б) Сүргі, оның түрлері. Сүргіні жұмысқа дайындау. Белгі салу, ағашты аралау, ағашты сүргілеу әдістері.

а) Материалдарды ү тік жә не прессте дымқ ылды-жылумен ө ң деудің режимдері. б) Тік бұ рышты пішіндегі, қ осылмайтын бұ йымдарды дыйындау жә не оны ү немді қ олдану.

Билет 7

Кә сіптік оқ ыту ә дістемесі ғ ылым жә не оқ у пә ні ретінде. Кә сіптік оқ ыту дегеніміз - мақ саты оқ ушыларды кә сіптік іс-ә рекетке дайындау болып табылатын оқ ыту тү рі. Ендеше кә сіптік оқ ытудың не екенін тү сіну ү шін «Оқ ыту» жә не «Кә сіптік іс-ә рекет» атты екі ұ ғ ымды анық тап алуымыз керек.

Оқ ыту дегеніміз нә тижесінде оқ ушы жаң а білім, іскерлік жә не дағ ды қ алыптастыратын, қ абылеттілігін дамытып, іс-ә рекеттің жаң а тә сілдері мен тү рлерін мең гере алатын ү рдіс (ЗУНС-БІДҚ ).

Қ абылеттілікті, іс-ә рекеттің жаң а тә сілдері мен тү рлерін дамыту арқ асында сабақ ү стінде алынғ ан нақ ты білімдер, шеберлік жә не дағ дылар кең кө лемді мә селелерді шешуге, сонымен қ атар, кә сіптік іс-ә рекет ү рдісіндегі мә селелерді шешуге кө мектеседі.

Кә сіптік оқ ытудағ ы сыныптан тыс жұ мыстар Оқ ушы ic-ә рекет арқ ылы танымын жетiлдiрiп, тә жірибе мен адамгершiлiк қ ұ ндылық қ а ие болады. Оқ ушының мынадай ic-ә рекетін ұ йымдастыруғ а болады:

 ө мipлік мақ сатты кө здей бiлуi;

 адамдық қ адыр-қ асиетiн сақ тау;

 қ оғ амдағ ы ө з оpнын тапа бiлу;

 ceзімін дамыту, біреудің жағ дайын тү сіне білуі.

Сыныптан тыс жұ мыстардың негiзi - ү йiрме жұ мыстары болып табылады.

Ү йiрме жұ мысының мaқ сaты: оқ ушылардың сыныптан тыс уақ ытта шығ армашылық iзденітерін, ө зiндiк қ абiлетiн жә не қ оғ амдық қ арым-қ атынасын қ алыптастыру.

Ү йiрме жұ мыстарының мiндеттерi:

 оқ у-тә рбие ү рдiсiнде алғ ан бiлiмдерiн ары қ арата дамытуғ а мү мкiндiк жасау;

 оқ ушының қ оғ амдық белсендiлiгiн дамыту;

 -оқ ушылардың ө зара қ арым-қ атынасын қ алыптастыру, белгiлi бip ең бекке (болашақ мамандық тың тү ріне) баулу, оны дамытуғ а ық пал ету;

Ү йiрме жұ мыстарының алдына қ оятын негізгі талaбы:

 ү йipме жұ мыстарының қ атысатын оқ ушының қ абiлетiн есекеру;

 бiлiм беру. Оқ ыту мен тә рбие берудiң ө зара байланысы;

 оқ ушылардың еркіндігі;

 нарық тық экномикалық қ ажеттiлiктi негiзге алу.

Ү йріме жұ мыстары оқ ушылардың сұ ранысы бойынша, пә н сабақ тарында алғ ан бiлiмдерiн жетiлдiру негiзiндс жү ргізіледi.

Ү йiрмелерге қ атысатын оқ ушылардың практикалық бiлiм, бiлiк дағ дылары бiрдсй болуы мү мкін емес. Себебi оның бiлiмi, қ ызығ ушылығ ы, қ абылдауы жә нежұ мысқ а қ абiлеттерi ә ртү рлi болғ андық тан, алғ ан дағ дылары да тұ рақ ты болмайды. Бiрақ, бланың жас ерекшелiктерiне байланысты қ ызығ ушылығ ы менбелсендiлiктерiн дер кезiнде дамыту мен жоспарлау - ә рбiр ата-ана мен тә рбиешiнiң мiндетi.

Сонымен қ атар, компьютерлiк жаң а технологияғ а байланысты оқ ушылардың техникағ а деген қ ызығ ушылығ ы арта тү стi. Ү йiрме жұ мыстары арқ ылыкомпьютерлiк ойындар, ә ртү рлі бағ дарлама қ ұ растыруды ү йрету арқ ылы оқ ушының компьютерлiк сауаттылығ ын аша отырып оны жоғ арғ ы сыныптардaпайдаланудың негiзi қ аланады.

Сондық тан, сыныптан тыс жү ргізiлетiн оқ у-тә рбие жұ мыстарын ү йiрмелердi зерделегенде тө мендегiдей жағ дайларды ескеру керек:

1 Сыныптан тыс yaқ ыттa жү ргiзiлетiн жұ мыстардың (жоспарларын, бағ дарламарын, мазмұ нын, ә дiс-тә сiлдерiн, т. б. ) коғ амдық сұ ранысқ а байланыстыжетiстiктерi мен кемшiлiктерiн айкындап, пә н сабақ тарының мазмұ нымен салыстыра жә не сабақ тастыра отырып, сыныптан тыс жү ргізілетiн ү йiрме жұ мыстарының жү йесiн, мазмұ нын айқ ындау.

2 Бү гiнгi ә леуметтiк-экономикалық нарық тық қ атынастарғ а байланысты бастауыш сынып оқ ушыларын ө здсрiнiң қ абiлетi мен iскерлiгi бойыншa ү йiрмежұ мыстарына қ атыстыру.

3 Ұ сынылатын ү йipме жұ мыстарының жү йесi оқ ушылардың жеке тұ лғ а pетінде дамып, қ алыптасуына ық пал ететiндей болуы.

а) Тігін машинасының негізгі бө лшектері, механизмдері жә не жұ мыс қ ұ ралдары. Барлық тігін машиналары келесі элементтерден тұ рады: бө лшектер, буындар жә не механизмдер.

Бө лшек – қ ұ растырушы операциясыз жасалатын элемент, мысалы: винт, гайка, білік, болт, шпонка.

Буын дегеніміз – бө лшектер тобы. Буындар қ озғ алмалы жә не қ озғ алмайтын болып келеді. Қ озғ алмайтын бө лшектер бір қ атты қ озғ алмайтын денені қ ұ райды(мысалы, машинаның корпусы). Ә рбір қ озғ алмайтын бө лшек, топ бө лшектері бір қ атал жү йені қ ұ райды, оны қ озғ ағ ыш буын дейді (иін, бұ лғ ақ, жетектеме, т. б. ). Екі қ осылғ ан буын бір-біріне қ арағ анда қ озғ алатын кинематикалық жұ пты қ ұ райды. Кинематикалық жұ птардан қ ұ ралғ ан буын (звено) кинематикалық тізбекті қ ұ райды. Қ ол тігістеріне (стойка) орналасқ ан барлық механизмдер кинематикалық тізбектен тұ рады.

Машина – бұ л механизм немесе механизмдер ү йлесімі, белгілі бір жұ мыс жасау ү шін қ озғ алыстың қ айта ө згеруі немесе жұ мыстың аяқ талғ ан тү рі. Ә рбір механизм немесе бө лек тү йіндердің ө зара қ арым-қ атынасын анық тү сіну ү шін арнайы шартты белгілермен белгіленген сызбамен сызып кө рсетеді (1-кесте). Тігін машинасының негізін орындаушы механизмдер қ ұ райды, яғ ни тасымалдаушы механизмдер арқ ылы электр жетегінен қ озғ алыс алады жә не технологиялық жү йенің жұ мыс істеуін қ амтамасыз етеді.

Негізгі жетек (привод) – білік тасымалдаушы механизм болып табылады, машинаның айналмалы қ озғ алысын ә р тү рлі элементтердің кө мегімен жү зеге асырады. Тігін машинасының жұ мыс мү шелері жұ мыс істеуші бө лшектер жә не орындаушы бө лшектер деп бө лінеді.

Тігіске қ атысты бө лшектер: ине, қ айық (челнок), жіптартқ ыш, тісті рейка, табан, ілмек жә не т. б.

Машинаның жұ мыс мү шесіне қ озғ алыс беруші жә не жіпті дұ рыс реттеуші бө лшектер: білік (вал), бұ лғ ақ, иін, бұ лғ ақ ты иін, жұ дырық ша, саусақ, тісті дө ң гелек, эксцентрик, т. б.

Буындардың жинау жә не бекіту механизмін қ амтамасыз етуші бө лшектер: гайкалар, болттар, бү ркеншіксіз шеге (штифты), финттар.

Қ озғ алмайтын бө лшектер: машинаның корпусы, қ оршаулы механизмдері жә не т. б.

б) Сү ргі, оның тү рлері. Сү ргіні жұ мысқ а дайындау. Белгі салу, ағ ашты аралау, ағ ашты сү ргілеу ә дістері.