Қазақстандық теннистің тарихы

Қ азір елімізде ү лкен теннис сияқ ты спорттық ойын белсенді тү рде дамып жатыр. Тіпті бізде ө зіміздің жұ лдыздарымыз да бар, мысалғ а, Ярослава Шведова, Галина Воскобоева, Андрей Голубев, Михаил Кукушкин, Денис Евсеев, Ә сия Даиыр, Камила Керімбаева, Зарина Дияс. Алайда бү гін ә ң гіме олар туралы емес. Орал Аманжоловтың кө мегімен біз осы ойын біздің елде қ ашан пайда болғ анын білу мақ сатында тарихқ а шағ ын саяхат жасап қ айтуғ а ұ йғ ардық.

Спорттық ойын ретінде теннис туралы алғ ашқ ы ескертулер отандық газеттерде ө ткен ғ асырдың 20-жылдардың ө зінде де-ақ кездеседі. Алайда «Динамо» қ оғ амының ө лкелік жарыстар бағ дарламасына бұ л ойын тек 1933 жылы ғ ана енгізілген. 1935 жылғ а дейін Алматыда «Динамо» стадионында орналасқ ан тек бір ғ ана теннис корты болғ ан. Оғ ан қ осымша Федерация саябағ ында (қ азір бұ л 28 гвардияшы-панфиловшылар атындағ ы саябақ ) сол кездері Мә скеудің жақ сы корттарына дес бермейтін екінші теннис алаң қ айы салынды. 1935 жылы Алматы қ алалық дене тә рбиесі кең есі алғ аш рет 12 кү нге созылғ ан жалпы қ алалық теннистік жарыстар ө ткізді. Сол жылы алматылық Федерация саябағ ында теннис мектебі ашылды. Оғ ан Мә скеу дене шынық тыру институтының тү легі, тә жірибелі теннисші В. Пунга жетекшілік етті. Бірінші қ абылдау болды. Оқ ыту курсы теория жә не тә жірибенің 15 сабағ ынан қ ұ ралды. Мектеп бү кіл жаз бойы жұ мыс істеп, тенисшілер тобын дайындады. 1937 жылдың ө зінде Алматыда 12 теннис корты болды. Қ азақ стан чемпионаттарының бастамасы ретінде 1938 жылды санау қ ажет, сол кезде «Динамонаның » теннис корттарында Қ азССР дербес біріншілігі ө ткізілді. Елдің бірінші ә йел-чемпионы болып Л. Кондранина (Орал) атанса, ерлер арасынан В. Москвичев (Алматы) алғ а суырылып шық ты.

Сол жылы алматылық Федерация саябағ ында теннис мектебі ашылды. Оғ ан Мә скеу дене шынық тыру институтының тү легі, тә жірибелі теннисші В. Пунга жетекшілік етті. Бірінші қ абылдау болды. Оқ ыту курсы теория жә не тә жірибенің 15 сабағ ынан қ ұ ралды. Мектеп бү кіл жаз бойы жұ мыс істеп, тенисшілер тобын дайындады. 1937 жылдың ө зінде Алматыда 12 теннис корты болды. Қ азақ стан чемпионаттарының бастамасы ретінде 1938 жылды санау қ ажет, сол кезде «Динамонаның » теннис корттарында Қ азССР дербес біріншілігі ө ткізілді. Елдің бірінші ә йел-чемпионы болып Л. Кондранина (Орал) атанса, ерлер арасынан В. Москвичев (Алматы) алғ а суырылып шық ты.

Соғ ыс жылдары теннис ойналмады, алайда 1942 жылы Алматығ а Киров машина жасау зауытымен бірге теннис бойынша дипломды жаттық тырушы Галина Тучашвили жә не оның ә пкесі Луиза Якимович (олардың қ ыз кү ніндегі тектері Лунина болды) келді. Апалы-сің лілер соғ ысқ а дейін ұ зақ уақ ыт теннисте ойнап, кө птеген жарыстарда жең іп шық қ ан. Соғ ыстан кейінгі жылдарда спорт, соның ішінде теннис, елімізде қ айтадан жандана бастады. Қ азақ станғ а демобилизацияланып, ү лкен турнир тә жірибесі бар теннисші Шота Тучашвили (Галинаның жолдасы) келді. 1948 жылы Бакуден Александр Марки кө шіп келді. Ол ө ткен ғ асырдың 30-жылдардың аяғ ында аты аң ызғ а айналғ ан француз Анри Кошенің семинарларында сабақ алғ андардың бірі еді. Сол кездері М. Забуга, В. Толчинский, М. Черданцев жақ сы теннисшілер атанып жү рді, бірақ Александр Дрозд, Шота Тучашвили жә не Александр Маркилер кө ш бастады.

Александр Дрозд – теннисте де, пинг-понгты да бірдей жақ сы ойнайтын жан-жақ ты спортшы. Ол ұ зақ жылдар бойы Абай атындағ ы Қ азақ педагогикалық институтының дене тә рбиесі кафедрасында жұ мыс істеді. Владимир Толчинский тенниспен айналысумен қ атар алматылық «Динамода» футбол ойнады. Бү кілкең естік санаттағ ы тө реші дә режесін алды, ал одан кейін атақ ты спорт комментаторы атанды. Оның футбол репортаждарын Вадим Синяковский мен Николай Озеревтің репортаждарымен ең бегіне лайық салыстырылды. Бү кілкең естік санаттағ ы тө реші Михаил Черданцев ө ткен ғ асырдың 60-70 жылдары ө зінің туғ ан қ аласы Алматыны жә не Қ азақ ССР-сын мемлекет ішіндегі жә не шетелде ө ткен жарыстарда намысқ а тырысып, танытты. Михаил теннис жә не допты хоккейді жақ сы ойнайтын. Қ азССР теннис Федерациясының алғ ашқ ы тө рағ асы болғ аннан кейін Александр Марки бұ л спорт тү рін таратумен, корттарды салумен жә не бү кілкең естік жарыстарғ а қ атысу ү шін Қ азақ стан командасын дайындаумен сә тті айналысты. Оның оқ ушылары қ атарында В. Соловьев, А. Польский, В. Сербо, Л. Темкин, Е. Молчанова, Л. Комлева, Р. Елизарова, Ресей мен КСРО-ның атақ ты жаттық тырушысы – В. Янчук болды.

Ү лкен теннисті дамыту ү шін 1956 жылы Мә скеуден Қ азақ станғ а Мә скеу дене шынық тыру институтын ү здік бітірген жә не КСРО-ның мық ты жиырма ойыншының қ атарына кіретін Валентин Биценко жіберілді. Ол М. Горький атындағ ы мә дениет жә не демалыс саябақ тарындағ ы тө менгі корттарда жасө спірімдермен белсенді жұ мыс істей бастады. Оның оқ ушылары Дмитрий Максимов (қ азір Ресейдің теннис тө решілері алқ асының тө рағ асы), Лидия Наточева, Келдеш Ержанов, Марат Нұ рманов, Жарас Жаманқ ұ лов, Виктория Шишкина, Людмила Комлева, Евгений Щетников, Игорь Биценко тү рлі жылдарда республикалық жарыстардың жең імпаздары мен жү лдегерлері атанды. Валентиннің ө зі де жарыстарда Қ азақ стан командасында спортшы ретінде қ атысқ ан. Ол Қ азақ стандағ ы КСРО-ның спорт шебері атағ ын алғ ан тұ ң ғ ыш спортшы болды. 50-60 жылдары ә уесқ ой теннисінде Опера жә не балет театрының балетмейстрі Заур Райбаев, Драма театрының суретшісі Игорь Бальхозин, жазушы Сауырбек Бекбергенов, халық шаруашылық институты экономика кафедрасының профессоры Тө леп Тө лебаевтар жө н сілтеді...

1962 жылы Алматығ а спорт шебері мә скеулік Августин Вельц жұ мысқ а келді. Соғ ысқ а дейінгі жылдарда ол КСРО-ның мық ты он ойыншыларының қ атарында болды, алайда соғ ыстың ауыр жылдарында жер аударылды. Ақ талып шық қ аннан кейін тенниске оралды. 1963 жылы Қ азақ станда 79 корт болды. Вельц басшылық қ а қ азақ стандық теннисті елдің алдың ғ ы қ атарына шығ аруғ а уә де беріп, М жә не ДС-ындағ ы жоғ арғ ы корттарында жасө сіпірім ойыншылармен жұ мыс істей бастады. Сонымен қ атар ол спортшы ретінде КСРО халық тарының Бү кілкең естік спартакиасында Қ азақ стан команданың қ ұ рамында да сә тті ө нер кө рсетті. Қ азақ стандық теннис дең гейінің тез ө суі ү шін Вельц спарринг-серіктес ретінде Мә скеу мен Ленинградтың теннис орталық тарынан мық ты ойыншыларын жұ мысқ а шақ ырды.

Міне, оның жұ мысының кейбір нә тижелері: 1965 жылы Лилия Карпова (Максимова) қ ыздар арасындағ ы КСРО чемпионатында жең імпаз атанып, Қ азақ станда КСРО спорт шебері нормативін бірінші болып орындады. 1967 жылы Марина Крошина шебер нормативін орындады. Ол сол кезде 14 жаста еді, бұ л дә режені оғ ан ережеге ерекшілік жасап берді. 1970 жылы Марина Крошина жасө спірімдер арасындағ ы Уимблдон сайысын ұ тты. Одан кейін ол Еуропа чемпионатын, Бү кілә лемдік универсиаданы жең іп шық ты, КСРО халық тары Спартакиадасның 3 мә рте чемпионы, тү рлі дә режедегі бірнеше мә рте КСРО чемпионы болды.

1970 жылы Алексей Рудь (фотосуретте) Кент графтығ ының чемпионы атанды жә не жасө спірімдер арасындағ ы Уимблдон сайысының ширек финалына шық ты.

70-жылдардың басында Қ азақ дене шынық тыру институтында «теннис» мамандануы ашылды, 1980 жылы ол жабылғ ан болатын. Мұ нда барлық Қ азақ стан ү шін жаттық тырушыларды дайындағ ан. 2005 жылы «теннис» мамандануы Туризм жә не спорт академиясының «Спорттық ойындар» кафедрасында қ алпына келтірді. Кафедраның доценті – Августин Вельцтің оқ ушысы Игорь Пресняков. Қ арағ андылық теннис мектебі де ө з спортшыларымен танымал. Бірнеше жыл бұ рын оны атақ ты теннисші Евгений Кафельниковтың бірінші жаттық тырушысы болғ ан Валерий Шишкин басқ арды.

80-жылдардың басында ОӘ СК-нда теннис мектебі ашылды. Бұ л мектептен ә лем теннисінің жұ лдыздары – Уимблдонның чемпионы Елена Лиховцева (суретте) жә не қ азақ стандық теннистің кө шбасшысы Алексей Кедрюк оқ ып шық қ ан. 2006 жылғ ы АТР рейтингінде Кедрюк №261-ші болды. Елена Лиховцеваның ә лемдік жіктеудегі жекелей жарыстардағ ы ең жоғ арғ ы рейтингі 1999 жылғ ы 15-орын болды. Уимблдон-2002 жарысында Лена спорттық ерлік жасап, жекелей жарыста ширек финалғ а, ал жұ ппен ө нер кө рсетуде жартылай финалғ а дейін жетіп, ақ ырында микст финалында жең іп шық ты. Ресейде ә йел теннисі пайда болғ аннан бастапә лі де ешкім «Ү лкен шлемнің » бір турнирінде мұ ндай жиынтық жетістікке қ ол жеткізбеген!

Қ КП ОКінің кезекті алқ алық пленумында Дінмұ хаммед Қ онаев «Қ азақ станда тау шаң ғ ысы, теннис жә не, ә рине, футбол дамыту қ ажет» деп айтты. Нә тижесінде 80-жылдары Алматыда Қ азМУ аумағ ында жә не Алматының батысында орналасқ ан «Ақ сай» ық шамауданында теннис орталық тары, сонымен қ атар клуб мү шелерінің ө здерінің кү шімен салынғ ан жалғ ыз «Алатау» клубы бой кө терді. Ө кінішке орай, соң ғ ы екі клуб тү рлі себептерге байланысты жабылып қ алды.

80-90-жылдары Қ Р Теннис Федерациясына генерал-майор Павел Новиков жетекшілік етті. 3 жаң а теннистік орталық қ ұ рылды. Біріншісі – Бағ анашылда, қ ұ рамында 7 ашық жә не залда орналасқ ан 3 алаң шалары бар. Мұ нда Девис кубогі жә не Қ Р Президентінің кубогі аясындағ ы барлық халық аралық жарыстар ө ткізілді. Екіншісі – «Орталық теннистік стадион» деген атаумен Қ азМУ-дан тыс аумақ та пайда болғ ан ү лкен орталық. Мұ нда 4 алаң ды Теннис сарайы жә не ашық ауадағ ы хард тө селген 18 алаң болды. Қ ұ рамында 5 қ ұ майтты алаң ы бар ү шінші корт «Целинный» кинотеатрының қ асында орналасқ ан еді. Соң ғ ы екеуі бұ зылды. Енді олардың орнында «Мариотт» қ онақ -ү йі жә не қ ұ рылыс материалдарын сататын сауда орталығ ы орналысты. Алматыдағ ы теннистік орталық тарды салу жә не бұ зу хроникасын жалғ астыра беруге болады...

1997 жылы Қ азақ стан Республикасы Президентінің кубогі атты ашық турнирі бастама алды, оғ ан Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ы (ТМД) елдерінің спортшылары белсене қ атысты. Біздің теннисшілер келесідей халық аралық командалық жарыстарғ а қ атысады: Дэвис кубогі, Федерация кубогі, Хопман кубогі, ATP, WTA жә не ITF турнирлері. Қ ыздар мен жасө спірімдер «Ү лкен шлем» турнирлеріне (Уимблдон – Алексей Кедрюк, «Ролан Гаррос» – Ә мина Рахым, Зарина Дияс) жә не ITF турниріне, Азия чемпионаттарына қ атысады. Студенттер Бү кілә лемдік универсиадағ а қ атысады. Маң ызды табыстарғ а қ ол жеткізгендер қ атарында Диас Досқ араев, Дмитрий Макеев, Антон Цымбалов, Сырым Ә бдухалық ов, Мария Ковалева, Егор Шалдунов, Татьяна Игнатченко, Валентина Старкова, Зарина Диястар бар…

Қ Р теннис федерациясының жаң а басшылығ ы, президенті Болат Ө темұ ратовтың кү ш салуы арқ асында республиканың Астана, Тараз, Ө скемен, Алматы, Павлодар, Ақ тө бе, Кө кшетау, Шымкент, Екібастұ з қ алаларында жаң а теннис орталық тары ашылды жә не Ақ тау, Атырауда жаң а орталық тар салынуда.

2010 жылы команда капитаны Егорь Шалдунов басқ арғ ан Қ азақ стан ерлер ұ лттық қ ұ рамасы жолында Швейцария жә не Чехия командаларын шаң қ ақ тырып, тарихта алғ аш рет Дэвис Кубогінің Ә лемдік тобына кірді. Бұ л турнирдің ширек финалдық жарысы Аргентинада ө ткізілді. Андрей Голубев, Михаил Кукушкин, Юрий Щукин жә не Евгений Королев аргентиналық «тең білшерлер» Дель Потро, Челле, Монако жә не Шванктардан ұ тылды. 2013 жылы команда капитаны Диас Доскараев басқ арағ ан Қ азақ стан қ ұ рамасы 2011 жылғ ы жетістігін қ айталады, осы жолы Астанада Австрия қ ұ рамасын жең іп, Ә лемдік топтың ширек финалына жолдама алды. Осы жылдың 31 қ аң тарынан 2 ақ панына дейін Астанада Дэвис кубогі ө ткізіліп, сонда Қ азақ стан Бельгиямен кездесетін болады. Ярослава Шведова, Галина Воскобоева, Сесиль Каратанчева жә не Юлия Путинцева ірі WTA турнирінде жетістікке жетіп жү р. Ұ лттық ә йел қ ұ рамасы ө ткен жылы тарихында алғ аш рет Федерация кубогінің екінші Ә лемдік тобының плей-офф кезең іне шық ты. 4 жә не 8 ақ пан аралығ ында ә йелдер қ ұ рамасы Астанада ө тетін Федерация Кубогінің Азия/Океания аймағ ында ө нер кө рсетеді жә не ө ткен жылғ ы жетістігін қ айталап, екінші рет Ә лемдік топқ а шығ уғ а тырысады.