4. Эмбриональдық дамудың бастапқы кезеңі

4. Эмбриональдық дамудың бастапқ ы кезең і

4. 1 Ұ рық тану

Ұ рық тану – аталық жә не аналық жыныс жасушаларының бірігуінің нә тижесінде бір жасушалы организмнің – зиготаның пайда болу ү рдісі, ол жатыр тү тікшесінің ампулярлық бө лігінде ө теді. Ұ рық танудың алдында жатыр тү тікшесінің ө німдерінің ық палымен белсендіріледі. Бұ л қ ұ былыс капацитация деп аталады. Капацитация кезінде спермия цитолеммасының ақ уыздық қ ұ рамының келелі ө згерістері ө теді, кейбіреулері жойылып, кейбіреулері модификацияланады. Бұ л ө згерістер кейініректе ө тетін акросомалық реакцияның ө туі ү шін маң ызды. Сонымен қ атар сперматозоидтардың белсенділігі артады, қ имылдау қ абілеті жоғ арылап, олардың нұ рлы тә ж жә не жарқ ырауық қ абық шадан ө ту мү мкіндігі пайда болады.

Ұ рық тану ү шін шамамен 200 миллиондай сперматозоидтар қ ажет. Адам шә укетінің қ ұ рамында ұ рық тандыру қ абілетін 2 тә улік бойы сақ тайтын шамамен 300 млн. сперматозоидтар болады. Олардың тек шамамен 200 ғ ана ұ рық тану ө тетін жатыр тү тікшесінің ампулярлық бө лігіне жетеді. Шә укетте сперматозоидтардың санының аз болуы жағ дайында (олигозооспермия) еруту белседілігінің жеткіліксіздіне байланысты ұ рық тану жү рмейді.

Сперматозоидтар жұ мыртқ ажасушағ а ұ рық тандырудан кейін 2 сағ аттан кейін жетіп, оны қ оршай орналасады. Қ ылшық шаларының синхронды қ озғ алысының нә тижесінде жұ мыртқ ажасуша айнала бастайды. Сперматозоидтардың нұ рлы тә ждің фолликулярлық жасушаларымен байланысы іске асырылысымен акросомалық реакция – акросомадан ферменттердің бө лінуі – басталады. Акросомалық реакцияның морфологиялық кө рінісі акросома мембранасының цитолеммамен бірігуі болып табылады.

Жарқ ырауық қ абық шағ а бекігеннен кейін акросоманың ішкі мембранасымен байланысқ ан ферменттер сперминнің бекіген азғ антай ғ ана жерін еріте бастайды. Сперматозоидтың қ ұ йрығ ының қ имылы оғ ан жарқ ырауық қ абық шадан 5-10 минут ішінде ө туге мү мкіндік береді.

Овоциттің оолеммасына сперматозоидтардың бірінің тү йісуі жұ мыртқ ажасушаның сыртында қ абылдау тө мпешегін тү зейді. Оолеммада спермияның рецепторларымен байланысуды қ амтамасыз ететін рецепторлар болады. Сперматозоидтың жә не овоциттің плазмалық мембраналарының бірігуінің нә тижесінде спермияның мембранасы ооплазмалық мембрананың қ ұ рамына кіріп, сперматозоидтың басы ооплазмағ а кіреді.

Екі гаметаның байланысы басталысымен кальций иондарының мө лшерінің жоғ арылауының себебінен кортикальды реакция іске асырылады. Кортикальды тү йіршіктер тез цитолемманың астына ауысып, олардың қ ұ рамындағ ы заттар жарқ ырауық қ абық шаның астына перивителлиндік кең істікке бө лінеді. Жарқ ырауық қ абық шадан басқ а сперматозоидтардың ө туіне кедергі болатын қ атты ұ рық тану қ абық шасы пайда болады.

Жаң а организм – зигота тү зеледі.