Мазмұны. Кіріспе

Мазмұ ны

Кіріспе. .......................................................................................................................................... ...... 2

Кінә ұ ғ ымы жә не оның нысандары. ................................................................................ 4

1. 1. Кінә нің тү сінігі................................................................................................................................ 4

1. 2. Қ асақ аналық қ ұ қ ық бұ зушылық тар жә не оның тү рлері.................................................................................................................................................. 8

1. 3. Абайсыздық қ ұ қ ық бұ зушылық тар жә не оның тү рлері................................................................................................................................................. 13

Кінә сіздік презумпциясы тү сінігі, қ ұ қ ық тық негізі жә не мә ні. .................................................................................................................................................... 18

2. 1. Қ азақ стан Республикасының кінә сіздік презумпциясы ұ ғ ымы мен мә ні...................................................................................................................................................... 18

2. 2. Қ азақ стан Республикасының кінә сіздік презумпциясы принципінің ерекшелігі............................................................................................................................................ 21

2. 3. Қ азақ стан Республикасының кінә сіздік презумпциясы заң дылық қ ағ идат................................................................................................................................................ 24

Қ орытынды. ...................................................................................................................................... 28

Қ олданылғ ан ә дебиеттер. .............................................................................................................. 30

Кіріспе

Қ ылмыстық процесс принциптері қ оғ амдық жә не мемлекеттік қ ұ рылыстан туындағ ан жә не қ олданылып жү рген заң мен орнық тырылғ ан, мемлекеттік органдар ұ йымдастырылуының мә нін айқ ындайтын бастапқ ы ережелер, сондай-ақ қ ылмыстық іс жү ргізу қ ызметін мемлекет сот ісін жү ргізудің алдына қ ойғ ан мақ саттар мен міндеттерге жетуге бағ ытталғ ан ережелер.

Қ ылмыстық іс жү ргізу кодексінің 9-бабына сә йкес қ ылмыстық сот ісін жү ргізу принциптерінің мә ні мынада: " оларды бұ зу олардың сипаты мен мә ніне қ арай, іс бойынша болғ ан іс жү ргізуді жарамсыз деп тануғ а, мұ ндай іс жү ргізудің барысында шығ арылғ ан шешімдерді бұ зуғ а не осы тұ рғ ыда жиналғ ан материалдарды дә лелдеу кү ші жоқ деп тануғ а ә келіп соқ тырады" ¹. 1995 жылғ ы Қ азақ стан Республикасының Конституциясы тұ ң ғ ыш рет сот тө релігінің негізгі принциптерін қ ұ рады. Сот тө релігі принциптері біртұ тас сот жү йесін ұ йымдастыру мен жү ргізуге тікелей ық пал ететін қ ұ қ ық тық нормалардан тұ рады. Бұ л ретте сот тө релігі принциптердің соттар туралы заң дардың қ алыптасуында, адам жә не азаматтардың қ ұ қ ық тарын қ амтамасыз етуде маң ызды рө л атқ аратынын айта кету керек. Сол принциптерінің ішіндегі қ арастыратынымыз: " адамның кінә лі екендігі заң ды кү шіне енген сот ү кімімен танылғ анша ол жасалғ ан қ ылмысқ а кінә лі емес деп есептеледі².

Кінә сіздік презумпциясы (презумпция - лат. " ргаеsumptіо" сө зінен алынғ ан 1. ық тималдық қ а негізделген жорамал; 2. кері дә лел келтіргенге дейін фактіні заң тұ рғ ысынан шек келтірмейтін деп тану) адамның кінә лі екені сот арқ ылы анық талғ анғ а дейін оның кінә сіз деп саналатынын білдіреді.

Ю. И. Стецовский мен А. М. Лариннің дә лелдеуінше, кінә сіздік преумпциясы - қ ылмыстық сот ісін жү ргізудің принципі ғ ана емес, ол жауапкершіліктің барлық тү рлеріне қ атысты жалпы қ ұ қ ық тық принцип³.

Кінә сіздік презумпциясы ө те ерте заманнан бері қ олданылып келеді. Ол Ежелгі Грекия, Ежелгі Франк, Рим мемлекеттерінің қ ү қ ық тық заң дарында кездеседі. Бірақ, олардың жү зеге асырылу нысаны қ азіргі кезге қ арағ анда ө згеше. Мысалы, ертедегі кезде адвокаттар болмағ ан. Сот қ ызметкерлері немес айыпталушы шығ ьш сө йлейтін, сондай-ақ, олардың туыстары да сө йлей алатын. Сотта сө йлейтін сө здерін оларғ а заң герлер жазып береді. Жазылғ ан сө зді жаттап альш, жылдам ә рі дұ рыс айту шарт еді. Яғ ни, айыпталушы ө зінің кінә сіз екенін сот алдында ө зі дә лелдеуге тиіс. Бұ л Ежелгі Грекияда жү зеге асырылатын. Ертедегі адамдар ө з кінә сін белгілі бір сынаудан ө ту арқ ылы дә лелдейтін болғ ан. Мысалы, сумен сынап кө ру. Ежелгі Франк мемлекетінде айыпталғ ан адамның аяқ -қ олын байлап, оны судан шығ арып, кінә сіз деп соттан босататын. Су кінә лі адамды ө зіне алмайды деген бұ рынғ ыдан келе жатқ ан ұ ғ ым болғ ан. Ертедегі адам қ ұ қ ығ ының жү зеге асырылуының тағ ы бір ерекшелігі, ол кездерде тергеу, анық тау органдары болмағ ан. Сондық тан да айыпталушы ө зін ақ тап шығ ап, соттың ү кімімен босатылатын жә не оны ешкім де кінә лі деп тануғ а қ ұ қ ығ ы болмады.

XIX ғ асырда қ ұ қ ық саласының дамуы ө з ө рісін кең ейтті. Жаң а заң дар, нормативтік актілер қ абылданды. ә сіресе Қ ылмыстық Кодексте кінә сіздік презумпциясына байланысты баптар енгізілді. Мысалы, Францияның 1810 жылғ ы Қ ылмыстық Кодексінің 4-ші бабында " Жасалғ аны заң мен анық талғ анғ а дейін бірде- бір тә ртіп бұ зушылық, бірде-бір жаза болу, бірде-бір қ ылмыс жазаланбайды».

Франция Республикасының Конституциясында (1795 жылы 22 тамыз «Адам жә не азаматтардың қ ұ қ ығ ы мен міндеттерінің декларациясы») «заң дардың қ ағ идалары тың далмағ анғ а дейін ешкім де сотталмайды»⁴ делінген. Осылайша адам қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ орғ ау қ оғ ам дамығ ан сайын терең дей тү сті.

Кінә сіздік презумпциясының тү сінігі, мә ні, қ ұ қ ық тық негізі екінші бө лімде баяндалып, негізгі бө лімнің екінші тарауында бастауы ретінде тақ ырыпқ а тү сінік беруі, оның амаң ыздылығ ын ашады, ерекшелігін, қ ұ қ ық

саласында қ олданылуын баяндайды. Бұ л бө лімде кінә сіздік презумпциясының жү зеге асырылуы мен оны бақ ылайтын, сот органы туралы айтылады.

Тақ ырыптың маң ыздылығ ы алғ а қ ойылғ ан мақ саттарынан кө рінеді, ол оның ғ асырлар бойы ө з мә нін жоймай келе жатқ ан кінә лі болу мен кінә сіздіктің ара – жігін ажырату, сол арқ ылы қ ылмыскердің жауаптылығ ын, қ ылмыстың қ ұ рамын анық тау, қ ылмыстық іс жү ргізуде жү йелілік пен бірізділікті қ алыптастыру мә селесін саралай отырып ғ алымдардың ой пікірлерін ортағ а сала отырып талқ ылай келе ұ тымды, ү шқ ыр ойларғ а таң дау жасау болып табылады.

Негізгі мақ сат - ерте кезден бастап дамып келе жатқ ан кінә сіздік презумпциясы принципімен кінә лі болудың кемшіліктері мен жетістіктерін айқ ындап, ашып беру.

Бұ л диплом жұ мыс ү ш бө лімнен тұ рады. I-тарау. Кінә ұ ғ ымы жә не оның нысандары. II-тарау. Кінә сіздік презумпциясы тү сінігі, қ ұ қ ық тық негізі жә не мә ні. III-тарау. Кінә нің екі нысанымен жасалатын қ ылмыстар, олардың себебі мен мақ саты. Аталмыш тараулар ө зіндік нысананы басшылық қ а ала отырып, бө лімдерге бө ліну арқ ылы сипатталады.

Бұ л жұ мысты жазу барысында мен кө птеген ғ алымдардың ең бектерін, оқ у ә дебиеттері мен қ ұ ралдарын, заң дарды қ арастырдым. Ә дебиеттер тізімі жұ мыстың соң ында кө рсетілді.

1Қ Р Қ ылмыстық іс жү ргізу қ ұ қ ығ ы". Б. Қ. Тө леубекова. Алматы, 2000 162-167 б.

2 Қ Р Конституциялық қ ұ қ ығ ы" 106 бет.

3 Шетелдердің мемлекет жә не қ ұ қ ық тарихы". А. Қ. Мұ хтарова. Алматы, 1999 ж

4 Қ Р Қ ылмыстық іс жү ргізу қ ұ қ ығ ы" Б. Қ. Тө леубекова 162-167 б. б.