30.Жарнама түсінігінің мәні неде? Жарнаманын атқаратын қызметтері, түрлері мен оларды тарату құралдарын сипаттап беріңіз

28. Халық аралық маркетингтің қ ызмет аясының жә не маркетинг кешенін қ ұ рудың ерекшеліктері жә не халық аралық маркетингтің стратегияларын дайындауды сипаттап кө рсетің із

Халық аралық маркетинг – бұ л компанияның бас ө кілдігі орналасқ ан елдің ұ лттық шекарасынан тыс жердегі тауарлар мен қ ызметтер маркетингі. Ішкі жә не халық аралық маркетинг арасында айтарлық тай принципиалды айырмашылық тар жоқ. Екі жағ дайда да бірдей қ ызмет ету принциптері пайдаланылады. Алайда халық аралық сауданың ө зіндік спецификасына байланысты сыртқ ы елдердің нарық тық, экономикалық, саяси-қ ұ қ ық тық, ә леуметтік, мә дени ортасын ескермеуге болмайды. Халық аралық сауданың ерекшеліктерін, халық аралық келісім-шарттар мен саудалық практиканы, салт-дә стү рді де есте сақ тау керек. Шетелдік нарық та қ ызмет етуді кө здеген фирмалардың негізгі міндеттерінің шешілу реті мынадай: халық аралық маркетинг ортасын зерттеу; сыртқ ы нарық қ а шығ удың саналылығ ы туралы шешім қ абылдау; нақ ты нарық тарды таң дау; сыртқ ы нарық қ а шығ у тә сілдерін дайындау; маркетинг кешенін қ алыптастыру; маркетинг қ ызметін дайындау.

Халық аралық экономикалық қ атынастар саласында маркетинг ұ ғ ымының трансформациялануы байқ алады. Фирманың сыртқ ы экономикалық қ ызметіне байланысты айтатын болсақ, маркетингті сыртқ ы нарық та тиімді ө ткізу саясатын дайындауғ а жә не белсенді жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан қ ызмет тү рі деп тү сінген жө н. Оның негізгі 3 даму сатысын бө ліп қ арастыруғ а болады:

1. Дә стү рлі маркетинг. Тауарды шекарадан тыс елге, ары қ арай шығ арып салусыз сату. Экспортер сатып алушы алдында тек тауарды жеткізу немесе сату мезетіне дейін жауапкершілікті сақ тайды жә не, ә детте, тауардың одан арғ ы жағ дайына қ ызығ ушылық білдірмейді.

2. Экспорттық маркетинг. Бұ л жағ дайда экспортер шетелдік нарық ты жү йелі тү рде ө ң деуден ө ткізіп, ө з ө ндірісін осы нарық талаптарына сай қ алыптастырады. Сонымен қ атар, бұ л нарық ты ү немі зерттейді жә не ақ ырғ ы тұ тынушығ а дейінгі тауардың бү кіл жолын бақ ылауғ а алуғ а тырысады.

3. Халық аралық маркетинг. Экспортер нарық ты терең зерттейді жә не оны ө ң деу ү шін маркетингтің барлық қ ұ ралдар жиынтығ ын, сонымен қ оса тек экспорт қ ана емес, сыртқ ы экономикалық байланыстардың ә р тү рлі нысандарын пайдаланады: ғ ылыми-техникалық айырбас, біріккен кә сіпорындар, контрактілік ө ндірістер, еншілес кә сіпорындар, т. б.

Шекара сыртындағ ы маркетингтік қ ызмет ө ткізуді ғ ана емес, сонымен қ атар барлық функционалды қ ызмет салаларын қ амтиды: қ амтамасыз ету, ғ ылыми-зерттеулік дайындаулар, ө ндіріс, қ аржы, т. б. Шын мә нісінде бұ л – шетелдік жағ дайдағ ы нарық қ а бағ ытталғ ан кә сіпорынды басқ ару болып табылады. Халық аралық маркетингтің жоғ арғ ы формасы - кө пұ лттық маркетинг – бұ л маркетингтік операцияларды тұ тас ә лемдік шаруашылық дең гейінде жү зеге асыру. Маркетингтік операциялардың бұ л соң ғ ы тү рі трансұ лттық корпорацияларғ а тә н. Егер халық аралық маркетинг жағ дайында кә сіпорындар бір немесе бірнеше шетелдік нарық тарғ а бағ ытталып, тауарды ө з елінде шығ арып, соң ынан басқ а елдерде ө ткізсе, трансұ лттық корпорациялар тү рлі елдерде ә рекет ете отырып, тұ тас ә лемдік нарық қ а қ ызмет ететін шетелдік ө ндірістік жә не ө ткізу бө лімшелерін пайдаланады.

Фирма шетелде тауарды ө ткізумен айналысу ү шін сол рынокқ а шығ удың тиімді тә сілін таң дауы қ ажет. Шетелдік рынокқ а шығ у стратегиялары:

Экспорт – шетел рыногына шығ удың ең оң ай тү рі. Жү йесіз экспорт д/з фирма кей-кейде ғ ана ө зінің артық тауарларын экспортқ а шығ арады жә не шетелдік фирмаларының кө терме саудагерлеріне сатады. Белсенді экспорт фирма белгілі рынокқ а ө зінің экспорттық операцияларын ұ лғ айту мақ сатын қ ойғ ан жағ дайда қ алыптасады. Бұ л экспорттың екі тү рінде де фирма тауарларын ө з елінде ө ндіреді. Фирма экспортты 2 тә сілмен жү ргізуі мү мкін:

1. Жанама экспорт тә уелсіз халық аралық маркетинг делдалдары арқ ылы жү ргізіледі. Бұ л экспорт тә сілі экспорт ә рекетімен айналысуды жаң адан бастағ ан фирмалар арасында кең тарағ ан. Себебі жанама экспорт шамалы ақ ша қ аражатын талап етеді жә не аздағ ан қ ауіп-қ атермен сипатталады.

2. Тікелей экспорт тә сілінде экспорттық операцияларын фирма ө з бетінше жү ргізеді.

Бірлескен кә сіпкерлік отандық кә сіпорын жә не шетелдік фирма ө ндіріс ж/е маркетинг мү мкіндіктерін біріктіру нә тижесінде қ ұ рылады. Бірлескен кә сіпкерліктің 4 тү рі бар:

1. Лицензия алу д/з лицензияны сатушы ө ндіріс ү дерісін, тауар белгісін, патентті, суда қ ұ пиясын қ олдану қ ұ қ ын қ алам ақ ығ а (гонорарғ а) н/е лицензиялық тө лемге айырбастайды.

2. Медігерлік ө ндіріс стратегиясында кетел кә сіпкері жергілікті ө ндірушілермен бірлесе тауарды ө ндіру келісімін жасайды.

3. Келісім б/ша басқ ару стратегиясында отандық фирма шетелдік серіктеске басқ ару саласындағ ы ө зінің «ноу-хауын» ұ сынады.

4. Бірлескен кә сіпорын стратегиясында жергілікті коммерциялық кә сіпорнын қ ұ ру ү шін шетелдік ж/е жергілікті капитал салымшыларының ә рекеттерін біріктіреді.

Тікелей инвестициялау артық шылық тары:

- Арзан жұ мыс кү шін, арзан шикізатты қ олдану мү мкіндігіне, кө лік шығ ындарын азайту арқ ылы фирма қ аражатын ү немдеу мү мкіндігі;

- Жергілікті тұ рғ ындарды жұ мыс орындарымен қ амтамасыз етіп, серіктес елде ө зіне жағ ымды бейне қ алыптастырады;

- Қ абылдайтын елдің клиенттерімен, жабдық таушыларымен, дистрибьютерларымен тығ ыз қ атынас қ ұ ру арқ ылы ө зінің тауарларын жергілікті маркетинг ортасына ұ тымды бейімдейді;

- фирма ө зінің капитал салымдарына толық бақ ылауын сақ тай алады.

Халыкаралык маркетинг жоспарын жасау мына кезең дерден тұ рады:

1-кезең; халыкаралык маркетингтік ортаны талдау. Бұ л сырткы нарыкка шығ у жағ дайларын жә не калай шығ у керектігін бағ алауғ а мү мкіндік береді.

2-кезең; сырткы нарыкка шығ у максаттарын калыптастыру, ол ү шін ө з нарык ү лесі, сату кө лемі жә не пайдасына катысты максаттарды аныктау.

3-кезең; шетелдік нарыктарғ а шығ у ұ тымдылығ ын аныктау. Бұ л кезең де халыкаралык нарыкка шығ у мү мкіндіктері бола калса, олардың кайсысы ың ғ айлы жағ дайда екенін бағ алау керек.

4-кезең; халыкаралык нарыкка шығ у ә дістерін (сртатегияларын)аныктау.

5-кезең; компания шетел нарығ ында стандартталғ ан немесе бейімделген стратегияны колдану керектігін, баскаша айтканда-халыкаралык ө су стратегисын белгілеу.

6-кезең; шетелдік нарыкка арналғ ан маркетинг-микс стратегиясын ұ йымдастыру.

7-кезең; маркетинг жоспарының орындалуын бағ алау мен бакылау. Талдау мен бакылау негізінде маркетинг стратегиясына жә не шығ ындарғ а тү зетулер енгізіледі.

шетелдердің баска елдердеен тауар мен кызметтерді кабылдауғ а дайындығ ы жә не олардың шетелдік фирмалар ү шін тартымдылығ ы экономикалык, саяси-қ ұ қ ық тық, мә дени т. б. с. с. ортағ а тә уелді болады.

29. Қ ызметтердің тауардан ерекшеліктері, қ ызметтердің жіктелуі жә не қ ызмет маркетингінің кешенін ә зірлеудің ерекшеліктерін сипаттап кө рсетің із

Қ ызмет кө рсету –тұ тынушылар сатып алатын, бірақ меншік қ ұ қ ығ ына ие бола алмайтын сезілмейтін игілік.

Қ ызметтерді бірнеше белгілері бойынша жіктеуге болады.

Қ ызмет кө рсету кө зі бойынша:

а) адамдар кө рсететін қ ызметтер (аудиторлық, кең ес берушілік);

б) техника кө мегімен кө рсетілетін қ ызметтер.

2. Тұ тынушының қ ызмет кө рсетуге қ атысу қ ажеттілігі бойынша:

А) қ ызметті ұ сыну кезінде клиенттің қ атысуын талап етпейтін қ ызметтер (кітапханада кітапты іздеу);

Б) ұ сыну кезінде клиенттің болуын талап ететін қ ызметтер (медициналық, дә ріс оқ у)

3. Клиенттердің қ ызметті алудағ ы мотиві бойынша:

А) тұ тынушылық (дә рігердің, шаштараздың қ ызметтері);

Б) іскерлік қ ызмет кө рсету (ақ паратты-консалтингтік, аудиторлық, банктік жә не т. б. )

4. Қ ызметтің ассортиментік топтары мен қ алыптасуының ұ қ састығ ы бойынша:

А) ө ндірістік-техникалық;

Б) сервистік, сауда-делдалдық, ақ паратты-консалтингтік, банктік, сақ тандыру қ ызметі, туристік-саяхаттық, мә дени демалыс саласындағ ы қ ызметтер

5. Рыноктық сегменттеу (топ) бойынша:

А) соң ғ ы тұ тынушыларғ а кө рсетілетін қ ызметтер;

Б) тұ тынушы-ұ йымдарғ а кө рсетілетін қ ызметтер.

6. Автоматтандыру дең гейі бойынша:

автоматтандырылғ ан;

білікті емес операторлардың кө мегімен орындалғ ан;

білікті операторлардың кө мегімен орындалғ ан

Қ ызметтің игілікті тауарларғ а қ арағ анда неше тү рлі айрық ша айырмашылық тары бар. Олар, атап айтқ анда, мыналар болады:

1. Қ ызметтің сезілмейтіндігі, себебі оны тұ тынушы сатып алғ анғ а дейін кө ріп, зерттеп сезе алмайды.

2. Сапаның тұ рақ сыздығ ы. Қ ызмет сапасы қ ызмет кө рсетушінің ізгілігіне, оның мамандығ ына, қ ызмет кө рсету уақ ытына жә не орнына байланысты болады.

3. Қ ызметтің сақ талмайтындығ ы, яғ ни орындалғ ан қ ызметті келесі жолы сатамын деп сақ тауғ а болмайды. Мысалы кейбір дә рігерлер ө здерінің пациенттерінен белгіленген уақ ытта келмеген сеанстары ү шін тө леуді талап етеді, себебі аурудың келмей қ алғ ан жағ дайында қ ызмет қ ұ ндылығ ы тө мендемейді жә не ол сақ талмайды.

4. Қ ызмет ә детте оны орындайтын адамнан бө лінбейді. Мысалы тіс дә рігерінсіз (стоматологсыз) тісті емдей алмайсыз. Қ ызмет маркетингінде қ ызметті орындау (ендіру) жә не тұ тыну ү дерісі аса ө зара тығ ыз байланысқ ан нә рсе.

5. Қ ызмет кө рсету кезінде меншік қ ұ қ ығ ы ауыспайды.

6. Қ ызмет " ө ндіруші" мен клиент арасында тікелей қ атынас орнатылады.

Қ ызметтің осы тә різді ерекше сипаттамалары қ ызмет рыногының ерекшелігін қ алыптастырады. Ол ерекшеліктері мыналар:

1) Ә ртү рлі фирмалардың қ ызметтерін олардың орындалғ анғ а дейін салыстыру, қ ызметтің жақ сы жә не нашар жақ тарын зерттеу мү мкіндіктері болмайды. Ал тауар рыногында тауарларды салыстырып, бә секелестік артық шылық тарын алдын ала анық тауғ а болады.

2) Белгілі кө рсетілетін қ ызметтердің ерекшеліктері болғ андық тан тұ тынушылар қ ызметтер туралы мә ліметті болғ анын талап етеді.

Қ ызметтің кептеген тү рлері бар. Сондық тан оларды топтастырудың да бірнеше тә сілі бар.

Эванс қ ызметтердің мына тү рлерін белгілеген:

1. Рынок сегментіне қ арай:

- тү пкі тұ тынушылар;

- ұ йым тұ тынушылар;

2. Қ ызметтің сезінуіне қ арай:

- игілікті, мысалы, тауарды жалғ а беру;

- игілікті емес, мысалы, кең ес беру;

3. Қ ызмет кө рсетушілер мамандығ ының дең гейіне қ арай:

- жоғ ары мамандандырылғ ан;

- нашар мамандандырылғ ан;

4. Қ ызмет кө рсетудің уә ждемесіне қ арай:

- коммерциялық қ ызмет;

- бейкоммерциялық қ ызмет;

5. Қ ызмет кө рсетушінің ең бек сипатына қ арай:

- автоматтандырылғ ан;

- жартылай автоматтандырылғ ан;

- дене ең бегіне;

6. Қ ызмет кө рсетушінің тұ тынушымен байланысына қ арай:

- тығ ыз байланыста;

- байланыстың керегі жоқ.

Бұ л қ ызмет тү рлерін толық тыру ү шін Ф. Котлер белгілеген қ ызмет тү рлерін қ арастырайық: Қ ызмет кезіне қ арай:

- адам атқ аратын қ ызмет, мысалы, аудит;

- машина арқ ылы атқ аратын қ ызмет, мысалы, такси, ұ шақ, кинотеатр;

Қ ызмет кө рсету кезінде клиенттің қ атысуына қ арай:

- клиенттің қ атысуы қ ажет, мысалы, медицина операциясын жасау кезінде;

- клиенттің қ атысуы қ ажет емес, мысалы, автомобиль жө ндеу;

Қ ызметті сатып алу уә ждемесіне қ арай:

- жеке қ ызмет (клиенттің жеке басына);

- іскерлік қ ызмет (іскерлік қ ажеттер ү шін);

Қ ызмет кө рсетушінің уә ждемесіне қ арай:

- коммерциялық немесе қ айырымдылық қ ызмет;

- жеке адамғ а арналғ ан қ ызмет немесе қ оғ амдық сипат алғ ан қ ызмет.

Осығ ан дейін маркетинг теориясындағ ы тек игілікті тауарлар қ арастырылғ ан еді. Қ азіргі дә уірдің даму бағ ытында қ ызмет саласының дамуы ерекше орын алуда. Мысалы, АҚ Ш-та жұ мыс орнының 79 жә не жиынтық ішкі ө німнің 74 қ ызмет саласының ү лесіне келеді. Қ азақ станда да соң ғ ы жылдары қ ызмет саласы даму бағ ытын алғ ан.

Қ ызмет саласында неше тү рлі институттар орын алғ ан. Солардың қ атарына мыналар жатады:

♦ мемлекеттік сектор (сот, жұ мыспен қ амту бө лімдері, емханалар, полиция, пошта, мектеп, бақ ылау органдары т. б. );

♦ жеке меншік бейкоммерциялық сектор (музейлер, шіркеулер, мешіттер, дін, т. б. колледждер, мейірімділік емханалар т. б. );

♦ коммерциялық сектор (ә уе жолдары, банктер, қ онақ ү йлері, қ ұ қ ық жә не кең ес беру фирмалары т. б. ).

Ө ндіріс саласындағ ы кө птеген мамандар, мысалы, компьютер операторлары, бухгалтерлер, маркетологтар негізінде " тауар-фабрикасының " ә рекеттерін қ амтамасыз ететін " қ ызмет кө рсету фабрикасындә " қ ызмет атқ арады.

Ү немі тұ рғ ындардың ө згерген қ ажеттерін қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан жаң а қ ызмет тү рлері пайда болып жатады. Сондық тан қ ызметтің мә н-мағ ынасын зерттеу, оның маркетинг кешенін ө ң деу қ ажеті қ алыптасқ ан.

30. Жарнама тү сінігінің мә ні неде? Жарнаманын атқ аратын қ ызметтері, тү рлері мен оларды тарату қ ұ ралдарын сипаттап берің із

Жарнама дегеніміз белгілі тапсырыс берген демеушінің атынан тауарды тартымды кө рсетуге жә не оны сатып алушығ а қ арай жылжытуғ а бағ ытталғ ан ақ ылы ә рекеттер. " Жарнама" латын тілінен аударғ анда " айқ айлау" АҚ Ш Маркетинг Ассоциациясының анық тамасы бойынша жарнама дегеніміз тауарларды, қ ызметтерді, идеяларды тұ тынушыларғ а қ арай жылжытуына арналғ ан " кез-келген" ә рекеттер нысандары жә не нақ тылы жағ дайды есепке ала отырып, анағ ұ рлым тиімді тә сілдер мен ә дістерді қ олдана отырып, ә луетті тұ тынушылардың назарларын жарнамалау обьектісіне аудару ү шін орындалатын ақ ылы қ ызметтер деп анық талғ ан.

• қ оғ амдық сипаттама алады;

• ү гіттеуге қ аражат қ абілеттілігі бар сатушы жарнама арқ ылы ө зінің хабарландыруын бірнеше рет қ айталай алады;

• мә нерлік - тү с, дыбыс, шрифт арқ ылы тауарды тартымды кө рсетуге болады;

• иесіз жарнама монолог ретінде ғ ана жасалады.

Рыноктағ ы жарнама бейнесі:

• экономикалық бернесі - сұ ранысты қ алыптастыру, ө тімді ынталандыру, тұ тынушыларғ а тауарларды алғ ызуды тездету арқ ылы " сату - алу" ү дерісін тездетеді;

• ақ параттық бернесі - тұ тынушыларды ө ндірушілер туралы жә не олардың тауарлары туралы ақ парат ағ ымдарымен қ амтамасыз етеді;

• коммуникациялық бернесі - маркетинг зерттеулері кезінде қ олданатын сауалдама, тұ тынушылар пікірлерін жинау, тауар ө тімін талдау арқ ылы жарнама рынокпен жә не тұ тынушымен қ айтара байланысын қ амтамасыз етеді;

• бақ ылау бернесі - рыноктағ ы ө німдердің жылжуын сақ тауғ а мү мкіндік береді;

• тү зетім бернесі - ө ткізу саясатын жә не жарнама қ ызметін ұ тымды жағ ына ө згертуге мү мкіндік жасайды.

• сұ ранысты басқ ару бернесі - нақ ты тұ тынушылар топтарына кө зделген ә сер тигізу жолдарын табуғ а мү мкіндік ашады.

Жарнама мақ саттары кә сіпорын қ абылдағ ан жалпы маркетинг жә нкоммуникациялық стратегияларына сә йкес анық талады. Ол мақ саттарды екі ү лкен топқ а бө луге болады:

1) тауарды ө ткізу саласына байланысты мақ саттар - сату кө лемін молайтуғ а жә не тұ тынушылардың тауарды сатып алуын ынталандыруғ а арналады;

2) коммуникация саласына байланысты мақ саттар - нақ ты идеяларды хабарлауғ а, кә сіпорынның бейнесін қ алыптастыруғ а, тұ тыну ә детін ың ғ айлы ө згертуге бағ ытталады.

Жарнама аудиторияғ а екі тә сілмен беріледі: 1. жарнама беруші жарнаманы ө зі дайындап, содан кейін оны БАҚ на ұ сынады. 2. жарнама беруші жарнама мақ сатын нақ ты кө рсетіп, жарнама агенттіктеріне тапсырыс береді. Жарнаманың атқ аратын қ ызметтері: 1. Эк\қ - сұ ранысты қ алыптастыру, ө тімді ынталандыру, тұ тынушыларғ а тауарларды алғ ызуды жылдамдату арқ сату-алу ү дерісін тездетеді. 2. Ақ параттық - тұ тынушыларды ө ндірушілер т\лы ж\е олардың тауарлары т\лы ақ парат ағ ымдарымен қ амт\з етеді. 3. Коммуникациялық - сауалдама, тұ тынушылар пікірлерін жинау, тауар ө тімін талдау арқ жарнама рынокпен ж\е тұ тынушымен қ айтара байланысын қ ам\з етеді. 4. Бақ ылау -рыноктағ ы ө німдердің жылжуын бақ ылауғ а мү мкіндік береді. 5. Тү зетім - ө ткізу саясатын ж\е жарнама қ ызметін ұ тымды жағ ына ө згертуге мү мкіндік жасайды. 6. Сұ ранысты басқ ару -нақ ты тұ тынушылар топтарына кө зделген ә сер тигізу жолдарын табуғ а мү мкіндік ашады

Тү рлері:

1. Баспа жарнамасы(каталог, проспект, буклет, плакат).

2. Баспасө здегі жарнама(мақ алалар, репортаж)

3. Радиожарнама. Негізгі тү рлері: радиохабарландырулар, радиожурналдар, радиорепотаждар, радиороликтер)

4. Тележарнама. Телеролик, телехабарландыру, жарнамалық бағ дарламалар, бағ адарлама арасындағ ы телезаставкалар.

5. Аудиовизуалды жарнама. Бұ л – жарнамалық роликтер, жарнамалық -техникалық фильмдер, жарнамалық беделді фильмдер. 6. Сыртқ ы жарнама. Оның тү рлері: жарнамалық тақ талар, афишалар, транспоранттар, тү рлі тү сті жазбалар, дү кендер сө ресі, фирмалық жазбалар.

7. Кө ліктегі жарнама. Бұ л – автобус, троллейбус жә не т. б. кө лік тү ріне орналастырылатын жарнамалық мә ліметтер, хабарландырулар.

8. Жарнама сувенирлері

9. Интернет арқ ылы жарнама

32. Берілген ұ ялы байланыс компаниялардың ең тиімдісін анық таң ыз

Таң дау критерийлері	Меншік(таза) салмағ ы	Критерий мағ ынасын бағ алау
Таң дау критерийлері	Меншік(таза) салмағ ы	K’mobile	Activ	K’cell
Бағ а	0, 15
Қ ызмет сапасы	0, 30
Қ аржылық жағ дайы	0, 25
Қ осымша қ ызметтер	0, 15
Қ амту кең дігі	0, 15

1. Ө ндірістік тауарларды сатып алу туралы шешім қ абылдағ ан кезде жабдық таушыларды таң даудың негізгі кезең дерін ашып жазың ыз

2. Есепті шығ арып, ең тиімді компанияны анық таң ыз

Жауабы:

K’mobile: 0, 15*4 + 0, 30*8 + 0, 25*7 + 0, 15*9 + 0, 15*8 = 7. 3

Activ: 0. 15*8 + 0. 30*7 + 0. 25*8 + 0. 15*7 + 0. 15*0 = 6. 35

K’cell: 0. 15*8 + 0. 30*8 + 0. 25*7 + 0. 15*7 + 0. 15*9 = 7. 75

1. Ө ндірістік тауарларды сатып алу туралы шешім қ абылдау, бұ л- бір кү рделі процесс болып табылады. Ол мынадай кезең дерге жіктеледі:

Қ ажеттілікті анық тау, оны сипаттау сатысында компания қ ызметкерлері ө ндіріс мә селесін немесе мұ қ тажын қ андай тауарды сатып алумен қ анағ аттандыру қ ажет екенін ұ ғ ынады. Содан кейін сатып алуғ а қ ажетті тауар санын жә не кө лемін анық тайды. Сатып алынатын тауардың қ асиеттерін анық тау кезінде оның ө німділік, тө зімділік, нарқ ы т. б с. с кө птеген кө рсеткіштерін қ арастырады.

Ө ндірісті жабдық таушыларды іздеу сатысында тауар қ асиеттерін анық тағ аннан кейін керекті жабдық таушыны іздеу басталады. Ол ү шін сауда фирмаларыының анық тамалық тарын немесе компьютер мә ліметтерін пайдалануғ а, телефон арқ ылы басқ а компаниялардың пікірін білуге, жарнамалырды қ арастыруғ а жә не сауда кө рмелеріне баруғ а тура келеді.

Жалпы сұ раныс дең гейін белгілеу сатысында жалпы сұ раныс дең гейін білу ү шін сатып алушы жабдық таушылардан ұ сынысын беруді ө тінеді. Егер де кү рделі немесе қ ымбат тауар болса оны жазбаша тү рде толық беруін міндеттейді. Сатып алушы кә сіпорын ұ сынстарды талдап, жабдық таушы компаниялар ө німдерін презентация арқ ылы ресми таныстыруынан кейін бағ алайды

Жабдық таушыны таң дау сатысында жабдық таушыны таң даудың алдында сатып алу орталығ ы оның фирмағ а қ ажет сипаттамаларын жә не олардың салыстырмалы маң ыздылық дең гейін есептеп шығ арады. Алынғ ан сипаттамалары бойынша рынокьа орын алғ ан ә рбір жабдық таушыны бағ алап, олардың рейтингін есептейді. Жабдық таушылардың ішінде жоғ ары бал алғ ындары таң далып алынады

Жабдық таушының жұ мысын бағ алау сатысында жоғ арыда айтып ө ткен кезең дерді ө ткізгеннен кейін сатып алушы жабдық таушылардың жұ мысын бағ алайды. Сатып алғ ан тауарларды ө ндіріске қ олданғ аннан бастап белгілі бір уақ ыт сайын ө нім сапасы жайлы жабдық таушыны қ ұ лағ дар етіп отырады. Бағ алау арқ ылы алдағ ы уақ ытта сатып алушы сол жабдық таушымен қ арым-қ атынасты жалғ астыруды немесе ү зу ү шін шешім қ абылдайды.

2. Берілген ұ ялы байланыс компаниялардың ең тиімдісі K’cell. Себебі,

1) Меншік салмағ ының біраз бө лігі қ ызмет сапасына бө лінген. Ал қ ызмет сапасы бойынша басқ а жабдық таушылардың арасында ең жоғ арғ ы кө рсеткішті кө рсетеді.

2) Қ амту кең дігі бойынша басқ а жабдық таушылардың арасында ең жоғ арғ ы кө рсеткішті кө рсетеді.

3) Қ осымша қ ызмет кө рсету бойынша орташа дең гейде

4) Қ аржылық жағ дайы басқ а жабдық таушыларғ а қ арағ анда орташа кө рсеткішті береді.

33. А, Б, С жә не Д жабдық таушыларды бағ алау ү шін келесі критерийлер қ олданылды: бағ а (0, 3), жабдық тау сенімділігі (0, 3), сапа (0, 2), тө леу шарттары (0, 2). Жақ шада критерийлердің меншікті (таза) салмағ ы кө рсетілген. Жоғ арыда кө рсетілген критерийлер бойынша жабдық таушыларды бағ алау мына кестеде кө рсетілген:

Критерийлер	Берілген критерийлер бойынша жабдық таушыларды бағ алау
Критерийлер	А	Б	В	Д
Бағ а
Жабдық таудың сенімділігі
Сапа
Тө лем шарттары

2. Есепті шығ арып, ең тиімді жабдық таушыны анық таң ыз

1) Қ ажеттілікті анық тау, оны сипаттау сатысында компания қ ызметкерлері ө ндіріс мә селесін немесе мұ қ тажын қ андай тауарды сатып алумен қ анағ аттандыру қ ажет екенін ұ ғ ынады. Содан кейін сатып алуғ а қ ажетті тауар санын жә не кө лемін анық тайды. Сатып алынатын тауардың қ асиеттерін анық тау кезінде оның ө німділік, тө зімділік, нарқ ы т. б с. с кө птеген кө рсеткіштерін қ арастырады.

2) Ө ндірісті жабдық таушыларды іздеу сатысында тауар қ асиеттерін анық тағ аннан кейін керекті жабдық таушыны іздеу басталады. Ол ү шін сауда фирмаларыының анық тамалық тарын немесе компьютер мә ліметтерін пайдалануғ а, телефон арқ ылы басқ а компаниялардың пікірін білуге, жарнамалырды қ арастыруғ а жә не сауда кө рмелеріне баруғ а тура келеді.

3) Жалпы сұ раныс дең гейін белгілеу сатысында жалпы сұ раныс дең гейін білу ү шін сатып алушы жабдық таушылардан ұ сынысын беруді ө тінеді. Егер де кү рделі немесе қ ымбат тауар болса оны жазбаша тү рде толық беруін міндеттейді. Сатып алушы кә сіпорын ұ сынстарды талдап, жабдық таушы компаниялар ө німдерін презентация арқ ылы ресми таныстыруынан кейін бағ алайды

4) Жабдық таушыны таң дау сатысында жабдық таушыны таң даудың алдында сатып алу орталығ ы оның фирмағ а қ ажет сипаттамаларын жә не олардың салыстырмалы маң ыздылық дең гейін есептеп шығ арады. Алынғ ан сипаттамалары бойынша рынокьа орын алғ ан ә рбір жабдық таушыны бағ алап, олардың рейтингін есептейді. Жабдық таушылардың ішінде жоғ ары бал алғ ындары таң далып алынады

5) Жабдық таушының жұ мысын бағ алау сатысында жоғ арыда айтып ө ткен кезең дерді ө ткізгеннен кейін сатып алушы жабдық таушылардың жұ мысын бағ алайды. Сатып алғ ан тауарларды ө ндіріске қ олданғ аннан бастап белгілі бір уақ ыт сайын ө нім сапасы жайлы жабдық таушыны қ ұ лағ дар етіп отырады. Бағ алау арқ ылы алдағ ы уақ ытта сатып алушы сол жабдық таушымен қ арым-қ атынасты жалғ астыруды немесе ү зу ү шін шешім қ абылдайды

2. А жабдық таушы 0. 3*4+0. 3*5+0. 2*5+0. 2*7= 1. 2+1. 5+1+1. 4=5. 1

Б жабдық таушы 0. 3*4+0. 3*8+0. 2*4+0. 2*2=1. 2+2. 4+0. 8+0. 4=4. 8

В жабдық таушы 0. 3*6+0. 3*2+0. 2*3+0. 2*9= 1. 8+0. 6+0. 6+1. 8= 4. 8

Д жабдық таушы 0. 3*5+0. 3*3+0. 2*5+0. 2*8= 1. 5+0. 9+1+1. 6=5

Ең тиімді жабдық таушы А жабдық таушы, себебі ең жоғ ары ұ пай жинады.

34. А, Б, С жә не Д жабдық таушыларды бағ алау ү шін келесі критерийлер қ олданылды: бағ а (0, 3), жабдық тау сенімділігі (0, 2), сапа (0, 3), тө леу шарттары (0, 2). Жақ шада критерийлердің меншікті (таза) салмағ ы кө рсетілген. Жоғ арыда кө рсетілген критерийлер бойынша жабдық таушыларды бағ алау мына кестеде кө рсетілген:

Критерийлер	Берілген критерийлер бойынша жабдық таушыларды бағ алау
Критерийлер	А	Б	В	Д
Бағ а
Жабдық таудың сенімділігі
Сапа
Тө лем шарттары

2. Есепті шығ арып, ең тиімді жабдық таушыны анық таң ыз

Критерийлер		Берілген критерийлер бойынша жабдық таушыларды бағ алау
Критерийлер		А	*	Б	*	В	*	Д	*
Бағ а	0. 3		2. 4		1. 2		1. 8		1. 5
Жабдық таудың сенімділігі	0. 2				1. 6		0. 4
Сапа	0. 3		1. 8		2. 4		1. 2		1. 5
Тө лем шарттары	0. 2		1. 4		1. 4		1. 8		1. 6
Тө лем шарттары	0. 2		6. 6		5. 6		5. 2		5. 6

Ө неркә сіптік тауарларды сатып алу туралы шешім қ абылдау ү рдісінде бірнеше ө згерістер болады жә не бұ л ө згерістер бірнеше сатылардан тұ рады: Қ ажеттіліктерді анық тау, оны сипаттау сатысында компания қ ызметкерлері ө ндіріс мә селесін немесе мұ қ тажын қ андай тауарды сатып алумен қ анағ аттандыруғ а болатынын ұ ғ ынады. Содан кейін сатып алушы қ ажетті тауар санын жә не оның сипаттамаларын анық тайды. Ө німнің қ асиеттерін анық тағ ан кезінде оның ө німділік, тө зімділік, нарқ ы, т. б с. с кө птеген кө рсеткіштерін қ арастырады. Ө ндірісті жабдық таушыларды іздестіру сатысында ө німнің қ асиеттерін анық тағ аннан кейін керекті жабдық таушыны іздеу басталады. Ол ү шін сауда фирмаларының анық тамалық тарын немесе компьютер мә ліметтерін пайдалануғ а, жарнамаларды қ арастыруғ а жә не сауда кө рмелеріне баруғ а тура келеді. Жалпы сұ раныс дең гейін белгілеу сатысында жалпы сұ раныс дең гейін білу ү шін сатып алушы жабдық таушылардан ұ сынысын беруге ө тінеді. Егер де кү рделі жә не қ ымбат сауда жү ргізетін болса, онда ә р жабдық таушыдан ұ сынысын толық жазбаша тү рде алады. Ол ұ сыныстарғ а талдау жү ргізіп, керек еместерін сызып тастап, қ алғ андарымен ресми таныстыру ө ткізуді ө тінеді. Жабдық таушыны таң дау сатысында жабдық таушыны таң даудың алдында сатып алу орталығ ы оның фирмағ а қ ажет сипаттамаларын жә не олардың салыстырмалы маң ыздылық дең гейін анық тайды. Алынғ ан сипаттамалар бойынша рынокта орын алғ ан ә р жабдық таушыны бағ алап, олардың рейтингін есептеп шығ арады. Жабдық таушының жұ мысын бағ алау сатысында жоғ арыда айтылғ ан ү дерістердің бә рін орындағ аннан кейін сатып алушы жабдық таушының жұ мысын бағ алайды. Ол ү шін сатып алушы ө зінің тү пкі тұ тынушыларынан ө нім сапасы туралы пікірін сұ рауы мү мкін, немесе жабдық таушының нашар жұ мысынан шеккен шығ ындарын есептеуі мү мкін. Соғ ан сә йкес қ арым-қ атынасты одан ә рі жалғ астыруы немесе келісім шартқ а тү зетулер енгізуді ұ сынуы, немесе жабдық таушыдан мү лде бас тартуы мү мкін. Сатып алушылар жабдық таушылардың жұ мысын тұ рақ ты қ адағ алап, оларғ а ө з пікірін хабарлап тұ руы керек.

Барлық крийтерилер бойынша А компаниясы ең тиімді болып табылады.