Кіріспе

Тақ ырыбы; Ең бекақ ы жә не ең бекақ ы есебі Жоспары: Кіріспе. II. Негізгі бө лім. 2. 1. Жалақ ының тү рлері, ең бекақ ы тө леудің нысандары мен жү йелері. 2. 2. Қ осымша жалақ ыны қ ұ жатпен рә сімдеу жә не есептеу 2. 3. Жалақ ыдан ұ стап қ алулар мен тө лемдер III. Қ орытынды Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі.

Кіріспе

Жалақ ы – бұ л ең бек ө лшемі мен тұ тыну ө лшеміне бақ ылау жасауды жү зеге асыруғ а кө мектестін маң ыздық экономикалық қ ұ рал. Шаруашылық субъектісінің тү ріне қ арамастан ә рбір қ ызметкердің кірісі субъект жұ мысының тү пкілікті нә тижелерін ескергенде, оның жеке ү лесімен анық талады жә не салық тармен реттелінеді. Жалақ ы тұ тынушы кіріснің ү лкен бө лігін қ ұ райды, сондық тан да сұ раныстың мө шеріне, тауардың тұ тасына жә не олардың бағ асына елеулі ә сер етеді. Жалақ ының номаиналды жә не шынай тү рлері болады. Номиналды жалақ ы дегеніміз -жалдамалы ең бектің қ ызметкері ө зінің кү ндік, апталық, айлық ең бегі ү шін алатын ақ ша сомасы. Номиналды жалақ ының мө лшеріне қ арап табысының дең гейі жайында айтуғ а болады, бірақ тұ тынудың дең гейі мен адамның ә л – ауқ аты жайлы айту мү мкін емес. Шынайы жалақ ы – алғ ан ақ шағ а сатып алуғ а болатын ө мірлік игіліктер мен қ ызметтердің жиыны. Ол номиналды жалақ ығ а тікелей қ атынаста жә не тұ тыну заттары мен ақ ылы қ ызметтердің бағ асы дең гейімен кері қ атынаста болады. Жалақ ы ө німінің ө зіндік қ ұ нының негізгі элеметтерінің бірі болып табылады, сондық тан да жалақ ы есебінің дұ рыс ұ йымдастырылуы ең бек ө німділігінің артуына, ө німнің ө зіндік қ ұ нының кемуіне жә не ең беккерлердің ө мір дең гейінің жақ саруына себепші болады. Қ ызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері: 1. Ең бектің саны мен сапасы, шығ арылм нормасының орындалуына, жұ мыс уақ ыты мен жалақ ы қ орының пайдалануына бақ ылау жасау; 2. Субъектінің ә рбір қ ызметкеріне жалақ ыны дер кезінде жә не уақ ытылы есептеу; 3. Жалақ ыдан дер кезінде жә не дұ рыс ұ стап қ алу; 4. Белгіленген мерзімдерде қ ызметкерлермен ең декақ ы бойынша есеп айырысуды жү ргізу; 5. Есептелген жалақ ыны ө німнің, жұ мыстың, қ ызметтің ө зіндік қ ұ нына дер кезінде жә не дұ рыс енгізу; 6. Ө ндірістік процеске басшылық жасау операцияларына қ ажетті ең бек пен жалақ ы туралы деректерді алу; 7. Ең бек жә не жалақ ы бойынша статистикалық есептемені жасау; Жалақ ының тү рлері, ең бекақ ы тө леудің нысандары мен жү йелері Жалақ ы екіге бө лінеді: — негізгі; — қ осымша; Негізгі — бұ л қ ызметкерлерге нақ ты жұ мыспен ө теген уақ ыты ү шін, орындағ ан жұ мыстары мен ө неркә сіптік ө німдерінің саны мен сапасы ү шін белгіленген бағ алар мен қ ызметақ ы бойынша есептелетін жалақ ы. Негізгі жалақ ының қ ұ рамына мыналар кіреді: — жұ мыс істеген уақ ытына тарифтік ставкалар, қ ызметақ ы, кесімді бағ алар немесе орташа табыстар бойынша есептелген жалақ ы; — қ ызметпен ө ткерген жылдары ү шін ү стеме; — жұ мыс жағ дайының ө згеруіне байланысты кесімді ақ ы алушыларғ а қ осымша қ ызмет (материалдардың сә йксесіздігі, ө ң деудің кү рделілігі, қ ұ рал – сайман мен жабдық тың икемсіздігі); — кесімді ақ ы алушыларғ а ү стемелі бағ алар бойынша қ осымша ақ ы; — ақ шалай жә не натуралды сыйақ ылар жә не сыйақ ы берудің бекітілген тә ртібіне сә йкес тө ленген сыйақ ылар, қ осымшалар; — мерзімінен тыс уақ ыттағ ы жұ мыс ү шін қ осымша ақ ы; — тү ндегі жұ мыс ү шін қ осымша ақ ы; — жұ мысшының кінә сі жоқ тұ рып қ алуғ а тө лемдер;

Қ осымша – бұ л қ ызметкердің кә сіпорында жұ мыс жасамағ ан уақ ытына Қ Р заң дарына сә йкес есептелген жалақ ы. Қ осымша жалақ ының қ ұ рамына кіретіндер:

— балаларын тамақ тандырушы аналарын жұ мысындағ ы ү зіліс уақ ытына тө лем ақ ы;

— жасө спірімдердің жең лдік сағ аттарына тө лем;

— мемлекеттік жә не қ оғ амдық міндеттемелерді орындауғ а жұ мсалғ ан жұ мыс уақ ытына тө лем;

— негізгі жә не қ осымша демалыстар уақ ытына тө лем;

— пайдаланылмағ ан демалыс ү шін ө темақ ы;

— шық қ анда берілетін жә рдем ақ ы;

Қ ызметкерлер жалақ ыдан басқ а ә леуметтік сақ тандыру қ аражаттары есебінен ең бекке уақ ытша жарамсыздық жө нінідегі жә рдемақ ыны алады. Негізгі жә не қ сымша жалақ ылар жалақ ы қ орын қ ұ райды. Жалақ ы қ орының қ ұ рамына жалақ ының барлық тү рлері, ә ртү рлі сыйақ ылар, ү стемелер, қ осымша ақ ылар, заң ғ а сә йкес қ ызметкердің жұ мыс жасамағ ан уақ ытына есептелген ақ ша сомаларын қ оса алғ анда, ақ шалай немес натуралды нысанда есептелген жеке ә леуметтік жең ілдіктер қ осылады. Кә сіпорынның жосарымен (болжамымен) белгіленген, жалақ ы тө леу шығ ыстарының сомасы жалақ ының жоспарлы қ оры деп аталады. Ал есепті кезең де қ ызметкерлерге нақ ты тө ленуге тиісті жалақ ының сомасы кә сіпорындағ ы жалақ ының есептік қ оры деп аталады.

Бухгалтерлік есепте ең бекақ ы тө леудің 2 нысаны бар:

1-нысаны – мерзімдік;

2-нысаны — кесімді;

Мерзімдік нысан кезінде ең бекақ ы тө леу жұ мыспен ө телген уақ ыттағ ы тарифтік ставкалар немесе қ ызметақ ылар бойынша жү ргізіледі. Ең бекақ ы тө леудің мерзімдік нысаны мынадай жағ дайларда қ олданылады:

1. Жұ мысшы ө нім шығ арудың артуаны тікелей ә сер ете алмайды;

2. Ксімді бағ алауғ а қ ажетті шығ арылымның кө рсеткіштері толық емес;

3. Жұ мыс уақ ытын пайдалануғ а қ атаң бақ ылау ұ йымдастырылғ ан, нақ ты жұ мыспен ө теген уақ ытына қ атаң есеп жү ргізіледі;

4. Жұ мысшыларды дұ рыс тарифтендірген кезде, яғ ни жұ мысшының біліктілігі орындалатын жұ мыстың разрядына сә йкес келу;

5. Қ ызметкерлерге ең бекақ ы тө леу ү шін;