5.3. Эмбриональдық гистогенез

Ү ш ұ рық жапырақ шаларының (эктодерма, энтодерма жә не мезодерма) пайда болуынан кейін олардың дифференцировкасы басталады. Бұ л ү рдіс эмбриогенездің 3-ші аптасында басталады. Ә рбір жапырақ шаның дифференцировкасын талдайық.

Эмбриогенездің 3-ші аптасының аяғ ында эктодермада жү йкелік табақ ша қ ұ ралады, ол басында жү йке жырасына, содан кейін бірте-бірте эктодерманың астына ығ ысып, жү йке тү тікшесіне айналады. Жү йке тү тікшесі мен жү йке айдаршасының тү зелу ү рдісі нейруляция деп аталады.

Жү йке тү тікшесі бас миы мен жұ лынның жү йкелік тінінің даму кө зі болып табылады.

Эктодермадан сонымен қ атар кө пқ абатты эпителийлер, тері эпидермисі жә не оның туындылары (шаш, бездер, тырнақ ), ауыз қ уысының жә не анустың эпителилері, қ ынаптың тө менгі бө лігінің кө пқ абатты эпителиі, гипофиздің алдың ғ ы жә не аралық бө ліктерінің эпителиоциттері, кө здің мө лдір қ абық шасының алдың ғ ы эпителиі, кө з коньюктивасының жә не кө з бұ ршағ ының эпителилері, тіс эмалі, ішкі қ ұ лақ тың эпителиі, мұ рынның жә не иіс нервісінің йіс сезу эпителиі дамиды. Энтодермадан ас қ орыту тү тігінің, бауырдың жә не ұ йқ ы безінің эпителиі пайда болады.

МЕЗОДЕРМА. Оның дифференцировкасы эмбриогенездің 20-шы тә улігінде басталады. Дифференцировка келесі жолмен жү реді. Басында ол бостау орналасқ ан жасушалар жиынтығ ы тү рінде болады (пресомиттік мезодерма), кейін дорзальды жә не вентральды мезодермағ а бө лінеді. Дорзальды мезодерма ұ рық тың ұ зына бойына сегменттерге – сомиттерге бө лінеді. Дорзальды мезодерманың сегменттелуі ұ рық тың бас бө лінде басталып, каудальды бағ ытта тез тарайды. Уақ ыт ө ткен сайын сомиттердің саны арта тү седі: 22-ші тә улікте олар 7 жұ п, 25-ші кү ні - 14, 30-шы кү ні - 30, 35-ші тә улікте - 43-44 жұ п қ ұ райды. Сомиттердің тү зелуі эмбриогенез ү шін маң ызы ү лкен болғ андық тан оны кө бінесе жеке сатығ а сомиттік кезең ге жатқ ызады.

Ә рбір сомит, ө з кезегінде, 3 бө лікке дифференцияланады: сыртқ ы - дерматом, ортаң ғ ы - миотом, ішкі - склеротом. Дерматомнан кейінірек терінің дермасын тү зейтін дерматомдық мезенхима пайда болады. Миотом қ аң қ алық кө лденең -жолақ ты бұ лшық еттің даму кө зі болып табылады. Склеротом сү йек жә не шеміршек тіндерінің дамуын қ амтамасыз ететін склеротомдық мезенхиманы береді.

Дорзальды жә не вентральды мезодерманың арасында аралық мезодерма, немесе нефротом орналасады. Сегменттелген нефротомның бө ліктерінен алғ ашқ ы жә не бірінші реттік бү йректер, аталық организмде аталық жыныс безінің иректелген ұ рық тү тікшелері дамиды. Нефротомның сегменттелмеген бө лігі нефрогенді ұ лпа деп аталады. Ол ақ ырғ ы бү йрек нефронының барлық бө ліктерінің эпителиінің даму кө зі болып табылады.

Гаструляция барысында эктодерма мен мезодермадан ұ рық жапырақ шаларының арасындағ ы кең істікке мезенхима деп аталатын ө сінділі жасушалар бө лініп шығ ады. Ұ рық та мезенхиманың атқ аратын қ ызметтері ә ртү рлі. Ол эмбриональдық дә некер тіннің қ ызметін атқ арады, оның жасушалары алғ ашқ ы ең қ арапайым жасуша аралық затты ө ндіреді, трофикалық, тіректік, реттеушілік, шекаралық жә не қ орғ аныштық, морфогенетикалық функцияларғ а жауапты. Сонымен қ атар мезенхима маң ызды эмбриональдық бастама болып табылады (оны жиі тө ртінші ұ рық жапырақ шады деп те атайды), ө йткені одан кө птеген ұ лпалар пайда болады (дә некер тіндер, қ ан жә не лимфа, жазық бұ лшық ет тіні т. б. ).

Негізгі мү шелердің бастамасы эмбриогенездің 4-ші аптасымен 8 аптасының арасында дамиды.