· Ханбали мазһабы 2 страница

· Қ ажыга барып келген адамдарга «кажы» атагы беріледі. Оның кіші мешітті басқ аруга қ ү қ ық тык правосы бар. Болса да хаджның ең бір алга қ ойган мақ саты, барлык мү сылмандардың басын қ осу, олардың барлығ ы, ү лттарына, тілдеріне қ арамай бауырлас екенін сезіну. Сондық тан хаджда терең діни, идеологиялык жэне саяси мэн бар. Осы бес намаздан басқ а діни кө зқ арас толық болу ү шш эрбір мү сылман ең болмағ анда 5 сенімге кэміл сенулері керек. Олар: 1) Алланың эр тү рлі періштелері. 2) Қ ү ран мен хадис кітабын Алланың жіберген кітабы есебінде, олардағ ы эрбір сө з Алланың сө зі деп сену керек. 3) Алланың пайғ амбарларына, эсіресе ең соң ғ ы пайғ амбарғ а -Мү хаммедке сену керек. 4) о дү ниенің барына - жү мақ пен тозақ қ а сену керек. 5) тағ дырғ а, эрбір адамның тағ дыры Алланың қ олында екеніне сену керек

· 39. Исламның бес догмасы.

· 38

· 40. Қ ұ ранның тү рлері.

· Ә бу Бә кр ә с-Сиддиқ тың халифалығ ы кезінде мұ сылмандар ө зін пайғ амбармын деп жариялағ ан Мусайлиманың жақ тастарымен Халид ибн Уә лидтің басшылығ ымен «ө лім бағ ының » қ асында шайқ асады. Ә л-Йамаманың тұ рғ ындарымен болғ ан бұ л шайқ аста 700-ден астам сахаба мерт болады. Кө птеген хафиздердің ө лімін кө ріп, Қ ұ ранның жоғ алуынан қ орық қ ан Омар ибн ә л-Хаттаб халифа Ә бу Бә крге Қ ұ ранды толығ ымен жазып жинауғ а ұ сыныс айтады

· Мұ хаммед пайғ амбардың ﷺ ө лімінен кейін сахабалар ө здері білген ә діске сә йкес жеті тү рлі оқ итын болғ ан. Бірақ Ислам діні ә лемге таралып, мұ сылмандардың қ оластына кө птеген жаң а жерлер енгесін, сол сахабалар дінді қ абылдағ андарғ а Қ ұ ранды ө з ә дісімен ү йретіп, ол оқ ушы Қ ұ ранның басқ а ә діспен оқ ылуын естігенде жанжалдар пайда бола бастады. Мысалғ а Ирактың мұ сылмандары Қ ұ ранды Абдуллаһ ибн Масғ ұ дтың ә дісімен, ал Шамның тұ рғ ындары Убә й ибн Кағ бтың ә дісімен оқ ыитын болғ ан.

· Қ ұ ранды тө рт адамнан алың дар: Абдуллаһ ибн Масғ ұ дтан, Салимнан, Муаз ибн Жә бә лдан жә не Убә й ибн Кағ бтан

· 41. Шариғ аттың (Фикха) қ ұ растырылуы

· Фикһ (араб.: ف ق ه ‎ ) - терең тү сіну мен жан-жақ ты ұ ғ ыну. Ұ ғ ым ретінде бұ рын діннің барлық салаларында терең тү сінікке ие болу мағ ынасында қ олданылатын жә не сенім, ахлақ (мораль), амал (іс-ә рекет) мә селелерінде білім иесі болу Фикһ сө зімен тү сіндірілетін. Ханафи мазһ абының негізін қ алаушы Ә бу Ханифа осы кең жә не жалпы мағ ынағ а Фикһ ты «адамғ а пайда жә не зиян келтіретін нә рселерді (яғ ни қ ұ қ ық тары мен міндеттерін) білу» деп тү сіндірген

· 42. Шииттер мен суниттер: - олардың айырмашылық тары.

· Исламдық заң дар жинағ ы, сү нниттер мен шейіттердің тә жірибесіне қ атыссыз, хадистерге (Пайғ амбардың айтқ андарына), жиясқ а (ұ қ сас, балама) жә не «ижтихад» (жеке ой тү йін) ұ ғ ымына арқ а сү йей отырып, Қ ұ ран мен сү ннағ а (Мұ хаммед пайғ амбардың ә деттеріне) негізделген. Ислам заң ы (шариғ ат) бастауын осылардан алады. Ол жү йеленбейді, тек білікті адамдардың кең есінде (улемде) талданады. Ислам заң ын талдаудың қ айнар кө зі шиит Исламы мен сү ннит Исламының арасына ешқ андай айырым қ оймайды. Екі ағ ым арасындағ ы қ айшылық хадистерді ә ртү рлі тү сінуден туындайды. Шииттер ө з талдауына имамдардың айтқ андарын қ осады. Шииттік Исламда имам тек намазғ а жетекшілік етуші ғ ана емес, сонымен қ атар ә улиелік білім мен даусыз бедел иесі болып табылады. Олардың сү нниттерден ең басты айырмашылығ ы да осында.

· Шиттердің сунниттерден ерекшелігі бұ нымен бітпейді. Шииттер 12 имамғ а табынады. Соның ең соң ғ ысы Мухаммад Ал -Махди –Мұ нтазар 873 жылы белгісіз жағ дайда ғ айып болады. Шиитттер ол аспанғ а кө теріліп кетті заманақ ырда жерге қ айтып оралады деп біледі.

· 43. Ислам дінінің ең ү лкен ағ ымдары.

· Суниттер

· Исламдағ ы ең ірі бағ ыт – сунниттер. Ә лемдегі мұ сылмандардың 90 пайызы сунниттік исламды ұ станады. «Сунна» араб тілінде «жол» деген мағ ына береді. Сунниттер хадистерді нағ ыз мұ сылмандар жү ретін жол деп таниды. Осыдан олар ө здерін «аһ ли ас-сунна», немесе «аһ ли ә хли-сунна уа жамағ ат»- «сунна адамдары», -деп атайды.

· Шииттер

· Кең тарағ ан исламдық жіктемелердің біреуіне сай, шииттік бес ү лкен секталар бар. Олар ө з алдына одан да кішірек қ ұ рылымдарғ а бө лінген екен. Оларғ а: қ айсаниттер, зейдиттер, имамиттер, «шеткі» шииттер жә не исмаилиттер жатады. Шииттер арасында Алидің ұ лдары Хасан мен Хусейннің ажалынан кейін кайсаниттер бірінші болып бө лек шық ты. Олар Мұ хаммед ибн аль-Ханафияны (700 ж. шамасында ө лген) имам деп жариялады. Ол – Алидің ханиф тайпасынан шық қ ан кү ң нен туғ ан баласы болатын. Шииттердің кө п бө лігі бұ л сайлаудан бас тартты.

· Хариджиттер

· Хариджиттер алғ ашқ ы араб жаугершілерінде жә не халифаттағ ы саяси-ә леуметтік қ айшылық тарының кү шею кезең інде пайда болды. 656 жылы Осман ең ірі ә рі ең ауқ атты Омейядтар ә улетінен шық қ ан ү шінші «тақ уа халиф» ө лтрілгеннен кейін халиф болып Али тағ айындалды. Хариджиттер ислам тарихындағ ы ең ежелгі діни-саяси топ болғ ан. Исламдағ ы тұ ң ғ ыш бө лініс пен хариджизмнің шығ уы мұ сылман қ ауымында одан ертеде-ақ даярланып қ ойғ ан болатын, бірақ бұ ғ ан дейін ашық тан-ашық кө рінбеген еді.

· Сопылық бағ ыт

· Сопылық бағ ыт – исламдағ ы мистикалық бағ ыт. VIII ғ асырдан бастап тарих сахнасына шығ а бастағ ан сопылық ә рекеттері Исламның басқ а ө лкелерге тез арада таралуына ә сер еткен маң ызды факторлардың біріне айналды. Ислам жә не оның қ асиетті кітабы Қ ұ ранды мистикалық тұ рғ ыдан тү сіндірілуін жә не адамның сол бойынша қ оғ амда ө мір сү руін қ адағ алап, тә ртіпке келтірген сопылар, тә блиғ ә рекетіне ү лкен мә н берген.

· 44. Ислам масһ абтары.

· Ханафи мазһ абы — Имам Ағ зам Ә бу Ханифағ а телінетін Ә һ лі-Сү ннет фиқ һ мектебі. Қ алаушысының есіміне сә йкес «ханафи мазһ абы» деп аталады. Шын аты Нуғ ман ибн Сә бит болғ ан Ә бу Ханифа һ ижраның 80 жылы (699 ж. ) Куфа қ аласында дү ниеге келіп, һ ижраның 150 ж. (767 ж. ) сол жерде қ айтыс болады. Ханафи мазһ абына кіретін ғ алымдар Ә бу Ханифаны «Имам Ағ зам» (ұ лы имам) деп атайды. ^[92] Кейбір тарих ғ алымдары Ә бу Ханифаны сахабаларды кө рген табиғ индерден деп есептейді, себебі ол сахаба Малик ибн Ә нә стан хадистер риуаят еткен. Бірақ басқ а тарихшылар оны табиғ индердің ізбасарларынан деп санайды.

· Малики мазһ абы — Имам Малик ибн Ә нә сқ а телінетін Ә һ лі-Сү ннет фиқ һ мектебі. Оның негізін қ алағ ан Мә лик ибн Ә нә с һ ижри 96-шы жылы (711 ж. ) Медине қ аласында дү ниеге келіп, 179-шы жылы (795 ж. ) қ айтыс болғ ан. Имам Мә лик Йеменнен кө шіп келген Хумайр патшалық аулетінен шық қ ан. Оның отбасы шариғ и біліммен танымал болып, оның ө зі де «Имам дар ә л-Һ ижра („дар ә л-һ ижра“ — Медине қ аласы)» деген атақ ты алғ ан. Имам Малик хадистерге ү лкен кө ң іл бө ліп, ө зінен кейін «Муатта» хадистер жинағ ын қ алдырғ ан

· Шафиғ и мазһ абының негізін салушы — Мұ хаммед ибн Идрис ә ш-Шафиғ и. Һ ижра жыл санауы бойынша 150 жылы Палестинадағ ы Газа қ аласында дү ниеге келген. Жеті жасында Қ ұ ранды жаттап бітірген Мұ хаммед ибн Идрис, 15 жасында пә туа беруге рұ қ сат алады. Имам ә ш-Шафиғ и атақ тығ алымдар: Имам Маликтен, Суфйан ибн Уяйнадан, Имам Мұ хаммед ә ш-Шайбаниден білім алғ ан. Ө зінің қ ысқ а ғ ұ мырында ә ш-Шафиғ и Меккеде, Йеменде, Иракта, Мысырда білім алып, сол жерлерде сабақ берумен айналысты. Имам ә ш-Шафиғ и ең бірінші болып «усуль ә л-фиқ һ » ғ ылымын енгізіп, сол жайлы «Рисалә » кітабын жазады. Имам Ахмад ибн Ханбал оны ө з ұ стазы санап, оны Аллаһ тын дінді жаң артуғ а жіберген «муджә ддиді» санағ ан. Һ ижра жыл санауы бойынша 204 жылы дү ниеден озды.

· Ханбали мазһ абы

· Толық мақ аласы: Ханбали мазһ абы

· Мазһ абтың негізін салушы — Имам Ахмад ибн Мұ хаммед ибн Ханбал ә ш-Шә йбани. Һ ижра жыл санауы бойынша 164-ші жылы (778 ж. ) Мерв қ аласында дү ние келіп, һ ижри жыл санауы бойынша 241-ші жылы (855 ж. ) қ айтыс болды. Жастайынан ә кесінен жетім қ алғ ан Имам Ахмад шариғ ат пә ндеріне, оның ішінде хадис іліміне кө п кө ң іл беріп, ұ лы мухадди атанады. Ол Ә бу Ханифаның атақ ты шә кірті Имам Ә бу Юсуфтан, Имам ә ш-Шафиғ иден, Уә киғ ибн ә л-Джаррахтан білім алғ ан. Тіпті оның ұ стаздары болғ ан Ә бу Дә уд, Имам Муслим, Имам ә л-Бұ харилер одан хадис риуаят ететін болғ ан

· 45. Жалпымұ сылмандық мейрамдар.

1. Рамазан айты. Қ ұ рбан айт мейрамы (ық палы, мақ саты, қ оғ амда атқ арар рө лі мен сің іретін қ асиеттері).

2. Мә уліт мерекесі (маң ызы, ө негесі).

3. Қ адір тү нінің қ асиеттері (артық шылығ ы).

4. Мұ сылман салт-жоралары (қ ұ ндылығ ы, ерекшелігі).

· 46. XV – XVI ғ асырлардағ ы Исламның «постхалифаттық » таралуы.

· Первоначально Османская империя защищала свои границы от угрозы с нескольких сторон: Сефевидов на восточной стороне, Византии на севере (угроза исчезла с завоеванием Константинополя в 1453 году), и от великих католических держав Средиземного моря: Испании, Святой Римской империи и Венеции с её восточными средиземноморскими колониями. Позже Османская империя концентрируется на отвоевании территорий у этих соперников: Кипр и другие греческие острова (кроме Крита) были захвачены Османами у Венеции, а последней отвоеванной территорей, до бассейна Дуная, стала Венгрия. Крит был завоеван в 17 веке, но османы уступили Венгрию и другие части Восточной Европы Священной Римской империи, расторгнув договор Карловиц в 1699 году^[13].

· 47. Ислам Конференциясы Ұ йымы.

· Ислам Ынтымақ тастық Ұ йымы (ИЫҰ )(2011 жылдың 28 маусымына дейін - Ислам конференциясы ұ йымы (ИКҰ ) ) 1969 жылы 25 қ ыркү йекте мұ сылман мемлекеттерінің бастамасымен қ ұ рылғ ан. Бү гінгі таң да 57 ел мү ше, жалпы халық саны 1, 2 миллиардқ а жетіп отыр. Ұ йымғ а Ресей, Босния жә не Герцеговина, Тайланд бақ ылаушы ретінде қ атысады. Ұ йымның штаб-пә тері Сауд Арабиясының Джидда қ аласында орналасқ ан. ИҚ Ұ -ның басшысы – Бас хатшы, ал атқ арушы органы – Бас хатшылық деп аталады. Бас хатшыны мү ше елдер Сыртқ ы министрлер конференциясында бір мә рте 4 жылғ а сайлайды. Ұ йым жанынан ашылып, дербес жұ мыс істейтін тө мендегідей органдар мен қ ұ рылымдар бар. Олар Ислам даму банкі, Ислам жаң алық тары агенттігі, Экономика жә не мә дени мә селелер жө нінде ислам комиссиясы, Иерусалим қ оры, Ислам астаналары ұ йымы, Ислам ғ ылыми-техникалық даму қ оры жә не тағ ы басқ алар

· 48. Ислам ә лемі лигасы.

· Всемирная исламская лига создана в 1962 году по инициативе Саудовской Аравии и активном участии США. Штаб-квартира в Мекке, филиалы в Медине, Эр-Рияде и Джидде. Реально целями организации помимо декларируемых чисто мусульманских дел являются укрепление позиций мусульманского духовенства и Саудовской Аравии. При этом насилие также отрицается. Финансирование осуществляется Саудовской Аравией. Высшим органом является Учредительный совет, включающий представителей от 29 стран. Лига имеет четыре региональных координационных совета. С 1974 года ВИЛ получила консультативный статус при ООН.

· 49. Сопылық

· Сопылық бағ ыт

· 50. Хариджиттер сектасы.

· Харижилік - Исламда ең алғ аш пайда болғ ан мазһ аб. Хазіреті Ә ли дә уірінде Сыффин соғ ысы жә не Хакем (қ азы) оқ иғ асынан кейін бө лек бір топ ретінде ұ йымдасқ ан харижиліктің пайда болуына кө біне ә леуметтік жә не саяси факторлар ық пал еткен. Яғ ни, бұ л топ ә леуметтік жә не саяси тақ ырыптарды дінге сә йкестендіріп, дінді саясаттың қ ұ ралы ретінде қ олданатын ұ йым ретінде қ алыптасқ ан. Саяси жә не ә леуметтік ә рекет жасауды тоқ татыл, итиқ адтық мазһ аб тү рін алды. Хазіреті Осман кезең і мұ сылман қ оғ амында ә леуметтік-экономикалық жә не саяси ө згерістер кездескен дә уір болып табылады. Фә тихтер арқ ылы ү ш қ ұ рлық қ а таралып, дү ниенің тү рлі ө ркениеттеріне жолық қ ан мұ сылмандар ө те маң ызды ә серлену процесін басынан кешірді. Жауынгерлер елдеріне қ айтып оралғ анда кө ргендерін туыстарымен бірге ө мірде жү зеге асыруды қ алады. Бұ л тү сінік кейбір жерлерде қ олдау тапса, Курра деп аталатын топтың бастауымен кө птеген жерде маң ызды қ арсылық тарғ а кездесті. Қ арсыластар сол кездегі ө кіметке де теріс кө збен қ арап, ұ натпайтынын білдіретін ә рекеттер кө рсетті. Олар ө кіметтің кетіп, саяси қ айраткерлердің ө згеруін қ адағ ан. Бұ рынғ ы ә леуметтік ө мірді қ олдайтындарын жә не ішкі тартыстардан алыс қ оғ амды қ алайтындарын айтқ ан. Қ ысқ а уақ ытта ұ йымдасып, іс-ә рекет жасағ ан бұ л адамдар халифа Хазіреті Османды ө лтіріп, саяси жоспарларын жү зеге асыра бастады. Ұ зақ уақ ыт Ислам елінде террорлық ә рекет жасап, ішкі тартыстарғ а себеп болды. Жамал мен Сыффин соғ ыстарының жү зеге асуына жә не Хазіреті Ә лиді ө лтіруіне себеп болды. Харижилердің пайда болуының себептерінің бірі - ө з тайпасын қ олдаушылық Ислам діні ұ лт жә не тайпа қ олдаушыларына қ арсылық білдіріп, адамгершілік принцип шең берінде тайпалар жә не ұ лттар арасында бірлік жә не ынтымақ тастық орнатуғ а тырысса да Хазіреті Османның халифаттық дә уірінің соң ғ ы жылдарында қ айтадан пайда бола бастады. Сө йтіп кейбір тайпалар қ ұ райыш тайпасына қ арсы бас кө тере бастады. Ирактық, Йемендік жә не Меккелік кейбір тайпалар қ ұ райыштың саяси ү стемдігінің аяқ талуын жә не басқ а тайпалардың елді басқ аруын қ алайды. Дегенмен олар саяси ө згерісті тікелей бейбіт жолмен емес, кейбір діни негіздерді пайдаланып, кү ш кө рсетумен бастады. Азаттық алғ ан қ ұ л да ә діл басқ ару шартымен халық

· 51. Дә стү рден тыс діндер деген не жә не олардың бө лінуі.

· Дэстү рден тыс діндер деп негізінен дү ниежү зілік немесе ү лкен ү лттық діндерден бө лініп шығ ып, бір-бірімен косыла отырып, біріккен қ азіргі діндерді айтамыз. Олардың шығ у себебі ү лкен саяси-элеуметтік жэне мэдениеттің жаң аруына байланысты, элеуметтік-саяси ө здгерістермен, демографиялы козғ алыстармен жэне де дэстү рлі діндердің ық палының элсіреуімен байланыстырылады.

· Ө здерінің діни ілімдерінің мазмү нына, діни рэсімдерінің аткарылуына қ арай жа ң а христиандык, жа ң а бағ дарламалык, оккультист і к, жа ң а пү т ш ылдык болып бө лінеді. Екінші жагынан, олар ілімімен де ү йымдастыру жү йесімен де ерекшеленеді. Ү шінші ерекшелігі, олардың ілімі мен ресми тэжірибесі синкреттілікпен жэне дү ниежү зілік діндердің кө птеген кагидаларын ү станушылыгымен дамиды.

· Дэстү рден тыс діндер белсенді миссионерлік қ ызметімен ерекшеленеді (эсіресе жастар арасында). Жаң а кө зкарастын басшылары бү л заманның «кү нэкарлыгын» кө рсетіп, одан шыгу жолдарын білетіндігін айта келіп, адамгершілік жолдары мен даналык ақ ылдың ө кілі ретінде ө здерін ү сынады.

· 52. Дә стү рден тыс діндердің бес топқ а бө лінуі.

· Қ азіргі дэстү рлі емес діни козғ алыстардың, сенушілік маң ызы бойынша діни эдет-ғ ү рыптары, рэсімдік іс-эрекеттері аркылы айырмашылығ ы болады. Олар саны жагынан ө те кө п. Осы бір эр тү рлі ағ ымдарын елеулі белгілерімен ең кем дегенде 5 топка бө леміз:

1. Неоориенталдык табыну: «Общество Сознания Кришны», «Тихоокеанский дзен - буддийский центр», «Миссия Божественного Света», «Трансендентальная медитация» жэне т. е. с.

· Неоориенталдык табынудың шығ у тамыры Шығ ыстан, будда жэне индуизм діндерінің осы заманга бейімделген тү рінен шық ты. Будда діни ағ ым - мистикалык жолмен, алғ ашқ ы Қ ү дай жолын имманенті «ішкі» жолмен жандандыру. Ө мір сү ріп тү рғ андардың барлығ ы иллюзия (қ иял), оның жасырын соң ында Қ ү дайдың шындык табиғ аты бар, ол гармониялық жэне эділеттілік. Максат осы табиғ атқ а эр тү рлі эдістермен, медитациямен косылу. Медитациялык ү рдіс (ойлану, сезіну, ішкі дү ниеге шү кшиып кө ң іл аудару, сыртқ ы коршағ ан дү ниеден безу), эр тү рлі мантрлық сө здер айтып, кайталау, кайталау ү рдісінде мистикалык маң ызы шығ ады. Діни сенімдік жағ ы екінші орынғ а кетіп, бірінші орынғ а акиқ ат жолғ а тү су, Еурудың беделінің артуы.

2. Неохристиандық одақ — «Церковь объединение», «Семья Детей Бога» жэне т. с. с. Бү л діни ағ ымның ерекшелігі - Христиан идеологиясы мен шығ ыс дінінің элементтерінің синкретикалык коспасы, эсхатология мен мессиандык кө зкараска бү рмалау, кауым басшысы Қ ү дай жіберген пайғ амбармен тең естіру.

3. Сейентологиялық ағ ым «Церковь Саентологии», «Космические религии» жэне т. б. Бү л табынушылық эр тү рлі физикалык приборларга мистикалык магына беру. Осы аспаптармен эр тү рлі мистикалык кү былыстарды байқ ау, ө лшеу, оның физикалык, биологиялык табигатының эсерін байкау. Мистикалык тү ргыда элі де тексеріліп біліп болмаган психикалык кү былысты, коршаган табигат кү былысын тү сіндіру.

· 4. Жа ң а Магия, спиритизм. Бү гінгі кү нге дейін сақ талып келе жатқ ан сиқ ыршылык, балгерлік, шамандар, бал ашқ ыштармен қ атар жаң а магиялық ілім жэне оның институттары, Батые пен Шыгыс эдет-гү рыптарын косып жаң а балгерлерді, сикыршыларды шыгарды. Бү л жерде Мексикандық мифтік ілімін Карлос Костанелді алуга

· болады. Осы кезде Европа жэне Солтү стік Америка спиритистік қ озғ алыс жэне ө лген адамдардың жанымен сө йлесу практикасын айтамыз.

· 5. Ібіліс немесе шайтан тобы (сатанинские группы). Ібілістік тү сінік ертедегі Ирактан, «Кө к кітап» деген кітапта жазылғ ан хабарлар туралы діни аң ыз. Ібіліс туралы кітапта зорлық ты жэне зомбылыкты бірінші орынғ а қ ояды, кесірлікті жаманшылыктың кайнар кө зімен, жын-шайтандармен мистикалык жолмен араласып сө йлесу. Олардың айтуы бойынша кесір, жаманшылыкты ү гіттеушілер - Христиан дініне қ арсы кү рес жү ргізушілер. «XX ғ асырдагы діндер» халыктың кө ң ілін ө здеріне аудару ү шін сырткы ерекшеліктеріне, эдеттен тыс нэрселерге аса кө ң іл бө ліп, адамдарғ а эмоционалды-психологиялық эсер тигізуге тырысады.

· 53. «Салафизм» жә не оның тү рлері.

· Сә лә фия (араб.: س َ ل َ ف ِ ي َ ّ ة ‎ ) - Ислам дінінің негізі боп табылатын Қ ұ ран мен Сү ннетті «ә с-сә лә ф ә с-салихун» (араб.: ا ل س ل ف ا ل ص ا ل ح و ن ‎ ), яғ ни Мұ хаммед пайғ амбардың (салл Аллаһ у ғ алейһ и уә сә ллә м) сахабалары, олардың ізбасарлары мен Ислам ү мметінің имамдары қ алай тү сінсе солай тү сіну дегенді білдіреді^[1]. Ә р ғ асырда ө мір сү рген мұ сылман ғ алымдарын біріктірген кө зқ арастар жү йесі. Сә лә фия қ озғ алысының ең атақ ты ө кілдері Шейх ә л-Ислам Ибн Таймийа, Ибн ә л-Қ аийм ә л-Джә узия, хафиз Ибн Кә сир, хафиз ә з-Зә һ ә би, Мұ хаммед ибн Абдуль-Уә һ һ аб жә не т. б. ғ алымдар Ислам тарихы мен мә дениетінде айтарлық тай із қ алдырды. " Сә лә ф" (араб.: س َ ل َ ف ٌ ‎ ) сө зі тілдік жағ ынан Ибн Манзур айтқ андай: " алдың ғ ы ө ткен халық " деген мағ ына береді

· 54. Салафизмдегі «жиһ адизм» жә не «такфиризм» тармақ тары.

· 55. Яссауи атын жамылғ ан зікіршілер.

· 56. Иегова куә герлері.

· Ехоба куә герлері — XIX ғ асырдың екінші жартысында Америкада қ алыптасқ ан христиандық деноминация.

· Ехоба куә герлерінің ұ йымының 2016 тамыз айындағ ы статистика бойынша, ә лемде 8. 3 миллионнан астам ұ йымының мү шелері бар. Бұ л топ 1870-ші жылдарда, Чарльз Тейз Рассел негіз салғ ан Киелі кітап зерттеушілердің қ озғ алыстан пайда болды. Ехоба Куә герлері деген атауы, Киелі Кітаптағ ы Ишая 43: 10-12 тармақ тарында негізделген. Ехоба Куә герлер протестанттарғ а ұ қ сап икондарғ а, крестке жэне мү сіндерге табынбайды. Ондай табынушылық - пұ тқ а табынушылық дейді.

· Қ азақ станда Ехоба куә герлерінің 59 жергілікті діни бірлестігі 2012 жылда қ айта тіркелуден ө ткен (Қ азақ стан Республикасы Ә ділет министрлігі ақ парат бойынша)

· 57. Саентология шіркеуі.

· Сейентологиялық ағ ым «Церковь Саентологии», «Космические религии» жэне т. б. Бү л табынушылық эр тү рлі физикалык приборларга мистикалык магына беру. Осы аспаптармен эр тү рлі мистикалык кү былыстарды байқ ау, ө лшеу, оның физикалык, биологиялык табигатының эсерін байкау. Мистикалык тү ргыда элі де тексеріліп біліп болмаган психикалык кү былысты, коршаган табигат кү былысын тү сіндіру.

· 58. Сатанизм – Ібіліс шіркеуі.

· Ібіліс немесе шайтан тобы (сатанинские группы). Ібілістік тү сінік ертедегі Ирактан, «Кө к кітап» деген кітапта жазылғ ан хабарлар туралы діни аң ыз. Ібіліс туралы кітапта зорлық ты жэне зомбылыкты бірінші орынғ а қ ояды, кесірлікті жаманшылыктың кайнар кө зімен, жын-шайтандармен мистикалык жолмен араласып сө йлесу. Олардың айтуы бойынша кесір, жаманшылыкты ү гіттеушілер - Христиан дініне қ арсы кү рес жү ргізушілер. «XX ғ асырдагы діндер» халыктың кө ң ілін ө здеріне аудару ү шін сырткы ерекшеліктеріне, эдеттен тыс нэрселерге аса кө ң іл бө ліп, адамдарғ а эмоционалды-психологиялық эсер тигізуге тырысады.

· 59. Діни фундаментализм.

· Фундаментализм - бастапқ ыда протестантизмдегі либералдық протестанттық рационализмге қ арсы бағ ытталғ ан шектен шық қ ан консервативті ағ ым. 1910 жылдарыАҚ Ш-тың оң тү стік штаттарында қ алыптасты, інжілге (Библияғ а) кез келген сыни кө зқ арасты кө термей, оны жаң аша тү сіндіруге талпынғ андарды ү зілді-кесілді мойындамады. Кейін келе бү л ұ ғ ым басқ а діни, ә леуметтік, саяси басқ а да қ ағ идаларғ а кез келген радикалды - консервативті қ атынасты білдірді. Қ араң ыз: Ислам фундаментализмі

· 60. Діни экстремизм жә не оның мақ саты.

· Діни экстремизм Ислам қ ұ ндылық тарын сақ тау жолында ү ндеу тастағ ан ө здерінің пікірлестерін діни принциптерді бұ зушылар деген айыптаулармен кінә лайды. Діни-саяси экстремизм болса, ә ртү рлі діни пікірлерге негізделгеніне қ арамай, олардың іс-ә рекеттері Қ ылмыстық істер кодексінің баптарына сә йкес келеді. Яғ ни, діни-саяси экстремизм - діттеген саяси мақ саттарына қ ол жеткізу ү шін, дінді қ алқ ан ете отырып ә рекет етуші, дінге ешқ андай қ атысы жоқ іс-қ имыл. Басқ аша атағ анда - терроризм (лаң кестік). Мұ ндай ә рекеттер кө біне мемлекеттің қ ұ рамын кү шпен ө згертуге немесе ү кіметті басып алуғ а бағ ытталады. Қ ауіпті жағ дайғ а айналғ ан осындай ә рекеттерді іске асыру, кө біне қ арулы топтар қ ұ рып, ө зара ө шіктіру ә дістерін қ олдану арқ ылы дін жә не ұ лттық қ айшылық тарды қ оздырумен, сондай-ақ адам қ ұ қ ын жаппай бұ зумен қ атар жү реді. Мұ ндай шектен шық қ ан экстремизм ә ртү рлі мемлекеттің ұ лттық қ ауіпсіздігіне нұ қ сан келтіріп қ ана қ оймай, дінаралық жағ дайдың ушығ уына да себепкер болуда. Экстремистер қ ай діннің атынан белсенділік танытса, бә рінен де кө п зиян шегетін сол дін. Саяси экстремизм тек саяси мү ддені ғ ана кө здейді. Олар адамдардың дінге деген қ ұ рметі мен сенімін ө з мақ саттарына кең інен пайдалана отырып, дін ү шін ә рекет етіп жү ргендей кө рінуге тырысады. Діни-саяси экстремизм ә детте ешқ андай ымыраны мойындамай, ортақ келісімнен бас тартады, ешкімді жақ тырмайды, тіпті оларды қ олдап жү рген дін ө кілдерінің пікірі болса да ешқ андай саяси пікірлермен санаспайды. Діни экстремизм ү шін «Харам мен халал» (арам мен адал), «ө зің е қ алағ аның ды басқ ағ а да қ ала» деген қ ағ идалар болмайды. Олардың басты қ аруы қ атігездік пен шапқ ыншылық. Сонымен қ атар діни антқ а байлап қ ойғ ан адамдардың экстремистік қ атардан шығ а қ оюы ө те қ иын. Экстремизмді айыптау, егер Қ ұ ран жә не сү ннет негізінде болмаса, онда адасушы мұ сылмандар айыптауды мойындамайды, бос сө з қ атарында қ абылдайды. Кінә лілер айыптаушыларды - надан, жалақ ор ретінде азғ ыруы да мү мкін. Ислам шариғ атымен амал етіп, басқ ағ а ү лгі бола білу, ә рі шариғ ат талаптарын орындау, ө ркениетті қ оғ ам орнатудағ ы аса сенімді жол екенін тү сіндіре білу - діни эктремизмге қ арсы қ олданар ең ү лкен қ ару. Ә лемдегі қ ұ былыстардың қ андайы болмасын ө зіндік пайда болу ық тималдығ ына бағ ытталғ ан ә серге негізделе отырып, ережелер мен заң дарғ а сү йенген себептері мен салдары бар. Бұ л заң дылық тар қ атарына тек философиялық ой-пікір тұ жырымдары ғ ана емес, еш кү діксіз қ абылдануы бұ йырылғ ан Илаһ и заң дылық тар да жатады