1. Ғылымның анықтамасы және міндеттері

Эмбриология — адам онтогенезінің бір бө лігі ретінде адамның эмбрионалдық дамуын зерттейтін ғ ылым " Эмбриология" термині гректің " em brio — қ абық шаларда" деген сө зінен шық қ ан. Медициналық эмбриология адамның эмбрионалдық дамуының заң дылық тарын, оның ауытқ уларының себептерін, сыртқ ы ортаның ық палын, эмбриогенезді реттеу механизімін зерттейді. Ақ ырғ ы жылдарда мед. эмбриология экстракорпоралды ұ рық тандыру жә не ұ рық тың дамуы мә селелерін де қ арастырады. Кейінгі жылдарда медициналық эмбриология бедеулікпен кү рестің бір жолы болып табылатын экстракорпоральдық ұ рық тандыру жә не ұ рық тың даму мү мкіндіктерін де зерттеуде.

Медициналық эмбриология морфогенездің сипаттауын ғ ана зерттеумен шектелмейді, ол организмнің, оның бө ліктерінің қ ызметтерінің қ алыптасуын, даму ү рдістерінің биохимиялық негізін де қ арастырады. Сондық тан ол бірнеше ғ ылыми бағ ыттардан тұ рады:

1. Сипаттамалық эмбриология – қ арапайым бақ ылаудың жә не сипаттаудың кө мегімен ұ рық тың қ алыпты дамуы туралы мә ліметтердің кең еюіне кө мектеседі.

2. Эволюциондық эмбриология фило- жә не онтогенез барысында организмдердің эволюциялық ө згерістерін зерттеп, жалпы заң дылық тарды анық тайды жә не алынғ ан мә ліметтерді адам эмбриогенезімен салыстырады.

3. Экспериментальды эмбриология адам эмбриогенезін тү сіну ү шін тә жірибелік ә дістерді қ олданады.

4. Биохимиялық эмбриология — ұ рық тың дамуын биохимиялық тұ рғ ыдан қ арастырып, эмбриогенездің реттелуінің химиялық факторларын анық тайды.

5. Гистологиялық эмбриология — ұ рық тың дамуының морфологиялық ерекшеліктерін тіндік, жасушалық жә не субжасушалық дең гейлерде зерттейді.

6. Патологиялық эмбриология – адам ұ рығ ының дамуының ауытқ уларының этиологиясын, патогенезін жә не алдын алу шараларын қ арастыратын медико-биологиялық бағ ыт. Эмбриологияның бұ л саласы ауытқ улар туралы ғ ылым –тератологиямен тығ ыз байланысты, ө йткені ауытқ улардың пайда болу себебін тек эмбриогенездің заң дылық тары негізінде ғ ана тү сінуге болады.

Эмбриологияның міндеттері оның зерттейтін нысанын тұ рады да, жү ктіліктің жә не босанудың қ алыпты ө туін қ амтамасыз ету ү шін, іште пайда болатын ауытқ уларды анық тап, емдеу ү шін адам ұ рығ ының дамуының заң дылық тарын зерттеу болып табылады. Акушерство сияқ ты мамандық тар ү шін эмбриологияның маң ызы ү лкен.

Эмбриональдық кезең онтогенездің бір бө лігі ретінде жұ мыртқ ажасушаның ұ рық тануынан зиготаның қ алыптасуынан бастап нә рестенің туғ анына дейінгі уақ ыт болып табылады. Бү кіл эмбриогенез акушерлік тұ рғ ыдан 3 кезең ге бө лінеді - бастапқ ы (дамудың 1-ші аптасы); ұ рық тық (2-8-ші апталар) и нә рестелік (шараналық ), дамудың 9-шы аптасынан бала туғ анғ а дейінгі мерзім.

Бұ дан басқ а эмбриогенез барысында ө тетін негізгі ү рдістердің негізінде жасалғ ан эмбриологиялық кезең дерге бө лу ә дісі бар. 1 Ұ рық тану сатысы, оның нә тижесінде біржасушалы ұ рық зигота тү зеледі. 2. Бө лшектену сатысы. Бұ л сатыда кө пжасушалы ұ рық бластула қ ұ ралады (бластоциста). 3. Гаструляция сатысы, оның барысында ұ рық жапырақ шалары пайда болады, ал ұ рық кө пқ абатталып гаструла деп аталады. 4. Нотогенез сатысы немесе ұ рық жапырақ шаларынан осьтік бастамалар кешені тү зеледі (бұ л сатыны кейбір ғ алымдар бө лмейді). 5. Гистогенез, органогенез жә не системогенез сатысы. Бұ л мезгілде тіндік бастамалардан тіндер, мү шелер пайда болып, жү йелер қ алыптасады.

Бірінші жә не екінші сатылар эмбриогенездің бастапқ ы кезең іне жатады, ұ рық тық кезең ге гаструляция, нотогенез, гистогенез жә не органогенез тә н. Нә рестелік кезең де гистогенез ү рдістерді жалғ асады, негізінен органогенез жә не системогенез ө теді. Кө п эмбриологтар жыныс жасушаларының пайда болуы – прогенезді де эмбриогенезге жатқ ызады. Ө йткені жыныс жасушаларының дамуы ата-анасының организімінде ө тетініне қ арамастан жаң а организмнің қ ұ ралуы ү шін қ алыпты прогенездің маң ызы зор.