8–дәрістің тақырыбы:Ауаны желдету. Желдету тұрлері , жабдықтары.

7-дә рістің тақ ырыбы: Зертханаларда, ұ стаханаларда жә не цехтарда окушылардың ең бегін қ орғ ау. Жұ мыс орындарын табиғ и жә не жасанды жарық тандыру.

Дә рістің жоспары:

1. Техника қ ауіпсіздігінің жалпы ережелері.

2. Жұ мыс орындарын жарық тандыру тү рлері.

Мектептеғ і «Технология» сабағ ында оқ ушылар тү рлі кескіш аспаптармен жұ мыс істейді. Оларды дұ рыс қ олданбағ ан жағ дайда кесіп кету немесе жарақ ат алу қ аупі тұ рады. Жарақ ат алу тек материалды кесу кезінде ғ ана емес, басқ а ең бек ә рекеттерін орындауда да ұ шырасады. Қ ауіпсіздік ережелердің қ атаң сақ талуы келең сіз жағ дайлардың болуына жол бермейді. Сондық тан аспаптарды, қ ұ рал-жабдық тарды қ олдану ережелерін білу оқ ушығ а да оқ ытушығ а да міндет болып табылады. Бірінші сабақ тан бастап-ақ оқ ушыларды техника қ ауіпсіздік ережелерімен таныстырып, қ атаң сақ талуын талап ету керек.

Техника қ ауіпсіздік ережелерін кез-келген жұ мысқ а қ атысты – жалпы жә не жеке жұ мысқ а қ атысты – жеке деп екіге бө луге болады.

Техника қ ауіпсіздігінің жалпы ережелері.

1. Жұ мысты тек оқ ытушы рұ қ сатымен баста. Мұ ғ алім сенімен сө йлесіп жатса, жұ мысты тоқ тат. Жұ мыс кезінде басқ а нә рсеге алаң дама.

2. Қ олдану ережесін мең гермеген аспаптарды пайдаланба.

3. Аспапты міндеттері бойынша қ олдан.

4. Бұ зылғ ан, ақ ауы бар аспаптармен жұ мыс істеме.

5. Жұ мыс кезінде аспапты оқ ытушы қ алай кө рсетсе солай ұ ста.

6. Аспапты жә не қ ұ ралдарды белгіленген жерінде сақ та.

7. Жұ мыс орнында тазалық пен тә ртіпті сақ та.

8. Аспаптар мен қ ұ ралдарды мұ ғ алімнің кө рсеткен тә ртібі бойынша ретте.

9. Жұ мыс уақ ытында сө йлеспе.

10. Жұ мысты жан-жақ қ а алаң дамай ық ыласпен орында.

Қ айшымен жұ мыс істеу ережелері.

1. Қ айшының сабынан ұ ста жә не оны кө рсетілген жерде сақ та.

2. Жұ мыс кезінде қ айшының кесу бағ ытына назар аудар.

3. Бұ зылғ ан қ айшыны қ олданба.

4. Қ айшының ұ шын жоғ арығ а қ аратып ұ стама.

5. Қ айшының жү зін ашық кү йінде қ алдырма.

6. Қ айшымен немқ ұ райлық пен кеспе.

7. Жұ мыс кезінде жолдасың а кедергі жасама.

8. Қ айшыны жү зін жабық кү йінде, сабын жолдасың а қ аратып бер.

9. Жұ мыс кезінде материалды сол қ олың мен ұ ста.

Аспаздық жұ мыстар кезіндегі қ ауіпсіздік техникасы.

Газ плитасын пайдалану кезінде.

1. Плитаны пайдаланудың алдында ү й – жайды желдетіп алың дар, желдеткішті қ осың дар.

Жанарғ ылар мен қ аң ылтыр пеш шү мектерінің жабық екендігіне кө з жеткізің дер солдан кейін газ қ ұ бырындағ ы шү мекті ашың дар.

2. Жанарғ ы жалынының біркелкі, кө кшіл тү спен жануын қ адағ алаң дар. Егер оның тү сі сары болып, жанарғ ыдан алшақ кетсе, жанарғ ыны ретке келтірің дер.

3. Қ аң ылтыр пешті жанарғ ысын жағ удың алдында оны 2-3 минуттай ашып желдетің дер.

Электр плитаны пайдаланар кезінде

1. Ас ү й электр плитасын қ осудың алдында оның тұ рқ ының қ орғ аныш жерлендіруінің бар екендігі мен ақ аусыздығ ына кө з жеткізің дер жә не диэлектрик кілемшеге тұ рың дар. Ү стел ү стілік плитаны жү йеге қ осудың алдында қ оректендіру бауы мен ашасының ақ аусыздығ ын тексерің дер, плитаны отқ а тө зімді тұ тқ ырғ а орнатың дар. Ашық шиыршық тық электр плитасын пайдаланбаң дар. Қ осудың алдында қ оректендіру бауының ақ аусыздығ ын тексерің дер. Плитаны отқ а тө зімді тұ ғ ырғ а ( кірпіш, асбест жә не т. б. ) орнатың дар.

2. Плитағ а штепсельдік ашаны қ осқ анда штепсельдік розетка ұ яшығ ына соң ына дейін енгізің дер. Ашаны баудан тартып ажыратуғ а жол бермең дер.

3. Электр плиткада ас ә зірлеу ү шін тек эмальданғ ан ыдысты ғ ана пайдаланың дар.

Кескіш аспаптарды пайдалану кезінде

1. Кескіш аспаптарды пайдалану кезінде барынша абай болу керек. Картопты пышақ пен, балық ты қ ырғ ышпен тазалаң дар, етті еттурағ ышқ а ағ аш келсаппен нығ ыздаң дар.

2. Нанды, гастрономиялық бұ йымдарды, кө кө ністер мен басқ а да азық – тү ліктерді кесудің дұ рыс тә сілдерін сақ тай отырып, бө лшектеу тақ тайшаларында кесің дер. Сол қ олдың саусақ тары пышақ жү зінен біршама қ ашық тық та орналасуы тиіс.

3. Қ ол ү ккіштермен жұ мысістеген кезде сақ болу керек. Ө ң делетін азық – тү ліктерді (жемістерді, кө кө ністерді жә не т. б. ) қ олдарың а мық тап ұ стаң дар, ө те майда бө ліктерді ө ң демең дер.

Ыстық сұ йық тық тармен ( су, май жә не басқ алармен ) жұ мыс істегенде

1. Қ айнау кезінде ыдыстың ішіндегі сұ йық тық тардың ернеуінен асып тө гілмеуін қ адағ алаң дар. Қ атты қ айнау кезінде отты азайтың дар немесе плитаны ө шірің дер.

2. Ыстық ыдыстың қ ақ пақ тарын сү лгімен ұ стап, ө здерің нен аулақ тата ашың дар.

3. Табаны ағ аш тұ тқ алы таба ұ стағ ышпен қ ойың дар жә не алың дар. Кұ тілмеген жағ дайлардағ ы қ ауіпсіздік талаптары

1. Ас ү й мү ліктерінің ақ аулық тары кезінде, бө лшектеу пышақ тары мұ қ алып, ө тпей қ алғ ан кезде жұ мысты тоқ татып, бұ л туралы мұ ғ алымге хабарлаң дар.

2. Еденге сұ йық тық, май тө гілген кезде, оны дереу тазалаң дар.

3. Егер де асханалық ыдыс сынып қ алса, онда оның сынық тарын еденнен қ олмен жинамай, сыпырғ ыны немесе қ ылшақ пен кү рекшені пайдаланың дар.

4. Жарақ аттану кезінде зардап шегушіге алғ ашқ ы кө мек кө рсету, бұ л туралы мектеп ә кімшілігіне хабарлаң дар, қ ажет болғ ан жағ дайда зардап шегушіні ең жақ ын емдеу мекемесіне жө нелтің дер.

Жұ мыс аяқ талғ аннан кейінгі қ ауіпсіздік шаралары

1. Электр плитаны ток кө зінен ажыратың дар.

2. Жұ мыс ү стелдерін, ыдыстар мен ас ү й мү ліктерін мұ қ ият жинаң дар.

3. Сыпырындыны, қ алдық тар мен қ оқ ымды арнайы орынғ а шығ арың дар.

4. Арнаулы киімді шешіп, сорып шығ ару желдеткішін ажырату жә не қ олды мұ қ ият сабындап жуу қ ажет.

Тігін шеберханасындағ ы жұ мыс кезіндегі қ ауіпсіздік техникасы

1. Қ ауіпсіздіктің жалпы талаптары.

1. 1. Тігін шеберханасына жұ мыс істеуге қ ауіпсіздік техникасы жө ніндегі нұ сқ амадан ө ткен адамдар жіберіледі.

1. 2. Қ ауіпті ө ндірістік факторлар:

- оймақ сыз жұ мыс істеу кезінде қ олдың саусақ тарына инелер мен тү йрегіштердің шаншылуы;

- қ айшыларды ұ қ ыпсыз пайдаланудан немесе тігін машинасындағ ы жұ мыс кезінде қ олдардың жарақ аттануы;

- электр тігін машинасында, ү тікпен жұ мыс кезінде злектр тогынан зардап шегу, қ олдың ү тіктің қ ызғ ан металл бө ліктеріне тиген кезде немесе материалды мол ылғ алдау кезінде будан кү юі;

- желіге қ омылғ ан ү тікті қ араусыз қ алдырғ ан кезде ө рттің шығ уы;

1. 3. Тігін шеберханасындағ ы жұ мыстарды орындау кезінде арнаулы киім: халат немесе алжапқ ыш, ү шкіл орамал, сондай – ақ ү тік пен электр тігін машинасындағ ы жұ мыс кезінде диэлектрик кілемше пайдаланылады.

1. 4. Оқ ушылар жарақ аттанғ ан кезде зардап шегушіге алғ ашқ ы кө мек кө рсету. Бұ л кезде мектеп ә кімшілігі мен зардап шегушінің ата – аналарына хабарлау, қ ажет болғ ан жағ дайда оны ең жақ ын емдеу мекемесіне жө нелту қ ажет.

1. 5. Тігін шеберханасындағ ы жұ мыстарды орындағ аннан кейін қ олды сабынмен мұ қ ият жуу.

Жұ мыс басталардың алдындағ ы Қ Т.

2. 1. Арнаулы киімді кию, шашты ү шкіл орамалдың астына жинау.

2. 2. Тоттанғ ан инелер мен тү йрегіштердің болмауын тексеру.

2. 3. Ү тіктің, тігін машинасының ашасы мен электр бауын, оқ шауланулардың дұ рыстығ ын тексеру.

2. 4. Электр тігін машинасы тұ рқ ының қ орғ аныш жерлендіруінің (нө лдендіруінің ) дұ рыстығ ына, сондай – ақ машинаның, ү тіктің жанындағ ы еденде диэлектрик кілемшенің бар екендігіне кө з жеткізу.

3. Жұ мыс кезіндегі Қ Т.

3. 1. Инелер мен тү йреуіштерді белгілі бір орында ( жастық шада, қ орапшада, жә не т. б. ) сақ тау, оларды жұ мыс орнында қ алдырмау.

3. 2. Тоттанғ ан инелер мен тү йрегіштерді пайдаланбау, ешқ андай жағ дайда инелер мен тү йрегіштерді ауызғ а алмау; инемен жұ мыс істегенде оймақ киюді ұ мытпау.

3. 3. Қ айшыларды белгілі бір жерде ғ ана сақ тау, олардың ұ шын ө зің нен ары қ аратып қ ою.

3. 4. Тігін машинасының қ озғ алмалы бө лшектеріне жақ ын ең кеймеу.

3. 5. Қ олдың саусақ тарын тігін машинасының табанына жақ ын ұ стамау.

3. 6. Жіптерді қ олмен ү збей, қ айшымен қ ию.

3. 7. Ү тікті ток кө зіне қ осып жә не ажыратқ анда қ ол қ ұ рғ ақ болуы қ ажет.

3. 8. Ү тікті термооқ шаулағ ыш тұ ғ ырғ а қ ою, бауын ыстық табанғ а тигізбеу.

3. 9. Қ олдың кү юін болғ ызбау ү шін ү тіктің ыстық металл бө ліктеріне тимеу жә не матаны сумен кө п ылғ алдамау.

3. 10. Ток кө зіне қ осылғ ан ү тікті қ араусыз қ алдырмау.

3. 11. Ү тіктің қ алыпты жұ мыс істеуін қ адағ алау, ү тікті ток кө зінен бауынан тартып емес, ашасынан ұ стап ажырату.

4. Кұ тілмеген жағ дайлардағ ы Қ Т.

4. 1. Тігін машинасында, ү тікте ақ қ аулық тар пайда болғ ан кезде жұ мысты тоқ тату, аспаптарды тоқ тан ажырату жә не ол туралы мұ ғ алімге хабарлау, жұ мысты ақ аулық тар жойылғ аннан кейін ғ ана жалғ астыру.

4. 2. Ө рт шық қ ан кезде ү тікті, тігін машинасын элнетр желісінен дереу ажырату.

4. 3. Тігін инесі немесе тү йрегіш сынғ ан жағ дайда олардың сынық тарын арнайы қ оқ ыс жә шігіне салу.

4. 4. Жарақ аттану кезінде зардап шегушіге алғ ашқ ы жә рдем кө рсету, бұ л туралы мектеп ә кімшілігіне хабарлау, қ ажет болғ ан кезде зардап шегушіні ең жақ ын орналасқ ан емдеу мекемесіне жө нелту.

5. Жұ мыс аяқ талғ аннан кейінгі Қ Т.

5. 1. Тігін машинасын, ү тікті ток кө зінен ажырату.

5. 2. Жұ мыс орнын тә ртіпке келтіру.

5. 3. Арнаулы киімді шешу жә не қ олды сабындап жуу.

Жұ мыс орындарын табиғ и жә не жасанды жарық тандыру. Жарық тандыру сандық жә не сапалық кө рсеткіштерімен сипатталады. Сандық кө рсеткіштеріне, жарық ағ ыны, жарық кү ші, жарық тылық, ашық жарқ ындары жатады. Жарық ағ ыны – бұ л адам жарық деп қ абылдайтын (люмен ө лшенеді- лм) сә уле ағ ыны бө лігі. Жарық кү ші I- жарық ағ ыны таралатын шектегі; жазық бұ рышқ а dω, жарық ағ ыны dΦ қ атнасын ұ сынатын жә не дарық ағ ынының кең істік ағ ынын

бағ алайтын шама:

Демек, ТЖК терезелік тесіктердің ө лшемдерін, ә йнектелуі мен бекітілу тү рін, олардың ластануын, басқ аша айтқ анда табиғ и жарық тың жү йесінің, жарық ты ө ткізу қ абілетін, бағ алайды.

Қ абырғ алық жарық тандыруда ТЖК минимальды мә ні нормаланады, ғ имараттағ ы жоғ арғ ы жә не аралас – орташа жарық тандырумен. Мысалы, автокө лік, машина механизм жә не басқ а да қ ондырғ ылар сақ талатын ғ имараттар ү шін, ТЖК –ні келесідей қ абылдайды: жоғ арғ ы, аралас жә не қ абырғ алық жарық тандыруда орташа -0, 5%; техникалық қ ызмет ету мен авто кө ліктерді жә не басқ а машиналарды жө ндеуге арналғ ан ғ имараттар ү шін, жоғ арғ ы жә не аралас жарық тандыру- орташа 3%, ал қ абырғ алық та-1 %.

8–дә рістің тақ ырыбы: Ауаны желдету. Желдету тұ рлері, жабдық тары.

Дә рістің жоспары:

1. Желдетудің ұ йымдастырылу тү рлері.

2. Желдету тү рлері, жабдық тары.

Жұ мыс орнындағ ы ауаның тазалығ ын жә не қ алыпты метерологиялық жағ дайды қ амтамассыз ету ү шін, кө п дә режеде желдетудің дұ рыс ұ йымдастырылуына байланысты. Аэродинамика мен желдету- бұ л ChмE II-33-75 “Желдету, жылу беру жә не кондеционерлеу ” жә не МЕСТ 12. 4. 0. 21-75 ұ сынылатын, ұ йымдасқ ан алмасу. Желдетуді табиғ и жә не механикалық немесе жасанды деп бө леді. Ауаның табиғ и қ озғ алысы жылулық жә не желдік ағ ын негізінде жү зеге асырылады. Табиғ и таратуды кү шейту ү шінарнайы қ ондырғ ы – желдету каналдарының ү стіне орнатылғ ан дефлекторлар қ олданылады.

-Табиғ и желдету, ауа тесіктері арқ ылы тү скен кезде жә не ғ имараттың сыртқ ы тесігі мен форточка, терезе арқ ылы тү скен ауадан ұ йымдастырылғ ан болуы мү мкін;

-Ұ йымдасқ ан желдету, егер ауа алмасу арнайы қ ондырғ ылар кө мегімен реттелсе болады. Табиғ и желдетудің жетіспеушілігі, ол ағ ынды ауа ғ имаратқ а тазаланбай жә не жылынбй кіреді, ал жойылғ аны, қ алық тардан қ оршағ ан ортаны тазаламайды.

-Аэродинамикалық кең істікті қ амту бойынша: табиғ и желдету жергілікті

жә не жалпы алмасқ ыш, болып бө лінеді, Ұ йымдастыру ә дісі бойынша – ағ ынды, сорғ ыш жә не ағ ынды- сорғ ыш.

Табиғ и желдету жұ йесі. Ө ндіріс орнының ішінде қ ай кезде де ауа температурасы, қ оршағ ан орта температурасы жоғ ары болады. Сондық тан табиғ и жү йелерінің қ ондырғ ылары ө ндіріс жайларының ең биік нү ктесінде орналасады. Бұ л жү йелер ө ндірістік ө німділікті қ амтамассыз етумен қ атар ондағ ы жұ мыскерлердің денсаулығ ын, технологиялық жабдық тардың қ алыпты жұ мыс істеуін қ амтамасыз ете алады. Сонымн қ атар кө птеген ө ндіріс орындарында микроклимат жағ дайының тө мендеуі ондағ ы қ ұ рылыс конструкцияларының жылу ө ткізгіштік қ асиеттерінің толып есепке алынбауы. Желдету жылыту жү йелерінің пайдалану ережелерінің бұ зылуы жә не де ауа алмастыруды дұ рыс ұ йымдастырмаудан пайда болады.

Жасанды желдетуді есептеу. Ө ндіріс орындарын табиғ и жағ дайда желтету мү мкін болмағ нда жасанды желдету жү йелері пайдаланылады, оның себебі ө ндіріс орнынан бө лініп шығ атын зияндылық тардың шамадан тыс кө п болуы сондай-ақ жылу ұ стағ ыш элементтердің тө менгі дә режеде пайдалануы жә не де желдету, жылыту жү йелерінің арнайы қ ондырғ ылары арқ ылы іске асады.