақ " Адам екі тү рлі жағ дайда қ ателеспеу керек: бірі - жар таң дағ анда, екіншісі - мамандық таң дағ анда" деп бекер айтпаса керек.
" Мамандық " сө зі латын сө зінен шық қ ан, " жұ рт алдында сө йлеу, жариялау" дегенге саяды. Есте жоқ ескі заманда мамандық тың қ азіргідей тү р-тү рі болмады. Ә р адам барлық жұ мыспен ө зі ғ ана айналысатын. Дегенмен, ә йелдер мен ерлерге деп бө лінетін жұ мыстар болғ ан. Ерлер аң аулап, ү й тұ рғ ызып, қ ару-жарақ жасаса, ә йелдер жеуге жарамды | |
| отырыстарында мақ ұ лданғ ан терминдер Терминологиялық хабаршы жинағ ына шығ арылып келеді ә рі баспасө з беттерінде жарияланып та жү р. Десек те жаң а термин жасауда кө рші елдерден ә лі де кеш қ алып келе жатқ анымызды мойындау керек. Мә селен, Балтық бойы елдерінде ресми тү рде 200 000 сө здің термині бекітіліп берілген болса, Қ азақ станда бұ л салада ә лі де кө п іс тындыру қ ажет. Дегенмен, бұ л ретте, қ азақ тілінде термин жасау мә селесі кү н тә ртібінен тү скен жоқ.
Мемтерминком бекітіп, кө пшілік кең ауқ ымда қ олдана бастағ ан терминдердің ө зінше пайдаланғ ан нұ сқ алары жиі кездесуде. Бұ лар ә сіресе бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарына жиі қ ылаң беріп жү р. (Жанұ я, отбасы, ү йелмен, ә улет; Жаһ андану, ғ аламдасу, ғ аламдастыру; Қ ала, шаһ ар, кент; шағ ын аудан, ық шам аудан, мө лтек аудан; мұ здық, мұ зарт; т. б. ) Ә рине, сө здер қ атар келгенде сө йлем қ айталамас ү шін балама сө здерді орынды пайдалана білу тапқ ырлық, бұ л мә селен «отбасы» сө зіне қ атысты. Бірақ терминком бекіткен сө здердің қ ате баламаларын пайдалану ағ аттық қ а ұ рындырады
Қ ала, шаҺ ар бір біріне шамалас мағ ынада болғ анымен, кент термині – село сө зінің аудармасы ретінде қ олданылып жү ргенін естен шығ армау керек. Терминком ледникті – мұ здық деп бекіткенімен, ол баспасө з беттерінде мұ зарт деп қ олданылып келеді. Шын мә нінде Мұ зарт жер атауы, яғ ни Шың жаң ө лкесінде Халық тау жотасындағ ы асудың аты кө рінеді. Жоғ арыда айтып кеткеніміздей тіл ылғ и даму ү стінде болады. Сондық тан қ айсыбір термин белгілі бір кезең де ө з міндетін атқ арып, кейіннен оның халық ұ ғ ымына оң тайлы, сә тті баламасы табылып жатса, оны неге қ олданысқ а енгізбеске. Мә селен, 20 ғ асырдағ ы совет, программа, устав, заказ, самолет, юбилей тағ ы басқ а осы іспеттес сө здерді аудару ешкімнің ү ш ұ йық таса тү сіне кірмеген шығ ар, ә рі қ ызыл қ ырғ ын заманы да оғ ан мү мкіндік берген жоқ. Алайда, осылардың кейін жә не бү гін кең ес, бағ дарлама, жарғ ы, тапсырыс, ұ шақ, мерейтой сияқ ты ә п-ә демі баламалары табылып, ауызекі тілде де іс қ ағ аздарына да сің ісіп кетті. Жә не бір мысал, кү нде қ арапайым халық пайдаланып жү рген «Ә кім» (қ ала, аудан ә кімі) сө зі «администратор» деген сө зге де телінді (1992 ж. ), алайда ол ә кіммен бұ л ә кім бірдей емес болғ андық тан, «администратор» «ә кімші» болып қ айта ө згертілді. «Акимат» сө зі де осындай кү йге ұ шырады. Ә кімшілік - Ә кімият - Ә кімдік. Қ азір Ә кімшілік сө зі тек «Президент Администрациясының » баламасы ретінде, Ә кімдік сө зі «Акиматтың » баламасы болып пайдаланылып жү р.
Дегенмен ә лі де ойласуды, бірте бірте ауыстыруды қ ажет ететін терминдер жетерлік. Мысалы: ғ аныш - гипс, тә капарлар бұ лшық еті - мышца гордецов, кезеген жү йе - нерв блуждающий (медицина); піспек - поршень, ішпек – подшипник (техника) тағ ы басқ алар. Медицина терминдері ішінде, айталық «клетка» термині 1992 жылы «жасуша» болып бекітілді. Ал 2000 жылы жарық кө рген Қ азақ ша-орысша, Орысша–қ азақ ша терминологиялық сө здікте (медицина) ол – торша деп алынғ ан. Тіптен кө птеген оқ улық тарда клетка сол клетка кү йінде қ алдырылғ ан. Ә рине, соң ғ ы кездері бұ л терминнің алғ ашқ ы нұ сқ асы қ олданысқ а батыл еніп келеді. Алайда, ә ртү рлі оқ улық тардан білім алғ ан, оқ ушылар мен студенттердің емтихан, сынақ тапсырғ ан кездегі жағ дайы қ алай болатыны тү сініксіз.
Сондай-ақ кә дімгі мех сө зі бірде – тері деп, (мә селен – аң терісі), бірақ адамғ а қ атысты – қ ожа), бірде ү лбір деген атауғ а ие болып жү р. Бір қ арағ анда тері термині кө ң ілге қ онымды сияқ ты. Бірақ, айталық қ оянның ү лпілдеген жү ні бар терісі мен қ олтырауынның бұ жыр-бұ жыр терісін тең естіре алмайсыз. Сондық тан сірә, аң атаулының терісіне ү лбір термині қ олданылып жү р. («Ү лбір» сірә, ү лбіреп тұ ру, ү лбіреу деген мағ ынадан туса керек. ) Алайда, аюдың терісі ү лбіремейді.
Сә тті балама табылмай жү рген сө здердің бірі раздел – бө лім, отдел – бө лім – часть – | | | ө сімдіктерді жинап, тамақ пісірген, киім-кешек тігіп, бала тә рбиелеген.
Заман ө згерген сайын, адам да жетіліп, нарық тық қ арым-қ атынас пайда болды. Қ оғ ам дамып, дү ниеге тү рлі жұ мыстар, сә йкесінше, тү рлі мамандық тар келді.
Кез келген ең бек мамандық емес. Ең бектің мамандық деп аталуының ө зіндік шарттары бар: бірі - маман атануың ыз ү шін білім алып, қ олың ызғ а сол саланың дипломын, куә лігін, аттестаты не сертификатын алуың ыз керек болса, екіншісі - ең бегің ізге ақ ының тө лені қ ажеттілігі.
Ө з ісінің нағ ыз маманы атану екінің бірінің еншісіне бұ йырмағ ан. Ол ү шін ең алдымен мамандығ ың ызғ а деген махаббат керек. Мамандық қ а деген махаббат пен карьерист болу екеуі біздің ше екі бө лек нә рсе. Махаббатпен істелген жұ мыс қ ана нә тиже бермек. Екінші сө збен айтқ анда, мамандығ ың ыз сіздің сү йікті ісің ізге айналуы қ ажет. Бұ л жағ дайда адам жұ мысқ а ерекше қ ұ лшыныспен кірісіп, жұ мысынан лә ззат алады.
Ә лемде ө зі қ аламайтын мамандық иесі болып жү рген қ аншама адам бар, ө з жұ мысын жанымен сү йіп істейтін адамдардың да саны аз емес. Мамандық таң даудан жаң ылмай, ө з ө мірің іздің бір кірпішін дұ рыс қ алауың ызғ а тілектеспіз.
2-тапсырма. Оқ уғ а қ ұ жат тапсырғ ан сә тің ізді еске тү сіріп, диалог жазың ыз.
3-тапсырма. Тө менде берілген тапсырмаларды орындаң ыз.
1. Ө зің ізге ұ найтын, жұ мыс істегің із келетін, сә йкес келетін мамандық тар тізімін жасаң ыз.
2. Таң далғ ан мамандық тар талаптарының тізімін жасау
Ө зің іздің талаптарың ыздың тізімін жасаң ыз:
- таң далатын мамандық жә не болашақ қ ызмет аясы;
- таң далатын мамандық жә не ө мірлік қ ұ ндылық тар;
- таң далатын мамандық жә не ө мірлік мақ саттар;
- таң далатын мамандық жә не бү гінгі ө зекті мә селелер;
- таң далатын мамандық жә не мамандық бойынша жұ мысқ а тұ ру;
- кә сіптік даярлық тың қ ажетті дең гейі;
- таң далатын мамандық жә не менің қ абілеттерім мен икемдерім;
- ойымдағ ы жұ мыс сипаты мен шарттары.
3. Ә рбір талаптың маң ыздылығ ын анық тау
Барлық талаптардың қ аншалық ты маң ызды екенін анық таң ыз. мү мкін, ескермеуге болатын, маң ызы аздау талаптар да бар шығ ар.
4. Ә рбір сә йкес келетін мамандық тың талаптарына ө зің іздің сә йкестігің ізді бағ алау.
4-тапсырма. Мә тінді аударың ыз. Аудару барысында қ андай қ иындық туындады, баяндаң ыз.
Гражданские и политические права - один из двух общих видов всемирно признанных прав человека. Они обеспечивают защиту государства (например, право на справедливый процесс, презумпцию невиновности, свободу слова) и требуют, чтобы государство предоставляло определенные юридические и политические возможности (например, право голоса, право на справедливый суд присяжных). Эти права изложены в Международном пакте о гражданских и политических правах и в статьях 1-21 Всеобщей декларации прав человека.
· Гражданские права - это возможность существования людей в государстве, характеризующие их физическое и биологическое существование, удовлетворения материальных и духовных потребностей.
Гражданские права могут быть различными в разных обществах и разных эпохах. Это может быть:
| |
|
