13-дәрістің тақырыбы :ӨРТ қауіпсіздігі.

Дә рістің жоспары:

1. Ө рт қ ауіпсіздігі бойынша нормативті қ ұ жаттар.

2. Ө рттің негізгі себептері.

Ө рт қ ауіпсіздігі - бұ л ең бекті қ орғ аудың бір бө лімі, мұ нда ө рттің пайда болуының алдын-ала жою шарттарын ү йретеді, бір сө збен айтқ анда адамдардың жалпы жә не мемлекеттік мү ліктердің жә не жеке заттарының, ө рттен қ орғ айтын мү мкіндігі. Ө рт – бұ л адам ө міріне жә не денсаулығ ына, материалдық шығ ын ә келетін жалпы жә не мемлекеттік назардағ ы, ешқ андай бақ ыланбайтын жану. Жер бетінде кү н сайын 2 миллионнан аса ө рт болып, 1 миллионнан кө п адам қ аза табады, ә рбір 2 ө ртте 1 адам қ аза болады. Қ азақ станда 2003 жылғ а ғ ана 15000- ғ а жуық ө ндірістік жә не тұ рмыстық ө рттер тіркелген. Олардың ішінде 1000 адамғ а жуығ ы зиян шегіп, 532- сі қ аза болғ ан. Материалдық шығ ын 3200 млн. тенгені қ ұ рады. Ө рттер –эндогенді («еndon» грекше – ішкі) жә не экзогенді («exo» -грекше –

сыртқ ы) болып бө лінеді. Барлық жердің ү стіндегі, сонымен бірге ғ имараттың жә не ү йлердің ішіндегі ө рттер экзогенді ө рттерге жатады. Эндогенді ө рттерге кө бінесе жер астындағ ылары жатады. Бұ л кө мірдің сланецтардың, сульфидті кендердің жер астындағ ы жануы. Эндогенді ө рттердің ең ү лкен уақ ытқ а созылғ аны ө те алыстағ ы Памир Алтайдағ ы Ростовскі кен орнындағ ы ө рттері Ө рт қ ауіпсіздігі аймағ ында нормативті реттеу- ө рт қ ауіпсіздігі талаптарын орындау ү шін, міндетті нормативті қ ұ жаттарда (Қ Р ТЖ Министрлігіндегі ө ртті бақ ылау бойынша департаменті) мемлекеттік ө кілеттік органдармен бекіту. Ө рт қ ауіпсіздігі бойынша нормативті қ ұ жаттарғ а жататындар: стандарттар, нормалар жә не ө рт қ ауіпсіздігі ережелері, СНмЕ, СанЕмН, ережелер, инструкция жә не ө рт қ ауіпсіздігін қ ұ райтын басқ а қ ұ жаттар.

Оларғ а жататындар:

1. 20. 12. 04 ж Қ Р «Ө рт қ ауіпсіздігі туралы» заң ы.

2. Қ Р ө рт қ ауіпсіздігі туралы ережесі, Алматы, 2003.

3. Қ Р 2. 02-05-2002 СНмЕ «Ғ имараттра мен ү йлердің ө рт қ ауіпсіздігі».

4. Қ Р 1. 03-05-2001 СНмЕ «Қ ұ рылыстағ ы техника қ ауіпсіздігі мен ең бекті қ орғ ау».

5. Қ Р СНмЕ 4. 02-05-2001 «Желдету, ауа алмастыру, жылу беру»

6. Қ Р 2. 02-11-2001 РДС Қ арашағ анақ мұ най газ конденсатты кен орнының даму объектілерінің ө рт қ ауіпсіздігі шараларын жобалау негіздері.

7. 12. 1. 2004 жылғ ы МЕСТ «Ө рт қ ауіпсіздігі».

8. Қ Р СН 2. 02-11-2002 «Ғ имараттарда, ү йлерде, автоматты ө рт дабылын салу, ө рт сө ндірудің автоматты қ ұ ралдарымен ө рт туралы адамдарды хабардар ету жә не басқ а да нормативті қ ұ жаттарының жабдық тандыру нормалары». Ө рт қ ауіпсіздігі бойынша нормативті қ ұ жаттар бекітілген тә ртіпте жеке басып шығ ару мен тіркеуге жатады.

Ө рт қ ауіпсіздігін сипаттайтын кө рсеткіштері. Ө рт қ ауіпсіздігі белгілі кө рсеткіштері бар, ә рбір объектідегі факторларғ а байланысты. Ө рттің қ ауіпті факторлары, бұ л адамдардың қ аза болуына немесе шығ ынғ а жә не

жарақ атқ а, материалдық қ ұ ндылық тарғ а ә сет ететін фактор. Қ ауіпті факторларғ а мыналарды жатқ ызуғ а болады.

Тө менде ө рттің қ ауіпті факторларының шекті мә ні келтірілген:

Ортаның температурасы -70° С

Жылулық сә улелену – 500 Вт/м2

Кө мір тотығ ының қ ұ рамы – 0, 1 %

Екі тотық ты кө міртегінің қ ұ рамы – 6 %

Оттегінің қ ұ рамы – < 17 %

Жанғ ыш қ оспаның қ асиетіне байланысты жану – Жану ү ш жағ дайда болуы мү мкін: жанғ ыш зат (қ атты сұ йық жә не газдар) тотық тырғ ыштың жеткілікті кө лемі (оттегі, хлор, фтор, бром, иод) белгілі температурасымен, тұ тану кө зінің белгілі қ уаты (жалын, ұ шқ ын).

Ө рттің негізгі себептері болып: оттың жә не дә некерлеу жұ мыстарын дұ рыс жү ргізбеу; отқ а назар аудармау; жылыту пештері мен қ ондырғ ыларын пайдалану ережесін бұ зу, тұ рақ ты электр найзағ ай разряды, шаң ды газды ауалық қ оспалар мен булар жарылысы; ү йкеліс кезіндегіқ ызу мен ұ шқ ындану; электр жабдық тары, кабелдік тораптар жә не электр қ ондырғ ыларының ақ ауы; жанғ ыш заттардың ө здігінен жануы; технологиялық режимді бұ зу; аттыру жұ мыстары; трактілер.

Жоғ арыда аталғ ан себептерді экзогенді ө рттерге жатқ ызуғ а болады.

Эндогенді ө рттердің себептері болып: тотық тыруғ а қ абілетті материалдардың болуы (ұ сақ талғ ан кө мірдің, торфтың, сланцтың, руданың жиналуы); жанғ ан бө ліктердің бетіне тотық тырғ ыш оттегінің жиналуы; ө здігінен жану ошағ ындағ ы жылудың қ айтуы қ иындығ ы; жану фазасына ө ту ү дірісі мен материалдардың орташа жә не тө мен температурада тотығ уын гемогенді болады (грекше homogenes – қ ұ рамы бойынша бірдей)

жә не гетерогенді (грекше gter – кү рделі). Гемогенді жану кезінде алғ ашқ ы заттардың агрегатты жағ дайы бірдей, мысалы газдардың жануы. Қ атты жә не сұ йық заттардың жануы гетерогенді болады.

Жануды келесі тү рлерге бө луге болады: тұ тану, жалындау, ө здігінен тұ тану, жану жә не жарылыс. Тұ тану жанғ ыш қ оспалардың сығ ылғ ан газсыз, тұ тану кө зімен жағ у кезіндегі жылдам жану.