“ЖАСУЛАН ФЛОРА” ЖШС ЖЫЛЫЖАЙ ЖАҒДАЙЫНДА ШЫРАЙГҮЛ ӨСІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАҚСАРТУ ЖОЛДАРЫ

“ЖАСУЛАН ФЛОРА” ЖШС ЖЫЛЫЖАЙ ЖАҒ ДАЙЫНДА ШЫРАЙГҮ Л Ө СІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАҚ САРТУ ЖОЛДАРЫ

Ғ ылыми жетекшісі: Ә. А. Ноғ аев PhD доктор, ағ а оқ ытушы

Ж. Р. Таң сық бай 1 курс «Агрономия» 6М080100 магистрант

С. Сейфуллин атындағ ы Қ азақ агротехникалық университеті, Астана қ аласы.

Елбасымыздың Қ азақ стан халқ ына арнағ ан Жолдауында айтылғ ан «Қ азақ стан – 2050» жаң а стратегиясы «жасыл» экономика стратегиясымен ү ндес. Іс жү зінде ІІІ-индустриялық революция «жасыл экономикадан» басталмақ. Бұ л ретте қ ай елде «жасыл экономика» болса, соның қ олында жаң а технологиялар бар [1].

Адамзатты толғ андыратын негізгі глобалдық мә селе қ оғ ам мен табиғ аттың арасындағ ы қ арым-қ атынас мә селесі болып тұ р. Табиғ ат биологиялық фактор ретінде адам сұ ранысына мү лдем қ ажетсіз болып бара жатыр. Сондық тан да демалу орындарының қ ұ рылуы жә не сақ талуы, яғ ни табиғ и қ орғ ау мекемелерінің халық тың белсенді демалыста қ анағ аттануы жә не ө зінде табиғ атты қ орғ ау функциясы бар бастапқ ы тү йсіктің қ алыптасу мә ні болып табылады

Эстетикалық қ ұ ндылығ ы, тарихы жә не ерекше экологиясы бар кешенді қ орғ ау қ азіргі кезде бақ тық -парктік сә улетте негізгі тапсырмалардың бірі болып табылады. Ландшафттық сә улет ө нері деп, адамды қ оршағ ан ортаны, оның жекелеген элементтерін, оның ішінде ашық кең істіктерді мен сә улеттік-кең істіктіктерді ұ йымдастыруды тү сіну қ ажет [2].

" Жасұ лан-Флора" ЖШС - ө ндірістік негізде ө сімдік шаруашылығ ымен, яғ ни гү л ө сірумен айналысатын еліміздегі ең ірі компаниялардың бірі. Компания қ алалық алаң дар мен кө шелерді ә лемдік технологияғ а сай безендіруде жетекші сектор. Осы мақ сатта Байзақ ауданында 47 га орналасқ ан " Жетібай" агрокешені ашылғ ан. Мұ нда тапсырыс дең гейіне байланысты гү л жә не сә ндік бұ талардың, гү лзарлардың шамамен 10 млн. данасы ө сіріледі. Жамбыл облысында 21 қ ысқ ы жылыжай мен 65 жазғ ы жылыжай бар. Солардың бірі - «Қ ысқ ы бақ », ұ зақ уақ ыттан бері қ ала тұ рғ ындары мен қ онақ тарының келуіне сү йікті орынғ а айналғ ан. 2011 жылы жалпы алаң ы 400 шаршы метрді қ ұ райтын, озық технологиямен жабдық талғ ан ү лкен «Корей жылыжайы» салынғ ан. «Жасұ лан Флора» - Голландия, Германия, Чехия жә не Ресей сияқ ты елдердің компанияларымен тығ ыз жұ мыс істейді. Компания кө галдандыру жө ніндегі жұ мыстармен Тараз қ аласын ғ ана емес, сонымен қ атар еліміздің кө птеген қ алаларын, атап айтсақ Астана, Павлодар, Шымкент, Қ ызылорда, Ақ тө бе, Алматы қ алаларын да қ амтамасыз етеді. Ө неркә сіп кешенінде ө з техникалары бар, олар - бульдозер, экскаваторлар, " Беларусь" тракторы, еліміздің барлық аудандарына гү лді тасымалдау ү шін кө пфункционалды авторефрижераторлар қ олданылады.

Жаздық гү лді дақ ылдардың ішінде кө п таралғ аны – шырайгү л, оның шығ у орталығ ы - Бразилия. Ө сіру технологиясында, ең бастысы тұ қ ым тым майда болғ андық тан, қ оректік заттар қ оры тым аз, сондық тан да оғ ан механикалық қ ұ рамы жең іл, ө те борпаң, қ уыстылығ ымен қ ұ нарлылығ ы жоғ ары топырақ грунттарын таң дағ ан жө н.

Galliot С., Hoballah М., Kuhlemeier С., Stuurman J. есімді ғ алымдар ө з зерттеулерінде шырайгү лдің ө німділігін жоғ арылатуда, оның суару жү йесіне, тың айтқ ыш беру жү йесіне жә не ең бастысы топырақ тың қ ұ нарлылығ ына басты кө ң іл бө лу қ ажеттігін айтады [3].

Шырайгү лдің аурулар мен зиянкестерге қ арсы тө зімді сорттары мен гибридтерін шығ ару, оның ө німділігін арттыруда маң ызды жол екендігін Weiss J., Muhlemann, J. K., Ruiz-Hernandez V., Egea-Cortines M. атты ғ алымдар ө з ең бектерінде атап кө рсеткен. Соң ғ ы уақ ыттарда шырайгү лдің арнайы коректік заттары жә не ауру мен зиянкестерден қ орғ айтын пленкалы қ абаты бар гранула кү йіндегі тұ қ ымдары кө птеп қ олданылуда. Сонымен қ атар қ азіргі кезде шырайгү лді отырғ ызуда контейнерлер молынан пайдаланылу ү стінде, бұ л оның қ ұ рғ ақ шылық қ а тө зімділігімен сипатталады. Контейнерлерге отырғ ызылғ ан шырайгү лдің негізгі кү тімі суару жү йесі мен тұ рақ ты қ оректендіріп отырудан тұ рады [4].

Осыдан екі ғ асыр бұ рын, жабайы шырайгү л селекционер ғ алымдардың назарын ө зіне аудартқ ан. Бұ л оның ерекше тартымды сырт кө рінісімен ғ ана емес, сонымен қ атар оның биологиялық мү мкіндіктерімен да байланысты. Бұ л ерекшелілігі селекционер ғ алымдардың шырайгү лді қ арқ ынды тү рде зерттеу жұ мыстарымен айналыса бастауына жол ашты. Ө сімдік Оң тү стік Америкадан алып келінгендіктен ө те жоғ ары температурағ а шыдайды, бірақ осығ ан қ арамастан бұ л ө сімдіктің тө мен температураларды кө тере алатын иммунитеті бар. Шырайгү лдің бұ л қ абілеттері, ғ алымдардың аса қ иындық сыз оның селекциясымен айналысуғ а мү мкіндік берді. Селекционер ғ алымдардың жемісті жұ мыстарының нә тижесі сұ ранысқ а жақ сы ие бола алатын гү лдің ә ртү стілігі мен алуан мө ршерлердегі тү рлерімен қ амтамасыз етіп, табиғ ат флорасын толық тырып отырады [5, 6].

Сонымен қ атар, Cornu A., Maizonnier D. деген ғ алымдар ө з зерттеулерінде, болашақ генетика мен цитогенетикада, молекулалық биологияда мә денилендіру (жерсіндіру) ә дістемелерін қ олдану барысында гамма сә улелерімен ә сер ету арқ ылы оның тозаң ын ә ртү рлі мақ сатта қ олдануғ а болатындығ ын, яғ ни шырайгү л молекулалық биологияда таптырмас модель бола алатындығ ын атап кө рсеткен [7].

Табиғ ат – адамзат тарихындағ ы қ айталанбас асыл мұ ра болғ андық тан, оғ ан аса қ амкорлық пен, мейірімділікпен қ арау қ ажет. Табиғ ат пен ә ртү рлі ө нердің синтезі тү ріндегі бақ тар мен парктер тарихи стильдермен тікелей байланысты болып, философияның, ә дебиеттің, тұ рмыс эстетикасының, сыршырайдың, сә улет ө нерінің дамуымен ө зара байланыста ө рбиді жә не ә р замандағ ы адамның табиғ атқ а деген қ атынасының ө згерісін тіркеп отырады. Сондық тан да, болашақ та еліміздің ө ркендеп дамуында атқ арар істер ә лі де молшылық.

Қ азіргі кезде, " Жасұ лан-Флора" ЖШС-де туындап тұ рғ ан шешімін табу керек мә селелер легі келесідей:

1) Жылыжайлар санын арттыра отырып, гү л ө сіретін жер аумағ ын барынша кең ейту;

2) Шырайгү лдің ө сіру технологиясын жақ сарту, жетілдіру;

3) Шырайгү л ө сіруде, оның аурулары мен зиянкестерінен қ орғ ау шараларын енгізу;

4) Отандық ө німді ө ндіруде, тек еліміздің шекарасы аймағ ында ғ ана шектелмей, экспортқ а шығ аруды жү зеге асыра отырып, еліміздің экономикасына ү лес қ осу.

Жоғ арыда келтірілген мә селелерді ескере отырып, менің диссертациялық жобамның міндеттері ретінде: - болашақ та шырайгү лдің ө німділігін жоғ арылатуда, оның ө сіру технологиясын жетілдіре тү су, заманауи технологияларды қ олдана отырып, оның селекциясымен, яғ ни аурулар мен зиянкестеріне жә не қ оршағ ан орта жағ дайларына, аязғ а, қ ұ рғ ақ шылық қ а тө зімді сорттары мен гибридтерін шығ арумен айналысуды қ арастыру.

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі

1. Қ азақ стан Республикасының Президенті - Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Қ азақ стан-2050» стратегиясы қ алыптасқ ан мемлекеттің жаң а саяси бағ ыты» атты Қ азақ стан халқ ына Жолдауы, - 2012, 14- желтоқ сан.

2. Интернет ресурс: http: //www. inform. kz/ru/delat-mir-prekrasnym-my-dolzhny-v-pervuyu-ochered-dlya-nashih-detey-zhambylskaya-predprinimatel-nica-zhumagul-omarova_a2364839

3. Galliot С. Genetics of flower size and nectar volume in Petunia pollination syndromes / Galliot С., Hoballah М., Kuhlemeier С., Stuurman J. Public Library of Science. - 2006. P 203-212.

4. Баранова Е. Г. Научно обоснованная технология возделывания вида петуния / Баранова Е. Г., Саломатин В. А. Естественные и технические науки. - 2014. С 40-47.

5. Ali T. Combinatorial expression of transcription factor genes B-Peru and mPAP1 enhances anthocyanin accumulation in transgenic Petunia hybrid / Ali T., Arun M., Naing A., Lim S., Kim C. Scientia Horticulturae. - 2016. P 186-196.

6. Taguchi T. Fertile somatic hybrids between petunia-hybrida and a wild-species, petunia-variabilis / Taguchi T., Sakamoto K., Terada M. Theoretical and applied genetics. -1993. P 75-80.

7. Cornu, A. Petunia, a biological model - application to the study and the use of the genetic potential of pollen / Cornu A., Maizonnier D. Bulletin De La Societe Botanique De France-Actualites Botaniques - 1990. P 41-48.