ӨНЕРКӘСІПТІН ӘР ТҮРЛІ САЛАЛАРЫНДАҒЫ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ЖАҢА МАТЕРИАЛДАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ

Соң ғ ы жылдары конструкциялық материалдардың саласында метал емес материалдар кең інен қ олданылады, олар негізінен синтетикалық полимер материалдары жә не олардың ө ндірісі жылдан – жылғ а кең еюде. Ерте заманнан бері мақ та, жібек, жү н, былғ ары, табиғ и каучук (ағ аш, шыны жә не шығ уы табиғ и полимер материалдары) ә деттегі табиғ и материалдар қ олданылады. Ә сіресе бұ л материалдардың сыныбы кө мірді, мұ найды, газды, жанң ыш сланц жә не т. б. химиялық жолмен ө ң деу арқ ылы алынатын синтетикалық полимерлерді ө ндіруді игеруден кейін кең інен қ олданылады. Полимерлердің негізгі ерекшелігі, металдарғ а қ арағ анда бірқ атар қ асиеттерге ие болуында жә не олар металдық конструкциялық материалдарғ а жақ сы толық тырғ ыш немесе оларды алмастырғ ыш болып табылады. Ө неркә сіптік машина жасау ү шін синтетикалық полимерлер жоғ ары жемірілуге тұ рақ ты, тозуғ а тұ рақ ты, аз тығ ыздық ты болуы нә тижесінде (кө п жағ дайларда олар зиянды емес) болашағ ы бар конструкциялық материалдар болып табылады. Полимер материалдары орындаушы механизмдердің тетікбө лшектері (қ алыптық барабандар, қ апсырғ ыштар, итергіштер) жә не басқ а да бұ йымдар ү шін ү йкеліс тізбектерінде қ олданылатын тү сті металдар мен қ орытпаларды жақ сы алмастырады. Пластмассалардан бұ йымдарды жобалау кезінде жү ктемемен ә сер ететін кү ш пен толық тырғ ыш талшық тарының бағ ыты жә не микромолекуллалардың бағ ыты бағ ыттас болуы керек. Пластмассалардан тұ рақ ты жү ктемеге тү сетін тетікбө лшек дайындау ұ сынылмайды. Мұ ндай тетікбө лшектер қ ысқ а уақ ытты жү ктеу жағ дайларында жақ сы жұ мыс істейді. Пластмассаларды нақ ты таң дау кезінде пайдаланудың температуралық интервалы жә не материалдың техникалық сипаттамаларына жү ктеу режимінің мү мкін режимін анық тау керек. Пластмассаларды пайдалану процесінде нақ ты ө лшемдері сақ талғ ан жағ дайларда ғ ана қ олдану ұ сынылады. Аталғ ан шектеулерді ескере отырып, пластмассалардың қ олдану аймағ ы анық талады.

Антифрикциялық материалдар. Ү йкеліс тү йіндеріндегі кө птеген пластмассалық мойынтіректердің тозуы металдық мойынтіректерге қ арағ анда тө мен болады. Бұ л жағ дай пластмассалардың металдарғ а қ арағ анда химиялық инерттілігіне жә не пластмассалардың тозу ө німдерін жұ та білу мү мкіндігіне байланысты болады. Текстолитті жә не ағ аш қ абатты пластиктерді ө те ауыр жұ мыс жағ дайларында, атап айтқ анда 300 МПа жететін меншікті жү ктеу кезінде қ ызмет атқ аратын ү йкеліс тү йіндерінде қ олдануғ а болады. Қ ола мен бабиттердің шекті жіктелуі 280 жә не 120 МПа қ ұ райды. Текстолитті, гетинаксты жә не ағ аш – қ абатты пластикті жү к кө теру крандарында, қ ақ тау стандарында, ал соң ғ ы кездері – темір жол кө ліктерінде қ олданылады. Жү ктеу кезінде фторопластар жылжып – сырғ ымалық қ а икемді болады, сондық тан мойынтіректерде оларды қ оламен бірге қ олданады. Егер мойынтіректерден жоғ ары дә лдік талап етілсе немесе мойынтірекке ә сер ететін кү ш салыстырмалы аз болса, онда оларды капроннан дайындауғ а болады. Ішінде пластмассалы кескінді қ осындылары бар болат тө лкелерінен жасалғ ан мойынтіректер жақ сы салғ ындауғ а жә не жоғ ары беріктікке ие болады жә не оларды ауыл шаруашылық машиналарында, токарьлық, фрезерлік жә не басқ а да білдектерді қ олданылады. Тербеліс мойынтіректерін дайындау ү шін графит толық тырғ ышы бар кө п қ абатты пластиктерді қ олданады.

Тісті, червякты, белбеулік берілістер. Тісті жә не червякты ілінісудегі пластмассалардан жасалғ ан тетікбө лшектер жоғ ары тозуғ а тө зімділігімен, химиялық агрессивті орталарда сенімді жұ мыс істеуімен, салмағ ының тө мендігімен, дайындау оң айлығ ымен ерекшеленеді. Тісті дө ң гелекті берілістердің ең жақ сы жұ мыс қ абілеттілігін пластмасса жә не метал тетікбө лшектердің комбинациясын қ амтамасыз етеді. Тісті дө ң гелектерді дайындау ү шін текстолит (ДСП), полиформальдегит (ПФА) қ олданылады. Полиамид тү ріндегі пластмассалар қ осалқ ы бө лшектер ретінде жә не пластинкалы шынжырларды дайындау ү шін қ олданылады. Бұ л шынжырдың тетікбө лшегінің жемірілуін тө мендетіп ғ ана қ оймай, оның бө лшектерінің «жабысуын» қ амтамасыз етеді.

Полиамидтен жасалғ ан пластмассалық белбеулер, тек жақ сы техникалық сипаттамаларымен ғ ана емес, агрессивті орталарда жұ мыс істеу тұ рақ тылығ ымен де сипатталады. Перлонды белбеулер қ ақ тау стандарында, престерде, диірмендерде жә не балғ аларда жоғ ары қ уатты берілістер (5 мың кВт дейін) ү шін қ олданылады.

Полиамидтерден (нейлон, перлон) сү йреу арқ андарын дайындайды, ал жемірілуден қ орғ ау ү шін олармен болат арғ андарды қ аптайды. Жоғ ары меншікті беріктігінен пластмасса шкифтер металдық шкифтерге қ арағ анда 5 есе жең іл жә не 2 – 3 есе арзан болады. Шкифтерді дайындау ү шін волокнит, фенолит, текстолит, шынылы волокнит қ олданылады.

Фрикционды қ ондырғ ылар. Кішірек тежегіш қ уатты фрикционды тізбектер ү шін асбесті толық тырғ ыштары бар пластмассалар қ олданылады. Пайдалану кезінде бұ л тізбектердің температуралары 250 °С аспауы керек. Гетинакс тү ріндегі жалпақ толық тырғ ыштары бар пластмассалар 1000 °С дейінгі импульсты қ ыздыруғ а тү седі.

Муфталар, прокладкалар. Іліністі тісті берілісті муфталарды дайындау ү шін текстолит пен капрон қ олданылады. Бқ л материалдар соқ қ ыны жақ сы жұ тады, жұ мыстың шусыз ө туін қ амтамасыз етеді. Тұ тқ ыр муфталар ү шін серпімді элементтер ретінде резең кеден жасалғ ан дискілер қ олданылады. Мұ ндай муфталар амортизаторлар жіне демпферлер болып табылады. Резең кені станинаның тербелісін білдектің басқ а тізбектеріне ө ткізбеуі ү шін, автокө лік жә не су кө ліктерінің тұ рғ ысын қ озғ алтқ ыш тербелісінен оқ шауландыру ү шін қ олданады.

Пластмасса нығ ыздағ ыштар жә не амортизаторлар. Пластмассалар ә ртү рлі тетікбө лшектерді біріктіруде жоғ ары герметикалық ты қ амтамасыз етеді. Мұ ндай нығ ыздағ ыштар жоғ ары химиялық тұ рақ тылығ ымен сипатталады. Бұ л мақ саттар ү шін полихлорвинилді, текстолитті, фторопласты тө семелер, сонымен қ атар шыны волокномен армирленген табақ тар қ олданылады. Сонымен қ атар тығ ыздағ ыштар ретінде май мен жанармайғ а тұ рақ ты ісінетін резең келер кең інен қ олданылады. Пластмассалардан жасалғ ан амортизаторлар ә детте резең ке амортизаторларғ а қ арағ анда 1, 5 есе ұ зақ қ ызмет атқ арады. Демпферлер ретінде силиконды сұ йық тар қ олданылады. Силиконды майларды жоғ ары температуралар кезінде жұ мыс істейтін ү йкеліс тізбектерін майлау ү шін қ олданады.

Машиналар мен қ ұ рылымдардың басқ а да тетікбө лшектері. Фенопластардан ө те жиі бақ ылау – ө лшеу аппаратуралары, тербеліс машина тетікбө лшектерін, шпульдер жә не басқ а да бұ йымдар жасауда кең інен қ олданылады. Ол бұ йымның массасын, бағ асын тө мендетеді, сонымен қ атар оларғ а ә семдік тү р береді. Ә сіресе пластмассаларды жылдам жү ретін машиналардың (сорғ ылардың, желдеткіштердің, турбиналардың ) роторларын дайындау ү шін қ олданғ ан ү немді. Бұ л мақ саттар ү шін фенопластардан басқ а нейлондарды кең інен қ олданады. Жоғ ары жү ктелген қ ұ рылымдардың тұ рқ ыларын жасау ү шін беріктігі жоғ ары материалдарды, мысалы, шыныпластиктерді (фенолформальдегидті, эпоксидті жә не т. б. ) қ олданады. Сонымен қ атар винипласт жә не полиэтилен қ олданылады, себебі бұ л материалдардан жасалғ ан кү рделі қ ұ рылымдарды пісіру ә дісімен дайындауғ а болады.

Қ ұ бырө ткігіш тасымалдағ ыш арматура. Химиялық машина жасауда жә не қ ұ рылыста пластмасса қ ұ бырлары кең інен қ олданылады. Оларды қ олданудың тиімділігі тасымалдаудың ың ғ айлылығ ын қ амтамасыз ететін, жоғ ары жемірілуге тө зімділігі мен салмағ ының тө мендігінде болып табылады. Полиэтилен жә не басқ а да термопластардан дайындалғ ан қ ұ бырлар барабандарында орамалауғ а жә не оларды қ олдану аймағ ында тікелей орауғ а тү седі. Қ ұ бырларды дайындауда қ олданылатын негізгі материалдар полихлорвинил, полиэтилен, фторопласт, сонымен қ атар полиэфир ү лдірлері жә не фаолиттер (графитті, асбестті жә не т. с. с. толық тырғ ыштары бар фенопластар) қ олданылады. Термопластардан дайындалғ ан қ ұ бырлар жақ сы иіледі, пісіріледі жә не желімденеді, ал реактопластардан дайындалғ ан қ ұ бырлар тек желімденеді. Сонымен қ атар пластмассалардан қ ұ быр арматуралаын (бұ рыштық тар, ү штіктер, қ ұ бырлар, вентильдер) дайындалады. Ө те жиі метал қ ұ бырларының ішкі жә не сыртқ ы беттерін жемірілуге тұ рақ тылығ ын арттыру ү шін пластмассалармен қ аптайды. Қ ұ бырларды футировкалау ү шін полиэтилен, полихлорвинил, полистирол, асбовинил, фторопласт жә не резең ке қ олданылады.

Пластмассалық бү ркемелер. Пластмассалармен қ апталғ ан металдан жасалғ ан бұ йымдар пластмассалардың жағ ымды қ асиеттері бар металдардың жоғ ары беріктігімен сә йкестендіріледі. Мұ ндай сә йкестіктер қ ымбат бағ алы жә не сирек тү сті металдарды жә не жоғ ары легірленген болаттарды арзан кө міртекті болаттармен алмастыруғ а мү мкіндік береді. Ағ аш, картон, пенопластмассалардан жасалғ ан тетікбө лшектерді суғ а тұ рақ ты пластмассалармен қ аптайды. Кремнийлі органикалық бү ркемелері суланбайды, сондық тан олардан кө лік қ ұ ралдарының терезелерін бү ркеу ү шін қ олданады. Мұ ндай шынылардан жаң быр тамшылары оң ай сырғ анайды жә не жү ргізушіге жақ сы кө ріністі қ амтамасыз етеді.

Шыны. Химиялық жә не термиялық тұ рақ тылық тың жоғ ары кө рсеткіштеріне кремнеземнен (99, 5 % SiO₂) тұ ратын кварцты шыны жатады. Кварцты шыныдан химиялық ыдыстарды, термопаралар қ аптамаларын, оқ шауландырғ ыштар жә не басқ а да бұ йымдар жасау ү шін қ олданылады. Сынық сыз шынылар (триплекс). Бұ л бірнеше қ абат ә деттегі жә не органикалық шыныдан қ ұ ралатын кү рделі қ ұ рамды шыны. Бұ л қ абаттарды желімдейді жә не жоғ ары қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету ү шін шынық тырылғ ан шыныларды желімдеуге болады. Ү шкір жарық тары жоқ шынылар ұ шақ тарды, автокө ліктерді, су кө лігін, сонымен қ атар жоғ ары температуралар мен қ ысымдарда жұ мыс істейтін аспаптарды шынылау ү шін қ олданылады. Пеношыны. Оны газ тү зуші (бор, кө мір, кокс) қ осу жолымен 700 – 900 °С температурада балқ ытылғ ан шыныны кө піршіту арқ ылы алады. Пеношынының тығ ыздығ ы тө мен, оны жылу жә не дыбыс оқ шауландырғ ыш материал ретінде қ олданады. Қ ұ рылыста 1 тонна пеношыныны қ олдану 85 – 90 тонна қ ызыл кірпішті ү немдеуге мү мкіндік береді. Сонымен қ атар пеношыныны ө те жоғ ары химиялық тұ рақ тылық талап етілетін фильтрлер дайындау ү шін қ олданады. Шыныкристалды материалдар – ситалдар. Олар ә деттегі шыныдан тек қ ұ рамы ғ ана емес, кристалдық қ ұ рылымымен де ажыратылады. Шынылар – аморфты, ситалдарды шынығ а кристализациялық орталық тардың тү зілуіне ә сер ететін катализаторлар енгізу жолымен алады. Оларды 400 – 600 °С температурағ а дейін қ айта қ ыздыру кристалдардың тү зілуін тудырады. Ситалдардың кристалдану дә режесі 95 % дейін жетеді. Ситалдар жоғ ары қ аттылық қ а, термотұ рақ тылық қ а (700 – 800 °С дейін) жә не химиялық тұ рақ тылық қ а ие болады. Ситалдардан басқ арылатын снарядтың обтикателі, іштен жану қ озғ алтқ ыштарының поршеньдері мен цилиндрлерін, 540 °С температураларғ а дейінгі температуралар кезіндемайлаусыз жұ мыс істейтін мойынтірек обоймаларын жайындау ү шін қ олданады.

Ағ аш материалдары. Ағ ашты машина жасауда (автокө ліктің борттары мен едендерін, вагондардың кейбір қ ұ рылыстары, мойынтіректер, тісті дө ң гелектер жә не т. с. с. ) кең інен қ олданылады. Ә сіресе ағ аштың машина жасау саласындағ ы кең қ олданылатын аймағ ы ү лгілік қ ұ ймаларды қ амтамасыз етуі. Тамақ ө неркә сібінде ағ ашты ыдыс (қ аптау жә шіктері) ретінде кең інен қ олданылады. Ағ аштың ерекшеліктері – тығ ыздығ ы тө мен, айтарлық тай жоғ ары меншікті беріктігі, соқ қ ы жә не дірілді жү ктемелер кезінде жақ сы қ арсыластық кө рсетуі, жылулық кең еюдің температуралық коэффициентінің тө мендігі (болатқ а қ арағ анда 2 – 3 есе тө мен), бірқ атар қ ышқ ылдарғ а, тұ здарғ а, майларғ а тұ рақ тылығ ы жоғ ары болады. Ағ аш жоғ ары технологиялық қ асиеттерге ие – білдектерде жақ сы ө ң деледі, желімденеді, шеге немесе шуруппен жақ сы біріктіріледі. Ағ аштың кемшіліктерне оның ағ аш бұ йымдарының ө лшемдерін, пішінін жә не беріктігін ө згертетін, жоғ ары су сің іргіштігін, сонымен қ атар шіруге бейімділігін, отқ а тұ рақ тылығ ының жоқ тығ ын жатқ ызуғ а болады. Ағ аштан жасалғ ан бұ йымдарды шіруден қ орғ ау ү шін бояу – сыр бү ркемелерімен немесе пластмасса қ аптамаларымен қ аптайды. Қ орғ аудың химиялық ә дістерінен тұ з ерітінділерімен NaF, ZnCl₂, CuSO₄ жә не т. б. сің діруді қ олданады. Ағ аштардың жылдам тұ тануын тө мендету ү шін оттан қ орғ айтын бояу мен сырлар қ олданылады. Ағ аш талшық ты материал болып табылады, сондық тан бұ йымдарда тура қ абаттарды кесе кө лденең қ абаттармен ү йлестіреді, ол ө з кезегінде бұ йымның беріктігін жоғ арлатады. Ағ аштың маң ызды сипаттамаларының бірі оның тығ ыздығ ы болып табылады. Ағ аштың ө те жең іл жә не жиі қ олданылатын тү рлері – қ арағ ай, шырша, жө ке, кө ктерек, қ андыағ аш; ө те ауырлары – емен, граб, алмұ рт, самшит ағ аштары. Ағ аштың ө ң делгіштігі оның қ аттылығ ына байланысты болады. Ағ аштың тығ ыздығ ынан оның тозуғ а тө зімділігі де байланысты болады. Ә ртү рлі ағ аш тү рлерінің кейбір салыстырмалы қ асиеттері 15. 1 – кестеде келтірілген.

15. 1 – кесте.

Ә ртү рлі ағ аш тү рлерінің кейбір салыстырмалы қ асиеттері

Қ асиеттері	Ағ аштың тү рлері
Қ асиеттері	қ арағ ай	жө ке	кө ктерек	емен	граб	қ айың	самырсын
Тығ ыздығ ы, г/см³	0, 5	0, 5	0, 5	0, 76	0, 81	0, 64	0, 39
Кө лемдік кептірудің коэффициенті, %
Талшық бойымен созу кезіндегі беріктігі, МПа

Резең келер. Резең кені алудағ ы бастапқ ы шикізаттар каучуктер болып табылады. Ө ндірілу ә дістері бойынша олар табиғ и жә не жасанды деп ажыратылады. Табиғ и каучуктерді гевея, кө ксағ ыз, таусағ ыз сияқ ты ө сімдіктер шырынынан алады. Синтетикалық каучуктың аса кең тарағ ан тү рлеріне натрий – бутадиенді каучук (СКВ), бутадиен – стиролды каучук (СКС), полихлоропренді, бутадиен – нитрильді каучук (СКН) жә не т. б. жатады. Ө зінің қ ұ рылымы бойынша синтетикалық каучуктер молекулалық массасы ө те ү лкен болатын сызық ты полимерлер болып табылады. Синтетикалық каучукткрдің барлығ ын дерлік су ерітінділерінде эмульсиялы полимеризация ә дісімен алады. Қ алыпты температуралар кезінде каучукткр жоғ ары эластикалық кү йінде болады, олардың шынық тыру температурасы (– 40) – (– 70) °С аймағ ында болады.

Резең ке дегеніміз – каучуктардың химялық ө ң делген ө німі. Бұ л ө німдерді каучукты вулканизатормен (кү кірт, натрий, диазобензолмен) ә рекеттесуі нә тижесінде термиялық ө ң деумен (ыстық тай вулканизациялау) жә не термиялық ө ң деусіз (суық тай вулканизациялау) жү зеге асыру арқ ылы алады. Вулканизация нә тижесінде каучук сирек торлы полимерге айналады. Каучуктың вулканизатормен қ оспасын резең ке деп атайды. Суық тай вулканизациялау кезінде ө те жиі метал оксидтері вулканизаторлар болып табылады. Полимердің торлық дә режесі негізінде қ ұ рамындағ ы қ оспаның мө лшеріне байланысты болады. Бұ л жағ дай резең кенің қ асиеттерін ө згертеді (егер, мысалы, кү кірттің мө лшері 1 – 5 % болса, онда сирек торлы резең ке, ал егер 30 % болса, онда резең кенің созымдылығ ы жоғ алып эбонит алынады). Резең кенің беріктігі мен тозуғ а тө зімділігін арттыру ү шін оның қ ұ рамына беттік активті заттар жә не толық тырғ ыштар (кү йе, кремний оксиді, титан оксиді, бор, барит, тальк) енгізіледі. Вулканизация процесін жылдамдату ү шін оның қ ұ рамына белсендіргіштер (дифенилгуанидин, каптакс, мырыш оксидін) енгізеді. Пластификаторлар ретінде стеаринді жә не олеинді қ ышқ ылдарды, синералды майларды жә не парафин қ осады. Вулканизация температурасын тө мендету жә не резең кенің қ ұ нын арзандату ү шін регенераторлар деп аталатын резең кенің қ олдануда болғ ан арнайы ө ң деу ө німдерін қ олданады.

Тағ айындалуы бойынша резең келерді жалпы қ олданыстағ ы жә не арнайы деп бө леді. Жалпы қ олданыстағ ы резең кеге табиғ ы каучук (ТК) СКВ, СКС, СКИ жатады. Бұ л резең келер жоғ ары эластикалығ ымен, беріктігімен, су жә не газ ө ткізбейтіндігімен ерекшеленеді. Жалпы қ олданыстағ ы резең келерден белбеулер, қ аптамалар, тасымалдау ленталарын, сымдардың оқ шауландырғ ыштарын, демпферлік тығ ыздағ ыштарды жә не басқ а да бұ йымдарды жасайды. Арнайы қ олданыстағ ы резең келерге найрит, СКН, тиокол, жылуғ а тұ рақ тыларғ а – СКТ, жылу мен химиялық ә серге тұ рақ тыларғ а – СКФ жатады. Жалпы қ олданыстағ ы резең кенің тығ ыздығ ы 910 – 920 кг/м³, бұ л резең кенің беріктігі жоғ ары емес жә не 15 – 34 МПа аралығ ында болады, ұ заруы 700 % дейін, жұ мыс температурасы (– 80) – (+130) º С, морттылық температурасы (– 40) – (– 55) °С, бензин мен бензолда тұ рақ ты емес. Арнайы қ олданыстағ ы резең келердің тығ ыздығ ы 98 – ден 180 – 190 кг/м³ дейін болады. Арнайы резең келердің тығ ыздығ ы олардың жұ мыс істейтін температуралар аймағ ына байланысты болады: нейрит жә не СКН ү шін σ _в мө лшері 20 – 26 МПа, ал жұ мыс температуралар аймағ ы нейрит ү шін 100 – 130 °С жә не СКН ү шін 170 °С қ ұ райды. СКТ жә не СКФ резең келері біршама аз беріктікке ие болады, сә йкесінше σ _в = 3, 5 – 8 МПа жә не σ _в = 7 – 20 МПа, бірақ олардың жұ мыс температуралар аралығ ы жоғ ары жә не 250 – 310 °С қ ұ райды. Машина жасауда қ олданатын резең ке бұ йымдарды тоғ ыз топқ а бө леді: нығ ыздағ ыштар, дірілді жә не шуды бә сең деткіштер, соқ қ ығ а қ арсылар, кү штік, сырғ анау тіреулері, иілгіш компенсациялық прокладкалар, ауада тұ рақ тылар, фрикциондық жә не қ орғ аушы.

Кө мекші материалдар. Кө мекші материалдар – майлау заттары, салқ ындату сұ йық тары, былғ ары, асбест, тоқ ыма, қ ағ аз, желімденетін жә не басқ а да материалдар.

Майлау заттарын машиналардың ү йкелетін бө лшектерінің қ ызмет уақ ытын арттыру жә не ү йкеліс коэффициентін тө мендету ү шін қ олданылады. Қ ұ рғ ақ ү йкеліс коэффициенті майланбайтын беттердің қ озғ алысының кедергісін сипаттайды. Оның ө лшемдері ә рекеттесетін бұ йымдардың ө ң деу сапасына байланысты болады жә не ә детте ол 0, 1 – 0, 5 ө лшем аралығ ында болады, ал егер майлау заттары қ олданылса, онда 0, 001 – 0, 002 дейін тө мендейді. Майлау заттары минералды, ө сімдік жә не жануар майлары деп бө лінеді. Минералды майлар – мұ найдың ө ң делген ө німі, ү йкелетін тетікбө лшектер ү шін негізгі майлау материалы болып табылады. майлау материалдары жылу мен жылу оқ шаулағ ыштарды қ амтамасыз ететін қ асиеттер кешеніне ие болуы керек. Білдек жасауда білдектік горизонталь бағ ыттауыштарын майлау ү шін веретенді май (ентаң басы 2 жә не 3), машина майы (ентаң басы Л, С, Т), цилиндрлік (ентаң басы 2), вазелинді жә не велосипедтің майлары аса кең қ олданылады. Жоғ ары жылдамдық тар жә не аз жү ктеулер кезінде веретенді май, ал беріліс қ орабына тә н жылдамдық тарда – машина майларын қ олданады. Сонымен қ атар машина жасауда 75 – 95 % майдан жә не 25 – 5 % сабыннан тұ ратын майлау қ оспаларын қ олданады. Оны ә детте сұ йық майлау материалын жеткізу қ иын жә не ү немсіз болғ ан жағ дайда, тө менгі жылдамдық ты жә не жоғ ары жұ ктемелер кезінде жұ мыс істейтін тізбектерді майлау ү шін қ олданылады. Қ ыста жылдамдығ ы 1000 айн/мин болатын жағ дайдарда жұ мыс істейтін мойынтірек тетікбө лшектері ү шін Автол – 4 қ олданылады. Бұ л жағ дайлардағ ы автолдың қ атаю температурасы – 30°С тө мен болмауы керек.

Салқ ындату – майлау сұ йық тарын металды кесумен ө ң деуді жең ілдету ү шін қ олданады, ол кесу жылдамдығ ын арттыруғ а мү мкіндік береді, нә тижесінде ө німділігі артады. Оларды салқ ындататын жә не майлайтын, сонымен қ атар майлайтын жә не жартылай салқ ындататын деп бө лінеді. Салқ ындату сұ йық тары – жемірілуге қ арсы қ оспалары бар су (кө мірқ ышқ ыл натрий,, натрий жә не калий силикатын) ерітінділерінің электролиттері. Салқ ындату жә не майлау сұ йық тары беттік – активті заттардың (сабын, олейн қ ышқ ылдары жә не басқ а да заттар) судағ ы ерітіндісі болып табылады. Майлайтын жә не жартылай салқ ындататын сұ йық тарғ а судан, беттік активті заттардан жә не эмульгирленген майлардан тұ ратын активтендірілген эмульсиялар жатады. Салқ ындату жә не майлау сұ йық тарын таң дау жә не қ олдану ө ң делетін материалғ а, аспапқ а жә не бұ йымның берілген сапасына байланысты болады. Автомат – білдектерінде салқ ындату эмульсияларын қ олданбайды, себебі олар мойынтіректерге ө тіп олардың майлау процессін бұ зады, мұ нда майларды қ олдану керек. Бұ л жағ дайларда сульфорезол, атап айтсақ кү кірттендірілген майлар қ олдану жақ сы нә тиже береді.

Былғ арыны нығ ыздағ ыш сақ иналарында, тежегіш муфталарында жә не қ озғ алтқ ыш белбеулерінде ә ртү рлі тү рде қ олданылады. Былғ арының негізгі ерекшелігі кеуектілігі мен жоғ ары механикалық беріктігі болып табылады. Осының нә тижесінде олардың жоғ ары ауа, бу жә не су ө ткізбейді жә не тө менгі жылу ө ткізгіш болып табылады. Олар жоғ ары ию жағ дайларында жақ сы жұ мыс істейді. Соң ғ ы жылдары техникалық бұ йымдарды дайындау ү шін былғ арыны полимерлі алмастырғ ыштар қ олданылады.

Асбест талшық ты материалдар тобына жатады, жоғ ары отқ а тұ рақ тылық қ а, ү зілу беріктігіне, тө менгі электр жә не жылу ө ткізгіштікке, қ ышқ ылды – сілтілі тұ рақ тылық қ а, эластикалық қ а ие болады. Асбестті тежегіш жә не кө лік белбеулерін, ыстық цех жұ мысшыларының киімдеріне арналғ ан маталарды дайындау ү шін қ олданады. Асбест материалдарын талшық, бау, қ ағ аз парақ тары жә не картон, асбоцементті жабынды шифер, асбоцементті фонера жә не қ ұ быр тү рінде шығ арылады.

Тоқ ыма материалдары – жіп, мақ та, лента, бау, арқ ын жә не т. с. с. материалдарды ө неркә сіптің кө птеген салаларында қ олданылады. Силикатты шыныдан жасалғ ан байланыстырғ ыштары бар мақ таларды жылуоқ шауландырғ ыш, амортизациялық жастық тар жә не т. с. с. ретінде қ олданылады. Войлокты фильтрлар, амортизаторлар жә не басқ а бұ йымдардың нығ ыздағ ыштары ретінде қ олданылады.

Қ ағ аз материалдарын жә не картонды электроқ шауландырғ ыш, қ аптау материалдары жә не нығ ыздағ ыштар ретінде қ олданылады.

Желімденетін материалдар – бұ йымның жеке бө ліктерін біріктіру ү шін қ олданады, желімдеу қ ұ растыру процесін қ арапайым етеді, беттің майда болуын қ амтамасыз етеді, тойтарма мен бұ рандамаларды қ олдануды қ ажет етпейді. Бұ л жағ дайда қ ұ рылымдардың беріктігі тө мендемейді, сонымен қ атар тойтарманың жә не пісірілген қ осылыстардың беріктігінен бірнеше есе артық болады.

Фанера, сірің ке, текстиль жә не галантерея ө ндірісінде крахмал желімдерін (кү рішті, маисті, бидайлы, картопты жә не т. б. ) қ олданылады. Маталарды, былғ арыны желімдеу ү шін жә не оларды ағ аштарғ а желімдеу ү шін целюлоза эфирінен жасалғ ан желімдер қ олданылады.

Машина жә не аспап жасауда синтетикалық смола негізіндегі (БФ – 2, БФ – 88 жә не т. б. ) желімдер қ олданылады.

Ә мбебап желімдерге карбонильді желімдер жатады. Оларды карбонильді спирттен катализатор қ оспасымен (бензол перекисі немесе кү шті азот қ ышқ ылы), сонымен қ атар толық тырғ ыштармен (гипс, бор, алебастр, қ ұ м, шойын немесе зімпара шаң ы, слюда, ағ аш ұ нын) қ осу арқ ылы дайындайды. Ә мбебап желімдерді метал, ағ аш, пластмасса, мә рмә р, слюда, фетр, шыны, фибр, резең ке, тоқ ыма жә не басқ а да материалдарды желімдеу ү шін қ олданылады.