Мерзімді еңбекақы жай және мерзімді – сыйақылар болып бөлінеді.

Жай мерзімдік ең бекақ ы тек жұ мыспен ө телген уақ ытпен жә не қ ызметкерлердің тарифтік ставкасымен немесе қ ызметақ ысымен анық талады. Практикада осы табыстарды есептеудің 3 тү рлі ә дісі қ олданылады:

— Сағ аттық;

— Кү ндік ақ ы;

— Айлық ақ ы;

Марзімдік – сыйақ ылық ең бекақ ы кезінде тек нақ ты жұ мыспен ө телген уақ ыт қ ана ескеріліп қ оймай, сондай – ақ ең бектің соң ғ ы нә тижесі ескеріледі (белгілі бір кө рсеткішьерге қ ол жеткізгені ү шін сыйақ ы кө зделеді).

Кесімді ең бекақ ы шығ арғ ан ө німін ескеруге болатын жұ мыскерлерге ғ ана (токарьлар, тігіншілер, тас қ алаушылар) қ олданылады. Бұ л нысанда ең бекақ ы тө леудің 5 жү йесі бар:

1. Тікелей кесімді жү йе;

2. Кесімді- сыйақ ылақ жү йе;

3. Ілгерішіл – кесімді жү йе;

4. Жанама – кесімді жү йе;

5. Аккордық жү йе;

Тікелей кесімді тө лемде жалақ ының мө лшері тек шығ арылғ ан бұ йымның саны мен ө нім бірлігі ү шін белгіленген бағ алауғ а тә уелді болады.

Кемісді – сыйақ ылық тө лемде кесімді жалақ ы сомасынан басқ а, белгілі бір сандық жә не сапалық кө рсеткіштерге қ ол жеткізгені ү шін сыйақ ы есептейдә.

Ілгерішіл – кесімді тө лемде ө ндірілген ө німді белгіленген нормалар шегінде тікелей бағ алаулар бойынша тө леу кө зделген. Ал нормадан тыс бұ йымдарды шығ ару кө термеленген бағ алар бойынша (2 есе кесімді бағ алаудан аспайтындай тө ленеді).

Жанама — кесімді жү йе жабдық тарғ а жә не жұ мыс орындарына қ ызмет кө рсетуші жұ мыскерлердің ең бек ө німділігін ө сіруге ынталандыру ү шін қ оланылады. Мұ ндай жұ мыскерлердің ең бегі олар қ ызмет кө рстетін негізгі жұ мысшылар ө ндіретін ө німнің есебінен жанама – кесімді бағ алаулар тө ленеді.

Аккордық жү йеде орындалатын жұ мыстың кө лемі алдын ала белгіленіп, бағ алау белгіленеді. Жұ мыс орындалу мерзімін кө рсету арқ ылы бағ аланады. Жұ мысты орындауғ а наряд жазылады да, онда табыстың жалпы сомасы, жұ мысты аяқ тау мерзімі, кө рсеткіштер мен сыйақ ының мө лшері кө рсетіледі.

Кесімді, сондай — ақ мерзімді ең бекақ ылар жеке тү рде жә не ұ жымдық (бригада) тү рде жү зеге асырылуы мү мкін. Бригадалық нысан ә детте кә сіптерді қ оса атқ ару жә не орындаушылар бірін бірі ауыстыруы қ ажет болғ анда қ олданылады. Бригада ұ жымының жалақ ыны жә не жұ мыстың жалпы нә тижесіне бригаданың ә рбір мү шесінің шынай ү лесін есекере отырып сыйақ ыны анық тауғ а қ ұ қ ығ ы бар. Кә сіби шеберлігі мен кә сіптерді қ оса атқ арғ аны ү шін қ осымша ақ ылар мен ү стемелерді белгілеу жө нініде айталық. Бригадалық табысты бө лу КТУ ескерілген тариф бойынша жалақ ығ а пара – пар жү ргізіледі. Тарифтік ставкалар мерзімдік ақ ы алатындар ү шін жә не бір сағ ат жұ мыс ү шін кесімді ақ ы алатын ү шін қ ызметкерлер разряды бойынша белгіленген. Жұ мысшылардың қ ызметіне ақ ы тө леу тарифтік ставкалардың негізінде, ал қ ызметкерлер ү шін лауазымдық қ ызметақ ы негізінде жү ргізіледі. Кесімді бағ алаулар қ олданыстағ ы уақ ыт нормалары мен шығ арылым нормаларына негзделеді. Уақ ыт нормасы – бұ л адам / сағ ат, адам / кү н кө рсеткіштерімен кө рсетілген, жұ мыс бірлігін орындауғ а қ ажетті уақ ыт. Шығ арылым нормасы қ ызметкер уақ ыт бірлігінде жасауғ а тиіс жұ мыс санымен анық талады. Кесімді бағ алау (Б) былайша есептейді:

1. Шығ арылым нормасын қ олданғ ан кезде (Н шығ. ) Б=Т/Н шығ. , мұ ндағ ы Т – тиісті разрядтың тарифтік ставкасы (Бірегей тарифтік кесте айлық балансына бө лу жолымен анық тайды).

2. Уақ ыт нормасын қ оладнғ ан кезде (Н уақ. ) Б=Т*Н уақ.

Тө лемнің мерзімдік нысаны қ ызметкерлердің барлық санатына қ олданылады. Жалақ ыны есептеу жұ мыс уақ ытын пайдалануды есепке алу табелінің негізінде жү ргізіледі. Мерзімдік ақ ы алатын жұ мысшының жалақ ы сомасы нақ ты жұ мыспен ө телген сағ аттардың сағ аттық тариф ставкасына кө бейтіндісі ретінде анық талады.

01 Жалақ ы = нақ ты жұ мыспен*сағ аттық тариф

сомасы ө телген сағ аты саны ставкасы

мерзімдік ақ ы алатын 6-разрядтағ ы сағ аттыұ тариф ставкасы 76 тең г болғ ан кезде 182 сағ ат жұ мыс істеген. Жалақ ы сомасының есептелуі: 182*76=13732 тең ге.

Қ ызметкерлердің жалақ ысы бойынша есептеледі:

— егер жұ мыскер сол айдығ ы жұ мыс кү ндерінде толыұ тай жұ мыс істесе, онда жалақ ының мө лшері қ ызметақ ы мө лшеріне сә йкес келеді:

— егер жұ мыскер сол айдағ ы жұ мыс кү ндерінде толық тай жұ мыс істемесе, онда жалақ ы нық ты жұ мыспен ө телген уақ ытқ а қ арай есептеп шығ арылады.

Мысалы: қ ызметақ ысы 11300 тең ге фирма менеджері айдағ ы 26 жұ мыс кү нінң 20 кү нінде жұ мыс істеген.

Айдың орташа кү ндік жалақ ысы: 11300/26 =434, 62 тең ге. Менеджердің жалақ ысы 434, 62*20=8692, 4 тең ге қ ұ райды. Жай мерзімдік жү йе жұ мыскер ең бегінің тү пкілікті нә тижесі мен оның жалақ ысы арасындағ ы байланысты қ амтамасыз етпейді. Шаруашылық субъектісі жұ мыскердің ең бегіне ақ ы тө леу ү шін мерзімдік – сыйақ ылық жү йені қ олдануғ а қ ұ қ ылы. Бұ л орайда сыйақ ы беру мынадай кө рсеткіштер бойынша жалақ ы қ орына (К-т 681) немесе тұ тыну қ орына (562-шот) жү ргізіледі:

1. Ө ндірістік тапсымаларды орындау жә не асыра орындау;

2. Ең бек ө німділігінің ө суі, бұ ымның ең бекті қ ежет етуін тө мендету, шығ арылымының жаң а нормасын, қ ызмет кө рсету мерзімін игеру басқ алар.

Сыйақ ы мө лшері орындалғ ан жұ мыстың маң ыздылығ ы мен кү рделілігіне қ арай кә сіпкер мен жұ мысшылардың толтарына сараланып белгіленеді.

Мысалы, сыйақ ы беру туралы ережеде жабдық тың тұ рып қ алуын қ ысқ арту ү шін кезекші слесарьларғ а тарифтік ставкасының 20% — ті мө лшерінде сыйақ ыберу кө зделеді.

Техника ық себептерге байланысты жабдық тардың тұ рып қ алу нормасы 5% қ ұ райды. Кезекші слесарь есепті айда 180 сағ ат жұ мыс жасағ ан. Тарифтік сатвка 100 %, жабдық тың айішінде тұ рып қ алуы — 3%.

1. Мерзімдік жалақ ы: 180*100=18000 тең геге тең.

2. Жабдық тың тұ рып қ алуын тө мендетудің ә рбір % — ті ү шін сыйақ ы мө лшері 20%/5%=4%.

3. Жабдық тың тұ рып қ алуын қ ысқ арту 5% — 3% = 2%,

4. Сыйақ ының % — тік мө лшері 4%*2%=8%,

5. Сыйақ ы сомасы: 18000*8% = 1440 тең ге,

6. ай ішіндегі жалақ ы 18000+1440 = 19440 тең ге.

Материалдарды ү немдеген жұ мысшыларғ а сыақ ы беруге ір бір жұ мыс орны, бригада учаскесі боынша нақ ты ү немделген материалдар сомасынан белгілі бір % жасалуы мү мкін.

Мысалы. Мерзімдік ақ ы алушы жұ мысшы 180 сағ ат жұ мыс істеп есепті айда 1200 тең ге сомасының материалдарын ү немдеген. Сыйақ ы беру туралы ережеге сә йкес сыйақ ы нақ ты ү немделген материалдардың 35% мө лшерніде есептелінеді. Тарифтік сатвка 100 (сағ атпен):

1. Мерзімдік жалақ ының сомасы 180*100 = 18000 тең ге.

2. Материалдарды ү немдегені ү шін сыйақ ы 1200*35% = 42000 тең ге.

3. Айдағ ы жалақ ы сомасы 18000+42000=60000 тең ге.

Сыйақ ы цехтардың жә не бү кіл кә сіпорынның жалпы ұ жымдық жұ мыс кө рсеткіштер ү шін есептелуі мү мкін (ө ндірістік тапсырмаларды, жеткізу шарты, ө ткізу кө лемін орындау жә не асыра орындау). Сыйақ ы кө лемі жалпы кә сіпорын бойынша белгіленеді.

Мысалы. Цехтың қ ол жеткізген жұ мыс кө рсеткіштері ү шін бұ йрық қ а сә йкес кезекші слесарь 15% мө лшерніде сыйақ ы алады. Слесарь 160 сағ ат жұ мыс істеген. Тарифтік ставка 100 тең ге.

1. Тарифтік жалақ ы: 160*100 = 16000 тең ге.

2. Сыйақ ы: 16000*15% = 2400тең ге.

3. Жалақ ы сомасы 16000+2400 = 18400 тең ге.

Қ ызметкерлер кә сіпорын жұ мысының жалпы кө ресткіштері ү шін сыйақ ы алады.

Жеке ө сімдік ең бекақ ы

Тадыс ә рбір жұ мысшының жұ мыс нә тижесіне байланысты. Ол белгіленген бағ алауды дайындалғ ан бұ йымдардың сапасына кө бейту жолдарынмен анық талады.

Мысалы. Кесімді ақ ы алатын жұ мысшығ а белгілі 250, 56 тең ге бағ аланатын 30 бө лшекті ә зірлеу тапсырылды. Жалақ ысы 30*205, 56=7516, 8 жең ге.

Бригадалық кесімді ең бекақ ы

Жұ мысшыларды жалақ ысы бригадалардың, учаскенің жұ мыс нә тижесі бойынша анық талады. Бағ алар жеке (ә рбір кесіпке) жә не кешенді (ұ жымдық ) болуы мү мкін.

Жеке бағ алауды қ олданғ ан кезде жалақ ы жұ мыстың осы тү рінің бағ алауын бригада, цех, учаске жасағ ан (ө ң деген) бұ йым (жұ мыс) санына кө бейту жолымен анық талады.

Кшенді бағ алауды қ олданғ ан кезде бригаданың кесімді табысы анқ талады. Ол бригада мү шелерінің арасында жалақ ы тарифіне пара – пар бө лінеде (жұ мысшы разрадының тарифтік ставкасын нақ ты жұ мыспен ө телген сағ аттарғ а кө бейту арқ ылы). Жалақ ы КТУ ескерілген тариф бойынша (КТУ жалақ ысы) есептелінеді, содан кейін бө лу коэффициенті анық талады (бригаданың кесімді жалақ ысы КТУ ескерілген тариф бойынша бригада жалақ ысына бө лінеді). Ә рбір жұ мысшының айлық жалақ ысы тариф бойынша жалақ ыны бө лу коэффициентіне қ айта кө бейту арқ ылы анық талады.

Мысалы. Қ ұ рамында 3-ші, 5-ші, 6-ші разрядты 3 адам бар кесімді ақ ы алушы жұ мысшылар бригадасы ә рқ айсысы 8-40, 40 тең геден бағ аланғ ан екі машинаны жинады. Ахметов 80 сағ ат жұ мыс істеген (6-разряд), Ким 60 сағ ат жұ мыс істеген (5-разряд), Петтов – 70 сағ ат жұ мыс істеген (3-разряд).

1. Бригаданың жалақ ысы 8040, 40*2машина = 16080, 80 тең ге.

2. Тариф бойынша жалақ ы:

Ахметов 80*100=8000 тең ге

Ким 60*80=4800 тең ге

Петров 70*56= 3920 тең ге.

3. Нақ ты жалақ ыны бө лу коэффиценті

16080, 8 /(8000+4800+3920) =096

4. Айлық жалақ ы:

Ахметов 8000*0, 96=7680 тең ге

Ким 4800*0, 96=4608 тең ге

Петров 3920*0, 96=3000 тең ге

Жиыны: 16080, 80 тең ге.

Жанама – кесімді жү йеде қ ызмет кө рсетуші жұ мысшылардың жалақ ы мө лшері осы жұ мысшылар қ ызмет кө рсеткен негізгі ө ндірістік жұ мысшылар ең бегінің тү пкілікті нә тижесіне тікелей тә уелді болыды. Бұ л орайда жанама – кесімді бағ алау қ ызмет кө рсетуші жұ мысшылардың тарифтік жалақ ысының негізгі жұ мысшылар жоспарлағ ан ө нім шығ арылымның санына қ атынасы ретінде анық талады.

Қ осымша жалақ ыны қ ұ жатпен рә сімдеу жә не есептеу

Қ Р ең бек заң дарына сә йкес жұ мысшылар мен қ ызметкерлердің мынадай жұ мыспен ө телмеген уақ ыттары тө ленеді:

1. Мемлекеттік жә не қ оғ мдық міндеттемелерді орындау уақ ыты;

2. Жасө спірімдердің жең ілдік сағ аттарын тө леу;

3. Нә рестені тамақ тандыруғ а аранлғ ан қ осымша ү зілістерді тө леу;

4. Кезекті жә не оқ у демалыстарының уақ ытын тө леу;

5. Пайдаланылмағ ан демалыс ү шін ө темақ ы;

6. Жұ мыстан босағ ан кездегі шығ у жердемақ ысы.

Жұ мыспен ө телмеген уақ ыт орташа жалақ ы бойынша тө ленеді. Қ Р Ең бек жә не ә леуметтік қ орғ ау министрлігінің 5. 09. 97 ж. №3 жә не Қ Р Қ аржы министрлігінің 16. 09. 97 ж. №17/8340 бұ йрық тарымен бекітілген Ұ йымдардың қ ызметкерлеріне орташа жалақ ыны есептеудің тә ртібі туралы Нұ сқ аулық қ а сә йкес ұ йымдардың қ ызметкерлеріне орташа жалақ ы есептеу ү шін тө лемдердің алдындағ ы 12 кү нтізбелік ай есепткі кезең болып табылады (1 жылдан кем уақ ыт жасағ ан қ ызметкерлер ү шін орташа жалақ ы нақ ты жұ мыспен ө телген уақ ыт ү шін белгіленеді).

Орташа жалақ ыны анық тау ү шін:

1. Кү ндік орташа жалақ ыны (жұ мыс істелмейтін жә не мереке кү ндерін қ оспағ анда);

2. Орташа сағ аттық жалақ ы пайдаланылады;

Кү ндік орташа жалақ ы, ең беккке ақ ы тө леу мен демаыс ү шін ө темақ ы тө леуден басқ а барлық жағ дайда есепті кезең де есептелген жалақ ы сомасын жұ мыс кү ндерінң сомасына бө лу жолымен анық талады.

Нақ ты жұ мысшының ораташа жалақ ысының мө лшері кү ндік орташа жалақ ыны тө ленуге тиіс кү ндер сомасына кө бейту жолымен анық талады.

Кү ндік орташа жалақ ы есепеті кезең де есептелген жалақ ы сомасын жыл сайынғ ы жұ мыс уақ ытының балансына сә йкес осы кезең дегі жұ мыс сағ аттарына бө лу жолымен есептеледі. Нақ ты қ ызметкердің орташа жалақ ысынң мө лшері орташа сағ аттық жалақ ыны тө ленуге тиіс кезең дегі жұ мыс сағ атының санына кө бейтілу жолымен анық талады. Егер:

1. Қ ызметкердің орташа жалақ ысы тө ленсе немесе сақ талса (Қ Р заң ына сә йкес);

2. Қ ызметкер мемлекеттік ә леуметтік сақ тандыру бойынша жә рдемақ ы аласа (жү ктілігі мен босануы бойынша ең бекке уақ ытша жалрамсыздық ) жә не басқ адай болса орташа жалақ ыны есептеуге арналғ ан есептік кезең нен уақ ыт, сондай — ақ тө ленген сомалар аланып тасталынады.

Ынталандырушы сипаттағ ы сыйақ ылар мен басқ а тө лемдер есептеу уақ ыты бойынша ораташа жалақ ыны есептеген кезде қ осады, жылдық сыйақ ылар мен сыйлық тар есепті кезең нің ә рбір айы ү шін 1/12 мө лшерінде ескеріледі.

1. Мемелекеттік жә не қ оғ амдық міндеттемелерді орындау уақ ыты. Тө лем орташа сағ аттық немесе орташа кү ндік міндеттемелерді орындағ ан мекеменің табелінің, анық тамасының немесе қ ұ лық тандыруының негізінде жү ргізіледі.

2. Жасө спірімдердің жең ілдік сағ аттары. 5 кү ндік жұ мыс аптасы кезінде 16 мен 18 жас аралығ ындағ ы жасө спірімдер ү шін кү ніне 7 сағ ат 12 минуттан апауы керек (16-дан 18 дасқ а дейін – аптасына 36 сағ ат, 15 –тен 16 жасқ а дейін – аптасына 24 сағ ат). Олар:

а) кесімді ақ ы алушы жасө спірімдерге кесімді ақ ы алушының тарифтік ставкасы бойынша;

б) мерзімдік ақ ы алушы жасө спірімдерге тиісті разрядтың ставкасы бойынша тө ленеді.

3. Нә рестені тамақ тандыдуғ а арналғ ан ү зіліс. Мұ ның ө зі медицина мекемсі емізетін аналар мен 1 жасқ а дейінгі балалары бар ә йелдерге берген наық тамамен рә сімделеді. Демелыс пен тамақ тануғ а берілетін жалпы ү зілістен ә рбір 3 сағ ат сайын нә рестені тамақ тандыруғ а арналғ ан 30 минуттық қ осымша ү зілістер беріледі. Бұ л ү зілістер орташа жалақ ы бойынша тө ленеді.

4. Демалыс уақ ытын тө леу. Ең бек заң дарына сә йкес жұ мыс (кү нтізбелік емес) жывлында жұ мысшылар мен қ ызметкерлерге бір рет демалыс беріледі. Демалыс алу қ ұ қ ығ ы сол кә сіпорында 11 ай ү здіксіз жұ мыс істегеннен кейін туындайды. Демалыстың ұ зақ тығ ын шаруашылық субъектісі белгілейді жә не кестеге сә йкес беріледі. Демалыс бұ йрық пен немесе демалыс беру туралы жазбамен рә сімделеді де, онда оның қ андай мерзімге берілетіндігі мен қ зақ тығ ы кө ресетіледі. Демалысты тө леуге жә не пайдаланылмағ ан демалыс ү шін ө темақ ы тө леуге арналғ ан кү ндік орташа жалақ ысы демаылсқ а кетер алдындағ ы 12 кү нтізбелік айдың жалақ ысына орай анық талады (18. 09. 97 ж. №17/9340 Нұ сқ аулық ).

Егер бір жылдан кем жұ мыс істесе, онда демалысқ а кетер алдындағ ы кү нтізбелік айлардың жалақ ысына орай анық талады. Кү ндікорташа жалақ ы есепті кезең дегі жалақ ы сомасын жұ мыс уақ ытының жыл сайынғ ы балансындағ ы жұ мыс жұ мыс кү ндерінің айлыұ орташа санына бө лу жолдарымен есептеліп шығ арылады. (1997 жылы – 25, 0; 1998 жылы – 25, 67).

5. Ең бекке уақ ытша жарамсыздық бойынша жә рдемақ ыны есептеу. Сырқ аттанғ анда, отбасы мү шесі ауырғ анда жә не оғ ан кү тім жасау қ ажет болғ анда, карантинде, кә сіби ауырғ анда ауру кү ндері белгіленеді. Аурулық куә лік (ең беккке жармсыздақ қ ағ азы) жә рдемақ ы тағ айындауғ а негіз болады. Жалақ ының 100% мө лшеріндегі жә рдемақ ы мертіккенде, кә сіби аурумен ауырғ анда, 8 жыл жә не одан астам ү здіксіз жұ мыс стажы бар қ ызметкерлерге, сондай – ақ асырауында 16 жасқ а жетпеген (18 жасқ а дейінгі оқ ушылар) 3 жә не одан кө п балалары бар қ ызметкерлерге беріледі: 80% — ті мө лшерінде – ү здіксіз жұ мыс стажф 5-8 жыл болса; 60% — ү здіксіз стажы 5 жыл болса беріледі. Оратша жалақ ыны есептеген кезде мынадай тө лемдер ескерілмейді (Қ Р Ү кіметінің 26. 03. 97ж. №419 қ аулысы):

• пайдаланылмағ ан демалыс ү шін ө темақ ы;

• материалдық кө мек тү ріндегі ақ шалай жә рдем ақ ы;

• тә улік ақ ынаң орнына жалақ ығ а қ осылатын қ осымшалар мен ү стемелер;

• арнайы киімнің, арнайы аяқ -киімнің, арнайы тамақ тың қ ұ ны;

• біржолғ ы кө термелеу тө лемдері;

• бағ алы қ ағ аздар бойынша дивидендтер;

• оқ ушылардың, студеттер мен аспираттардың степендиялары;

• қ ызметкерге келтірілген залалды, оның жұ мысқ а байланысты ертігуі немес ө зге жарақ аттануын тө леу жә не ө темақ ы беру.

Жалақ ылардан ұ стап қ алулар мен тө лемдер

Жалақ ыдан ұ стап қ алу тек заң да кө зделген жағ дайларда жү ргізіледі. Ә рбір жалақ ы тө лемі кезінде барлық ұ стап қ алулардың жалпы мө лшері жалақ ының 50% — нен аса алмайды.

Қ ызметкердің жалақ ысынан бухгалтерия ұ сталымдарының мынадай тү рлерін ұ стап қ алады:

• Табыс салығ ын;

• Орындаушы қ ағ аздар бойынша;

• Несие сатып алынғ ан тауарлар ү шін тапсырмалар мен міндеттемелер бойынша;

• Жазбаша тапсырмалар, жеке сақ тандыру шарттары бойынша;

• Егер шаруашылық субъектісі кә сіподақ тардың немес тә уелсіз кә сіподақ тардың федерация кең есінде тіркелегн болса, 1% — тік кә сіподақ жарнасы;

• Жалақ ы есебінен берілген авансты ө теу;

• Жеке тұ рын – ү й қ ұ рылысына берілген несиені ө теу есебінен;

• Жұ мысшының жазбаша келісімі бойынша шауашылық субъектісіне тиесілі тұ рғ ын ү й ү шін пә рет ақ ы тө леу;

• Демалыстың ө телмеген кү ндері ү шін;

• Кә сіпорынғ а келтірілген зияндыө теу;

• Айыппұ лдар мен мойнындағ ы ақ ша;

• Ведомстволық мектепке дейінгі мекемелерде балаларды ұ стау ү шін.

Табыс салығ ын ұ стау. «Салық жә не бюджетке тө ленетін басқ а да міндетті тө лемдер туаралы» Қ Р Президентінің Жарлығ ына сә йкес (01. 01. 98 ж. ө згерістерін ескергенде) жылдық оратша кіріс пен шегерімдер арсындағ ы айырма ретінде есептелген кіріс салық салу объектісі болып табылады. 29- бапқ а сә йкес табыс салығ ын есптеу салық жыл ішінде біркелкі (ай сайын) жү ргізіледі. Соғ ан байланысты 1. 01. 97 ж. бастапқ ы қ айта есептеу коэффициенті ө ндіріледі. Мұ ның ө зі 12 саныны салық салынатын кірістің сомасы анық талатын айлар санына қ атынасы юолып табылады. Қ аң тар = 12 (12/1), ақ пан = 6 (12/2), наурыз = 4 (12/3), желтоқ сан = 1 (12/12). Салық жылы аяқ талғ анғ а дейін қ ызметкер жұ мыстан кететін болса, о лалғ ан нақ ты табысқ а орай табыс салығ ын қ айта есептеу керек. Қ ажет болғ ан жағ дайда кірістің есептік сомасынан аванспен ұ сталғ ан табыс салығ ының сомасын қ айтару қ ажет.

Халық тың соттың шешіміне, нотариалыд органдардың атқ арушы жазуларына, ө тем алу туарлы ә кімшілік органдардың қ аулысына сә йкес берілетін атқ ауршы қ ағ аздар бойынша ұ стап қ алу негізгі жалақ ыдан, тұ рақ ты сипаттағ ы барлық қ алғ ан тө лемдерден, соның ішінде сыйақ ылар мен ең бекке уақ ытша жарамсыздық жө ніндегі жә рдемақ ыдан жү ргізіледі. Келіп тұ скен атқ арушы қ ағ аздар арнайы тізілімде тіркелуге тиіс. Алименттер есепті айдағ ы негізгі жә не қ осымшаден табыс салығ ы ұ сталғ аннан кейін қ алғ ан сомадан ұ сталады. Кә мілетке толмағ ан балаларды кү туге арналғ ан алимент бір бала ү шін жалақ ының 25% мө лшерінде, екі бала ү шін – жалақ ының 33% — ті, ү ш жә не одан да кө п балар ү шін — 50% — тін қ ұ райды. Белгіленген тө лем кү нінен кейінгі ү ш кү н ішінде ұ сталғ ан алиметтер сомасы алушығ а тө ленуге немесе ө тем алушының шотына аударылуы керек. Боышкер кә сіпорыннан кететін болса, шаруашылық субъектісінің бухгалтериясы атқ арушы қ ағ азғ а барлық ұ сталғ ан алиметтер туралы белгі қ йып, оны мө рмен растайды, егер белгілі болса, оның жаң а жұ мыс орыны немесе тұ ратын жерін кө рсетеді.

Несиеге сатылғ ан тауарлар ү шін ұ стап қ алу саудаласушы ұ йымның жазбаша тапсырмасы, міндеттемесі негізінде жұ ргізіледі. Есептеудің екі ә дісі бар:

1 — ә діс. Субъект банктен (немес ө з қ ұ жаттары есебінен) қ аыз алады жә не саудаласушы кә сіпорынмен талық тай есеп айырысады да, тауарды ө з қ зыметкеріне сатып ә переді. Осы тауарларды алғ ан қ ызметкерлердің жалақ ысынан ай сайын белгілі бір сома ұ стап отырады. Мұ ның ө зі қ ызметкердің шаруашылық субъектісі алдындағ ы берешегін кемітуге жатады.

2 — ә діс. Сауда жасаушы ұ йымның жазбаша тапсырма – міндеттемесінің негізінде (таураларды қ ызметкерлер сатып алғ анда) қ ызметкердің жалақ ысынан ай сайын беліглі бір сома ұ сталады жә не сауда жасаушы ұ йымның шотына аударылады.

Материалдық залалды (кемшілік, ұ рлық – қ арлық ) ө теу бойынша ұ стап қ алу кө шірмелердің, жалпы жиналыстың хаттамасының сот органдары шешімінің негізінде жү ргізіледі. Мұ нда ұ стап қ алудың мө лшері мен мерзімі кө рсетіледі. Ақ аудан жә не бү лінуден болғ ан ысыраптар ақ ау туралы актінің негізінде ө теледі.

Кә сіподық жарналарын ұ стап қ алу айғ а есептелген жалақ ының барлық сомасын 1% мө лшерінде жү ргізіледі.

Берілген жоспарлы жә не жоспардан тыс аванстар сақ тандыру қ ағ аздарының немес сақ тандыру агенттерінің куә лігі (ұ йғ арымы) негізінде ұ сталады.

Қ ызметкерлермен есеп айырысуды рә сімдеудің тә ртібі. Депоненттелген жалақ ының есебі:

Есеп айырысу жә не есеп айырысу — тө лем ведомостері ең бекақ ы бойынша есеп айырысудың негізгі тіркелімі болып табылады. Бұ л жалақ ы бойынша ә рбір қ ызметкерден ұ сталатын барлық ұ сталымдардың тү рлері бойынша деректер кө рсетілетін жиынтық деркетер.

Қ ызметкерлермен есеп айырысудың 4 тү рі бар:

1. Т – 49 нысынындағ ы есеп айырысу – тө лем ведомосі бойынша, мұ нда жалақ ыдан ұ сталатындардың барлығ ы кө рсетіледі жә не жалақ ыны тө леу жү ргізіледі.

2. Т – 50 нысаындағ ы есеп айырысу ведомосі бойынша, мұ нда жалақ ы мен барлық ұ сталымдардың есебі жү ргізіледі. Жалақ ыны беру тікелей жазылғ ан тө лем ведомосі бойынша дара жү ргізіеледі.

3. Т – 2 нысанындағ ы «Жалақ ымен есеп айырысу» қ ағ аздары бойынша, мұ нда бір қ ызметкерге есептеу мен ұ стап қ алулар жү ргізіледі. Жалақ ыны тө леу тө лем ведомосі бойынша жү ргізіеді.

4. Жылдың есеп айырысу ведомостері, кітап болып тү птелген салым қ ағ аздары бойынша. тө лем жалақ ы тө леу ведомосі бойынша жү ргізіледі.

Тө лем ведомостері бойынша жалақ ы тө леу есеп айырысу шотына кассағ а ақ ша алу кү нін қ оса алғ анда, белгіленген ү ш кү н ішінде жү ргізіледі. Тө лем ведомосіне басшы мен бас бухгалтер қ ол қ ояды. 3 кү н ө ткеннен кейін тө лем ведомосі жабылады. Бұ л орайда берілген жалақ ының сомасы жолдар бойынша тексеріледі жә не жалпы сомаы есептеледі. Жалақ ысын алмағ ан адамдардың аты – жө нінің тұ сына «депоненттелді« деген жазу жазыады жә не берілмеген жалақ ының жалпы сомасы банкке ө ткізіледі. Бұ л орайда кассир берілмеген жалақ ылардың ведомосін жасайды.

Қ орытынды

Шаруашылық қ ызметінің процесінде жұ мысқ а қ абылдау жә не жұ мыстан шығ ару нә тижесінде қ ызметкерлердің саны ө згереді, жұ мыс доынша ауысулар жү ргізіледі. Адам қ ұ рамының есебін кдрлар бө лімі жү ргізеді. Ол жалпы кә сіпорын бойынша, оның қ ұ рылымдық бө лімшелері бойынша қ ызметкерлердің саны туралы жә не осы санның ө згерісінің себептері туралы: жынысы, жасы, санаты, лауазымы, мамандығ ы, жұ мыс стажы, білімі жә не басқ а белгілері бойынша қ ызметкерлер қ ұ рамы туралы деректер алуды қ амтамасыз етеді. Адам қ ұ рамын есепке алу ү шін №Т-2 нысанындағ ы карточка, ал ғ ылыми қ ызметкерлер ү шін №Т-4 ныфсанындағ ы ғ ылыми қ ызметерді есепке алу карточкасы қ олданылады. Жұ мысқ а келген соң ғ ы адаидар жұ мыс ронытуралы жазулар жазылғ ан ең бек кітапшасын кадрлар бө ліміне кө рсетуі тиіс.

Кә сіпорында жұ мыс жасайтындарды тізімдік жә не тізімдік емес персонал деп бө леді. Орындайтын функцияларына байланысты жұ мыс жасайтындарды жұ мысшылар мен қ ызметкерлер деп бө леді. Қ ызмтекерлер басшылар, мамандар жә не басқ а қ ызметкерлер болып бө лінеді. Жұ мысшыларды ө ндіріс процесіне қ атысуына қ арай негізгі жені кө мекші деп бө леді.

Аккордтық жү йе жұ мысшылардың жалақ ысын нормаланғ ан тапсырма (шығ арылым нормасының уақ ыты) мен бағ алау алдын ала белгіленген жұ ысмтың барлық кө лемінің орындалуы анық тайды. Бұ л нысан жұ мысшылардың жә ке тобына немесе бригадалар ұ жымына (кө бінесе қ ұ рылыста) қ олданылады