5. Ұрықтық кезең

5. Ұ рық тық кезең

Гаструляция – ұ рық жапырақ шаларының пайда болу ү рдісі ұ рық жасушаларының орын ауыстыру қ абілетінің қ алыптасуымен тығ ыз байланысты. Адам ұ рығ ында гаструляция деламинация жә не иммиграция арқ ылы іске асырылады.

Деламинация – ұ рық тың екі жапырақ шағ а - эпибласт жә не гипобластқ а бө лінуі. Бұ л қ ұ былысқ а белгілі бір мезгілде ұ рық тың бластомерлерінің бө лінуі ұ рық тың сыртқ ы бетіне параллельді жазық тық та ө те бастауы, сонымен қ атар жасушалардың бір қ абаты екіге жарылуы жауапты. Осындай гаструляция барысында ұ рық сыртқ ы жазық жасушалар қ абатынан (эктодерма) жә не ішкі биік жасушалардан тұ ратын қ абатынан (энтодерма) тұ ратын шарғ а айналады.

Иммиграция кезінде эктодерманың қ абырғ асынан жасушалар белсенді тү рде бө лініп шығ ып екі жапырақ шаның арасында ү шінші жапырақ шаны мезодерманы тү зейді.

5. 1. Ерте гаструляция

Гаструляцияның алғ ашқ ы фазасы эмбриогенездің 7 тә улігінде басталып имплантациямен қ атар ө теді. Бұ л фаза деламинация ә дісімен іске асырылады. Эмбриобласт екі жапырақ қ а жарылады: эпибластқ а немесе бірінші реттік эктодермағ а жә не гипобластқ а немесе бірінші реттік энтодермағ а. Эпибласт жасушаларының пішіні цилиндр тә різді, ал гипобласт жасушары – текшелі немесе жазық пішінді. Эпибласт жасушаларынан ұ рық, амниондық эктодерма дамиды, ал гипобласт жасушаларының морфогенетикалық қ абілеті шектеулі: оның жасушалары трофобластының ішкі бетімен орын ауыстыра алады да, трофобласттығ а тығ ыз тү йісе орналасатын сарыуыз қ апшығ ының қ абырғ асын қ ұ рауғ а қ атысады. Осымен гаструляцияның бірінші фазасы аяқ талады да, ұ рық тың дамуын қ амтамасыз етуге қ ажетті ұ рық тан тыс мү шелер: сарыуыз қ апшығ ы, амнион, хорионның тү зелуі ү шін гаструляция ү рдістері уақ ытша тоқ татылады. Олардың пайда болуына шамамен бір аптадай уақ ыт керек.

Уақ ытша мү шелердің ішінде бірінші болып амнион жә не сарыуыз қ апшығ ы тү зеледі. Басында эпибласттыдан жасушалар бө лініп шығ ып, бластоцистаның ішін толтырады. Олар бірінші реттік мезенхиманы (бірінші реттік мезодерма) қ ұ райды. Бірінші реттік мезенхимада екі қ уыс пайда болады: эпибласттың ү стінде жә не гипобласттың астында. Эпибласттың жә не гипобласттың жасушаларының кө беюінің есебінен қ уыстарда бірінші реттік эктодерманың жә не бірінші реттік энтодерманың жасушалары пайда болады. Осының нә тижесінде екі кө піршік қ ұ ралады: амниондық жә не сарыуыздық. Олардың қ абырғ асы амнионды жә не сарыуыз қ апшығ ын тү зейді. Ұ рық тан тыс мезенхиманың бір бө лігі трофобласттымен тығ ыз байланысады. Трофобласт жә не ұ рық тан тыс мезенхима 3-ші уақ ытша мү ше хорионды тү зейді.