12. Татар реалистик прозасы формалашу. Муса Акъегет, З.Бигиев. 6 страница

31. Х. Туфан ижаты. Аксубай р-ны Иске Кармә т ав-да ярым эшче, ярым крестьян гаилә сендә туа. Х. Т. җ ыр һ ә м маршлар стилендә кү псанлы лирик шиг-лә р иҗ ат итте. Алың бу шиг-дә яшьлек оптимизмының җ инү кө енә ышану, Ватанны саклауга ө ндә ү " Яшьлек", " Яшь гвардия", " Урман кызы", " Ә йт син яшьлек" шиг-дә тасвирлана. Х. Т. шиг-дә кешенең табигатьтә очрый торган каршылык-ны җ иң еп, элекке ком-сахраларны уң дырышлы туфракларга ә йлә ндерү не кү рсә тә. 1936е язылган " Ант" поэмасында иҗ тимагый тормыш, тарихи шә хеслә р тур-да фикер йө ртә. Поэма кө чле лиризм б/н язылган, фашизмга каршы нә фрә тне чагылдырган ү ткен строфалар да бар. Х. Т. шиг-дә моң -зар, фаҗ ига мотивы да чагыла. " Ә йткә н идең ә гә р ся калсаң ", " Агыла да болыт агыла", " Тынма давыл", " Сиң а" к/к шиг-ре. Такташка багышланган шиг-р циклы " Давыл", " Ул ө йдә юк иде", " Соң гы очрашу" һ. б. " Башлана башлады" поэмасы, кү п кенә шиг-ре кө йгә салынып халык телендә бү генге кө нгә кадә р яң гырый. Х. Т. лирик шагыйрь. Аның лирик герое сабыр, тү земле, кө чле, ихтыярлы шә хес, халыкның кешелекле хислә ре ү зендә туплаган. Х. Т. иҗ аты ирешкә н уң ышлар дулкыны б/н килеп керә. Катлаулы эзлә нү лә р, авыр фаҗ игале юллар, олы җ анлы шаг-рь кө чле аһ ә ң ле хә ллә ре. Эчке байлык рухи кичерешлә р, тирә н лирикасы-" Алга барышлый", " Ү зенә бү лә к итә се иде", " Агыла да болыт агыла". Аның 40-50ее иткә н ә с-ре форма ягыннан да гаҗ ә еп оста эшлә нгә н. Ул татар поэзиясенең яң а типтагы строфа б/н басты. Мондый строфа 5 юлдан тора. Репрессия ел-да кулга алынган һ ә м Казан тө рмә сенә ябыла. Атып ү терү гә хө кем ителә, соң ыннан хө кем карарын Юеллык тө рмә б/н алыштыралар. Соң рак Себергә җ ибә релә. 1956е гына Казанга кайта. " Башлана башлады" -поэмасы февраль рев-се б/н октяб. рев-се арасында Урал заводының 1сендә. 1нчебү лек-АлаканатМинап-сезонлы эшче. Шә хси тормышында бә хетсез. Ул ә ле сыйнфый кө рә шне аң ламый лә кин автор Минапларны рев-гә килә чә клә ренә ышана. 2нче бү лек-Ристан Хабул-эшче большевик. Каторгадан чыккан. Митингларда чыгыш ясый, рев-дә катнашып йө ри. " Ант", " Упкыннар ө стендә " поэмалары бар. " Ак каен" -кешенен рухи дө ньясы, кичерешлә ре. Авыр булса да. шаг-рь сыкранмый, еламый. Аның лирик герое сабыр, тү земле. Шагыйрь ут эчендә исә н калган мә ктә плә рне, мә кт-нә тугрылыклы булган егет-кызларны олылый.

32. 33. СУГЫШТАН СОҢ ГЫ ТАТАР ПРОЗАСЫ. К. НӘ Җ МИ “Язгы җ иллә р”романына идея-эстетик анализ. Социалистик реализм: тарихы һ ә м бу зактагы бү генге карашлар. Б. В. С. тан соң татар ә дә бияте гомумсоюз татар ә дә бияте 1 нче юнә лешендә атлый. - сугыш темасы (А. Расих, С. Хә ким, Г. Ә псә лә мов) - авыл хуҗ алыкны торгызу темасы (Р. Тухфат-н “ Авыл. Нә би”, А. Расих. )- Яң а тозелешлә р, хезмә т җ иң ү ллә рен тасвирлаган (С. Хә ким. Ә. Давыдов. )-Дошман җ ирлегендә кургә ннә рне тасвирлау: Н. Дә ү ли. Г. Ә псә лә мов. Сугыштан кайтмый калганнарны юксыну. С. Хә ким, Ә. Еники, А. Расих. Тарихи. И. Гази “ Онытылмас еллар”, Ә. Фә йзи “Тукай”. Язучылар социаль реализм методы белә н иҗ ат итә чә ген давам итә. Социаль. реализмның “типиклык” дигә н тә лабе гер-ны охшаш ялыктыргыч итте. Кешенең асылы, хезмә т колына, партия бурычына мө нә сә бә те белә н билгелә нде. Журналистик сорулар чоры чын сә нгат- к белә н бирелә, публистика ө стен ала. 3 тө ркем ә сә рлә р: 1)Героик ром-к пафос белә н иҗ ат ителгә н. Ү зә ктә туган ил, җ ир тора. С. Хә к “башка берни кирә кми”, Ә. Фә йзи. 2)Психо- зм – кешене камиллә штерү, җ ә мгыятне дә ү згә ртү дигә н идея. 3) Тә нкыйди рух, юмор сатира канаты кө чә ю. Сталин вафатыннан соң татар прозасы сыйфат ягыннан ү згә реш кичерә. Кешенең рухи дө ньясын сү рә тлә ү алга чыга, лирик башлангыч кө чә я, халыкның революцион ү ткә ннә р, гомү мә н тарихын сурә тлә ү гә игътибар арта. ( И. Гази “ Онытылыр еллар”, К. Нә җ ми “ Язгы җ иллә р”, Ә. Фә йзи “ Тукай”р-ны, А. Расих “ Дустым Мансур”, Ф. Хө сни “ Җ ә яү ле кеше сукмагы”. К. Н. Сембер губерниясе Красный Остров ав-да крестьян гаил-дә туган. Иҗ атын шагыйрь буларак башлый. “Кызыл байрак” шиг-ен имаженизм б/н кызыксына. Бу агым сү зне эчтә лектә н образны мә гънә дә н аера. “Яр буенда учаклар”, “Якты сукмак”, “Кояшлы яң гыр” повест-ен иҗ ат итә. БВС ел-да иҗ ат сә лә тен фашизмны җ иң ү гә багышлый. Кешелә рнең тылдагы һ ә м фронттагы батыр-н “Ертык җ илкә ннә р”, “Чынгыз” хик-ре, ватан хисен ә дә би обр-да чагылд-н “Фә ридә ”, “Снайпер мә рдә н” к/к поэма һ ә м патриотик шигыр-ен яза. Сугыштан соң ү зенең кү п кө чен салып эшлә гә н тө п ә сә рен “Язгы җ иллә р” романын тә мамлый. Сталин прмиясенә лаек була. Бу зур тарихи вакыйганы эченә алган, кү п геройлы һ ә м кү п планлы катлаулы сюжетлы тарихи-революцион роман. Ул татар крест-ң 19 йө з ах-гы авыр хә ллә ре, бө лгенлек турында сө йлә ү б/н башланып китә, аннары шә һ ә рдә барган кискен сыйнфый кө рә ш һ ә м башында большевиклар торган революцион эшчелә р хә рә кә те тасвирлана. Россиядә революцион давыл нык кү тә релә баруы, 1905 революция, 1914 империалистик сугыш, 1917 ел февраль буржуаз демократик револ-ң һ ә м ниһ аять, октябрь револ-н Казан эшчелә ре һ ә м тө рле сыйнфый катлаулар торм-да чагылышы бирелә. Романның тө п сюжет сыз-ры геройның язмышлары революцион хә рә кә те б/н байланган һ ә м реаль тарихи вакыйгаларга, факктларга нигез-н. Коллык дө ньяс-ң газапларын кү ргә н һ ә м соң ыннан революц-р сафына килгә н гади эшч-ң бер вә кил итеп тимерче Мостафа образы аеруча калку кү рсә телгә н, аның характеры һ ә м аның кө рә ш процессында чагылып ү сү е ә сә р дә вамында ачыла бара. Ул авыр тормыш мә ктә бен ү ткә н кеше рус-япон сугышын да, патша тө рмә сен дә кү рә, байларның рә химсезлеген, гаделсезлеген ү з җ илкә сендә татый. Андрей, Хасан, Алексей к/к революц-р аң а катлаулы тормышны дө рес аң ларга ярдә м итә лә р. Мостафа Сә ү банов гаилә се тө рле буыннар тарихы шактый тулы ачыла. Башта авылда, аннары шә һ ә рдә фә кирлек газапларын кичергә н Сә ү бановның ө ч буыны кү з адыннан ү тә. “Язгы җ иллә р”дә эшче хатын-кызның да революци. хә рә кә тә тартылуына да урын барелгә н (Нә симә, Ксения). Ә сә рдә патша стоена терә к булган сыйнфый вә киллә ре дә типик образлар итеп бирелгә н: эре фабрикант Юныс Иманкол, патша агенты Мө бә рә кшин. “Язгы җ иллә р” ү зэгендә азатлыкка омтылучы татар хал-ң революцион кө рә ше тора. Тарихи революцион жанр ә сә ренә хас булганча язучы бик кү п доку-н файдаланып язган. Кайбер док-р ә сә р тукымасына да кереп киткә н. Мостафа Казан кремлен штурмлаганда вафат була. Вакыйгалар ачлык кү рен-н сурә тлә ү б/н башлана. Мостафа гаилә се б/н Тигә нә ле авылыннан шә һ ә ргә китә. Татар буржуазиясенең пычрак йө зе фаш ителә. М. - ә нисе Мә ликә, хатыны Раушана, апасы Нә симә. Малае Гә рә й, дусты Гриша. Балалары Мә ликә дә ү сә лә р. М. забастовкалар оештырып йө ри, тө рмә гә элә гә. Мост. ү лә. Хатыны баштарак ү лә. Революция бетә һ ә м социализм җ иң ә.

34. Э. Еники хикэялэренэ гомуми кузэту. «саз чэчэге» повесте. 1909е Башкортстанның Яң а Каргалы ав-да туа. Яшьтә н ү к ә д-т б/н кызыксына. Казанга килә, китап кибетенә эшкә керә. Рабфакта укый. Шушы чорда матбугатта ә дә би парчалары, хикә ялә ре кү ренә башлый. БВС катнаша. " Бала", " Бер генә сә гатькә " к/к хикә ялә рен яза. Кеше язмышына һ ә м кү ң еленә игътибарлы булган прозаик булып таныла. Сугыш темасына сугыштан сон да яза: " Тауларга карап", Кем җ ырлады? ", " Без дә солдат идек" хикә ялә рен яза. Тыныч тормыш турында иҗ ат иткә ндә кеше язмышы турында яза: " Саз чә чә ге", " Рә шә ", " Йө рә к сере", " Вө җ дан" повестьлары, " Ә йтелмә гә н васыять", " Курай", " Матурлык" хик-рен дә ә хлакый мә сь-не ачык кү рсә тә. Кешене психологик яктан тикшерә. " Саз чә чә ге" повесте (1955). Кү п еллардан бирле партия эшендә эшлә гә н, райкомның 2нче секретаре Шакир Мостафинның кабат ү з урынына сайламыйлар. Бу аның ө /н ә йбә т булмый, лә кин " тау ишелә башласа аны ничек туктатасың? ". Ә сә р шул сорау б/н башлана. Хатыны Мә рьям һ ә м кызы авариядә ү лә. Мостафин 2нче районга кү чеп китә. Эшли башлый, лә кин ялгызына кыен була. Саклык кассасында эшлә ү че Наҗ ияне очрата. Байгузиннар бай кешелә р була. Ә тисе Идият база директоры. Майпә рвә з бик ү ткен хатын була, бик оста. Ул Наҗ ияне ирен ничек тотарга ө йрә тә. Наҗ ия иренең эше турында тү гел, ә аннан ничек файдалану тур-да уйлап яши башлый. Ә йтерсең ул кү рер кү згә матур, нә фис чә чә к тамырлары б/н сазлыкта утырган, сазлык һ авасын сулап агуланган чә чә к булып чыга. Юлдан сул якта, сазлыкта Сары чә чә клә р ү сеп утыра. Алар янып тора, аны " ут чә чә к" дип йө ртә лә р. Аны иснә сә ң -тө чкертә, капсаң -авызың ны уттай яндыра, ышкысаң -тә нне боза. Алама нә рсә, шуң а мал да ашамый. Майпә рвә з-ң кыйбласы-башкалар җ илкә сенә басып ө скә ү рмә лә ү. Шакир да гел Наҗ ияне уйлап йө ри, эшен юньлә п эшлә ми. Йорт салдыралар. Шакирнең дә рә җ ә ле урыны моң а хезмә т итә. Шакирга оят та, авыр да була. Ү зенең намусының югала баруын сизү -Мостафинның эчке фаҗ игасе. Ул җ ан тынычлыгын югалта, " ут чә чә генә " кызыгып сазлыкка бата, рухы б/н кол рә вешенә тө шә. Ул йомшак характеры аркасында шундый хә лгә кала. Идея: безнең җ ә мгыяттә Шакир Мостафин к/клә р яшә ргә тиеш тү гел. " Бер генә сә гатькә " хикә я. Бер егет армиядә н кайта. Ә нисен кү рә, ә кызын кү рә алмый. Хикә я азагында ү лә

35.

36. 60-80 еллар драматургиясенә гомуми кү зә тү. Ш Хө сә енов “Ә ни килде”. Драм дә дә җ анлану сизелә. Аның ачык мисалын без “соииолистик Татарстан”газетас-да драматург һ ә м реҗ иссер дип аталган фикер алышулардан кү рсә тә алабыз. Бу ел-да тә җ рибә ле драм –лар булып Н. Исә нбә тне, Риза Ишмортны, М. Ә мирне кү рсә тә алабыз. Яш драмат-лар килә лә лә р. Хө сә енов “Ә ни килде” иҗ тимагый тормыштагы ү згә решлрнең кеше характерына тә эсире темасы. (урбанизаиия) Язучы ана –бала мө нә сә бә тен кү рсә тү аша миллә т нигезенең какшавына ишарә итә. Драма –дә песа-диспут, песа-уйлану, камедия, водевел, комед-ң кү п кенә формалары ү сеш кичерә. Песалар да җ ыр-бию активлаша, яш драм-р килә. Т Миң нуллин, И. Юзеев, А Гыйлә җ ев, Ф. Садриев, Ризван Хә мит, Ә хә т Гаффар. 60-80 ел-р драм-ң иң кү ренекле ә сә рлә ре Ш. Хө с. “Зө бә йдә - адә м баласы”, Х Вахитның “1мә хә ббә т” Ф. Яруллин “Ә нә килә автомабил”Ш. Хө сә енов “Ә ни килде”(“Ә ниемнең ак кү лмә ге”) Кешенең иң зур бә хете- иң камил җ ан иясе булып дө няга килү е һ яшә ве. Ә адә м баласы дө н-га килү ө чен ә т, ә нисенә бурычлы. Белгә безчә, һ ә рбер бурыч тү лә нергә тиеш. Ата-анага бурычны бары тик чын кеше булып кына тү лә п була. Ә сә р шул турыда. 3 пә рдә ле драма. 7 малай, 3 кыз. Драма Сә яр б/н Римманың ө йлә нешү е башланып китә. Туй, бә йрә м вак –да ана килә. Гө лсем ананың авыруы тур ә йтә, ә мма беркем дә авыру анасын ү з карамагына алырга телә ми. Болнииага озаталар. 2 пә рдә дә Сә яр ананы алып кайта. Римма ананы карарга телә ми. Ана баларының ү зенә булган мө нә сә бә тен сизә. Ә сә р ахырында ана бала-на васыят итеп кеше булып ү сә ргә, куркак кше булмаска, чө нки куркак кеше ү зенең җ анын саклап калу ө чен телә сә нинди тү бә нлеккә бара, ата-анасын, хә тта Ватанын да сата. Килә чә к заман дө ня хә зерге башака булыр, дө ня хә зергегә караганда, кү п мә ртә бә камилерә к булыр, ә мма чын кеше проблемасы һ ә рчак актуал һ уйландыра торган проблема булып кала бирер.

37. 1960-1980 еллар поэзиясенә гомуми кү зә тү. (Г. Афзал, Ш. Галиев, Р. Гаташ). Тә җ рибә ле шагыйрлә ребез Х. Туфан, С. Хә ким, Нури Арсланов иҗ ат-да шигри поэма активлаша. Шигыр-роман, шигри драма к/к җ анрлар барлыкка килә. Поэзияда юмор һ сатирага игтибар арта. Гамил Афзал, , Ш. Галиев, Ф. Шә фигуллин һ. бҖ ыр җ анры активлаша: Ш. Галиев, И. Юзеев, С. Хә ким, Г. Зә йнашева һ. б.. Бу еллар поэзиясенең ү зенчә леге шунда-хә зерге ә дә биятта танылган шагыйрлә ребез нә к шушы чорда поэзигә аяк баса: Р. Фә йзуллин, Рә диф Гатауллин, Равил Фә йзуллин, М. Ә глә мов, Рө стә м МингалиевФ. Яруллин, Р. Миң нуллин. Ә леге буын шул чордагы рә сми идеологиядә н читлә штерелгн, хө рлеккә омтыла. Алар аеруча гареп һ рус казанышларын ү злә штерә лә р. Бө тен дө нья мә дә нияте казанышларын чагылдырырга омтылалар. Гамил Афзал“Кар сулары” ис. 1 җ ыентыгы чыга. Ү ткен сатира куллана: ”Ө ф итеп”, “Ярый карчык”, “Ә гр мин директор булсам” халыкчан юмор һ ачы телле тә нкыйт б/н сугарылган. “Кышкы иртә ”, “Моң ” шиг-дә табигат сурә те аша ил һ шә хес язмышы, кешелек хыялы, фә лсә фи уй-р. Шаг. татар халкының авыр ү ткә не, ачы язмышы тур уйлана, аның килә чә генә ышана “Ат аунаган”, “КолГали”, “Сө ембикә сылу”.. И. Юзеев романтик рухы, омтылышлы фикерлве б/н аерылып тора: ”Табыну”, “Шом”, “Туган җ ир һ бала”, “Яшлек дустыма” к/к шиг-дә кеше-ң ү з урыны, яшлеге тур уйлана. И. Ю. ә сә р-нә мө лаем лиризм, эчкерсезлек, самимилек хас. Аны яш кешенең рухи дө нясы борчый. Аның герое-дә ртле, кызу канлы, кө чле шә хес. “Табигатем минем ерганактай” шау-шуларга, алга омтыла. Ш у шаг табигатне саклау, аң а дусларча булу, кеше табигатсез яши алмый ди. ”Таныш моң нар”, “Янар чә чә к”, ” Ә нкә й”(җ ир анага мә х-т, хө рмә т хисе тә рбиялә ү ). Популяр җ ырлар авторы: ”Шофер”, “Мә трү шкә лә р”, “Кыр казлары артыннан”һ б.

38. Илдар Юзеев “ Соң гы тө н” М. Җ ә лил акланганнан соң, И. Юзиев " Соң гы тө н” трагедиясен иҗ ат итә. Бу поэма Шагыйрьне ү леменә 6 сә гать калган вакыт аралыгында сү рә тли. Анда Тиран сынмас рухлы Шагыйрь акылы белә н сугыша. Кешенең табигый Акылы, Намусы, Вө җ даны, нинди генә сынаулар килсә дә, хә тта, Тиран тарафыннан изелсә дә, саф калырга, ул ү зе туган җ иренә, газиз анасына тугры булырга тиеш. Җ ир ө стендә Тираннар идарә иткә н вакытта, ә лбә ттә, бу мө мкин тү гелдер кебек, ә мма шагыйрьнең ү лемсез җ аны шуларга тугры калган халә ттә, ә ү лия бө еклегендә дө ньялыктан ү зенең тә нен аера. Шушы бер тө н эчендә шагыйрь бө тен ү ткә нен, килә чә ген барлый. Кеше кү ң елен яуларга сә лә тле мә керле кө ч – Мефистофель белә н кө рә шә. Ахыр чиктә, Шагыйрь алдында Тираннар, Мефистофельлә р, коллык сакчылары барысы да җ иң елергә дучар булалар. Шагыйрь ү лә, лә кин аның гомере җ ырларында дә вам итә... « Соң гы сынау» (« Соң гы тө н ») трагедия-легендсында шагыйрь тиран һ ә м халык, тиран һ ә м шә хес конфликтын тагын да югарырак баскычка кү тә релеп сурә тли. Поэма, ә лбә ттә, Муса Җ ә лилнең тиң дә шсез батырлыгына ба-гышланган ә дә би ә сә р буларак кабул ителә. Ә мма автор образның конкрет-лыгына һ ә м документальлегенә омтылмый. Персонажларның гомумилә ште-релгә н исемнә р белә н аталуы, сюжет вакыйгаларының шартлы вакыт һ ә м пространствода баруы, чынбарлыктан читкә китеп ү стерелү е И. Юзеевның фә лсә фи фикеренә киң мә йдан ача, ә сә рне потенциаль эчтә лекле итә. Тиран персонажы артында Гитлер шә ү лә се гә ү дә лә нү гә карамастан, образның го-мумилә штерелгә н эчке мә гънә се зуррак булып кабул ителә, моң а Мефисто-фельнең шагыйрьгә аның Ватанындагы җ итә кчене «ү з тираның » дип атавы да хезмә т итә. Ә леге сү злә р ү злә ренең эчке куә тлә ре, яшеренегә ре белә н шаккаттыра. Бу, бердә н, шагыйрь яшә гә н Ватанның да тиран кулы астында интегү ен расласа, икенче яктан, «тиран» янындагы ачыклаучы «ү з» сү зе ша-гыйрьнең туган илендә тиранга хезмә т итү енә ишарә ли. Гомумә н, ә сә рдә Мефистофель образының кулланылышы һ ә м ү стерелеше кызыклы, ничектер ул ү зеннә н-ү зе трагедиялегенда иҗ ат ителгә н елларда телгә алу куркыныч булган идеялә рне кү тә реп чыга, 60-70 еллар диссидентларыннан гына ише-тергә мө мкин булганнарны сө йли. Коткы таратучы образ буларак, Мефисто-фельнең ә йткә ннә ре, ә лбә ттә, табигый кабул ителә, чө нки ә сә рдә аң а ша-гыйрь кү ң елендә ге ышанычны җ имерү, юк итү бурычы йө клә телгә н бит. Ул шушы максатына хезмә т итә ргә тиеш, бу аның гадә ти халә те. Автор ү з чорында ә йтергә ярамый торган хакыйкатьне ә йткә ндә нә къ менә шуң а – образның тискә ре миссия ү тә ү че булуына таяна. Шагыйрь алдына Мефистофель китереп бастырган Туган ил кү ренеше чынбарлыкка туры ки-лү е белә н таң калдыра: шагыйрьнең туган илдә ге дусты бер гаепсезгә «дош-ман булып» зинданда утыра, илдә тиран хакимлек итә, ерак килә чә кнең дә перспективасы ө метсез: Ерак-ерак килә чә ккә кара: Тел йотылган, халкың онтылган. Шартлы рә вештә «Җ ир хуҗ асы» дип аталган персонаж (аның шагыйрьнең туган илендә ге хаким икә нлеге аң лашыла) бары тик бер халыкның гына яшә ү гә хакы барлыгын игълан итә. Бу вә згыять алтмышынчы еллар совет идеологиясе игълан иткә н милли ү зенчә леклә рнең акрынлап юкка чыга баруы нә тиҗ ә сендә барлыкка килергә тиешле «бердә м совет халкы» турын-дагы доктринага туры килә. Автор ә сә рдә ге шагыйрь теле белә н бу доктри-нага ачыктан-ачык каршы чыга: Юк, синең чә булмас! Кеше акылы моң а юл куймас! Тарих, вакытлыча чигенсә дә, Синең ихтыярга буйсынмас! 1 Туксанынчы еллар ахырында шагыйрь « Соң гы тө н » (« Соң гы сынау») драматик поэмасында ү з фикерлә рен Мефистофель авызыннан ә йттерү ен ү зе дә таный.

39. 1960-1980 еллар прозасына гомуми кү зә тү: авыл ә хлагы, тарихка мө рә җ ә гать (А. Гыйлә җ ев, А. Расих, Р. Тө хвә туллин, Н. Фә ттах һ. б. ). 1960-1980 еллар прозасына гомуми кү зә тү: - прозада И. Гази, Г. Бә широв, Г. Ә псә лә мов, Ә. Еники, А. Гыйлә җ ев, Г. Ахунов, Х. Камалов, М. Мә һ диев, А. Расих, Н. Фә ттах, М. Хә бибуллин һ. б. актив эшли; - заман сулышы белә н сугарылган, ил һ ә м халык язмышы ө чен борчылу чагылган ә сә рлә р арта (Ә. Еники “Тө нге тамчылар”, “Тынычлану”, “Матурлык”; М. Галиев “Тө нге кыюлык”; Х. Сарьян “Бер ананың биш улы”; Г. Ә псә лә мов “Сү нмә с утлар”; А. Гыйлә җ ев “Урамнар артында яшел болын”); - сатирик һ ә м юмористик башлангыч кө чә еп китә (Ф. Шә фигуллин “Кү згә карап”, “Баһ авиевның персональ эше”, «Плагиаторлар җ ыелышы»; Х. Сарьян “Нокталы ө тер”; А. Гыйлә җ ев “Ә тә ч менгә н читә нгә ” һ. б. ); - хә рби-патриотик теманы ү зә ккә алган ә сә рлә рдә батырлыкка соклану икенче планга кү чә, алгы планга батырлыкның чыганакларын эзлә ү, сугышның ачы фаҗ игасен реалистик сурә тлә рдә бирү чыга (Х. Камалов “Һ ә ркемнең гомере бер генә ”, “Безне ө йдә кө тә лә р” һ. б. ); - бу чорда “авыл прозасы” зур уң ышларга ирешә (Р. Тө хфә туллин “Авылдашым Нә би”, “Йолдызым”; М. Хә сә нов “Саф җ иллә р”; А. Расих “Язгы авазлар”; Ә. Баянов “Тау ягы повесте” һ. б. ); - тормыш яң алыгын, заман героен, аның ү зенчә лекле психологик портретын, рухи-ә хлакый йө зен, идеалларын ачарга омтылуга бә йле ә сә рлә ргә тө рле язмышлы геройлар, тө рле профессия кешелә ре килеп керә (Г. Ахунов “Хә зинә ”; А. Гыйлә җ ев “Ө ч аршын җ ир”; М. Мә һ диев “Фронтовиклар”, “Кеше китә - җ ыры кала” һ. б. ); - заман ү зенчә леклә рен тулы чагылдырган ә дә би тип-характерлар пә йда була (Г. Ахуновның “Хә зинә ” ә сә рендә Арыслан, М. Мә һ диевнең “Фронтовиклар” ә сә рендә Рушад, Н. Фә ттахның “Итил суы ака торур” ә сә рендә Тотыш, А. Гыйлә җ евнең “Җ омга кө н кич белә н” ә сә рендә Бибинур ә би һ. б. ); - ә сә рлә рнең сә нгатьлелек дә рә җ ә се ү сә, вакыйга-кү ренешлә р кеше язмышы белә н тыгыз бә йлә нештә бирелә, психологизм тирә нә я, шә хеснең рухи каршылыгы бө тен тулылыгында, драматизмында тасвирлана һ. б.; - тематик киң лек кү зә телә: а) татар халкының ү ткә н тарихын, иҗ тимагый-рухи тормышын аң ларга омтылу (Н. Фә ттах “Итил суы ака торур”, “Сызгыра торган уклар”; М. Хә бибуллин “Кубрат хан” һ. б. ); ә ) совет хакимиятенең тө рле чорларында татар авылы кешелә рен сурә тлә ү, аларның яшә ү рә веше (Ф. Хө сни “Утызынчы ел”; А. Гыйлә җ ев “Язгы кә рваннар”; Г. Ахунов “Чиклә век тө ше”; М. Мә һ диев “Без – кырык беренче ел балалары”, “Кеше китә - җ ыры кала”); б) Бө ек Ватан сугышы елларының каршылыкларын, фаҗ игале вакыйга-хә ллә рен яң а чор биеклегеннә н бә ялә ү (Х. Камалов “Һ ә ркемнең гомере бер генә ”; Ш. Рә кыйпов “Кайдан син, Жан? ”, “Кызлар-йолдызлар”; М. Юныс “Шә мдә ллә рдә генә утлар яна” һ. б. ); в) эшчелә р тормышы, производство мә сьә лә лә ре (Г. Ахунов “Хә зинә ”, “Хуҗ алар”; А. Гыйлә җ ев “Зә й энҗ елә ре”; Ә. Баянов “Ут һ ә м су”); г) халкыбызга хас гадә т-йолаларның кимү е, ә дә п-ә хлакның бозылуы ө чен борчылу (Ә. Еники “Ә йтелмә гә н васыять”; Х. Сарьян “Бер ананың биш улы”; А. Расих “Сынау”; А. Гыйлә җ ев “Җ омга кө н кич белә н” һ. б. ); д) фә н кешелә ре, зыялылар тормышын рухи-психологик планда ачу (А. Расих “Ике буйдак”; Г. Ә псә лә мов “Ак чә чә клә р”, “Яшел яр”; А. Гыйлә җ ев “Урамнар артында яшел болын”, “Урталыкта” һ. б. ); е) яшь кешенең тормышта ү з урынын эзлә ве (Ә. Баянов “Яшьлегемне эзлим”, “Тау ягы повесте”; Н. Фә ттах “Кичү ” һ. б. ); ж) туган илгә, туган җ иргә мө нә сә бә т (М. Юныс «Биектә калу”; Ә. Гаффар “Язлар моң ы” һ. б. ).

40. Г. Ахунов " Идел кызы" . Г. Тукай премия лауреаты тат халык язучысы, кү п романнар авторы. Г. А. 1925е. Арча р-ны Ө чиле ав-да крестьян гаилә сендә туа. Ә тисен кулаклар ү терә, кү рше авылда 7ел. мә ктә пне тә мамлый. Арча педучил-да укый. Яза башлый. 1 нче хикә ясе " Галлә м сорау бирә ". Очерклар, мә калә лә р яза " Совет ә д-ты" җ урн. эшли. Ә лмә т шә һ ә рендә яши. Ү зе исә н чакта 4томлыгы чыга. 1нче- романнар (" Идел кызы", " Хә зинә ", " Хуҗ алар" ), 2-повестьлар, 3-хикә я, очерклар, 4-пьесалар - " Идел кызы" грилогиясе-иң зур ә с-нә н берсе. Чор тенденциясе-совет власте урнашып килгә н һ ә м аң а зур ө метлә р баглаган ел-р якты һ ә м бә хетле килә чә кне бары коммунизм аша гына кү рү ел-ры ачык чагылган һ ә м социализм методына тарихи чынб-тагы образны революцион ү сештә кү рсә тү тулысынча буйсынган ә дә би, тарихи матур ә д-т ә сә ре. Бу ә сә рдә тат дө ньясы гына тү гел, бө тен ил кичергә н зур тарихи вакыйгалар сурә тлә нә: революциягә кадә рге феодаль татар җ ә мгыяте, ачлык ел-ры, беренче бө тендө нья сугышы, 1 нче рус. револ-се, Бө ек Октяб рев-се, Совет власте урнашу ел-ры, шә хес культы чоры, БВС. Мондый зур вакыйгалар ә лбә ттә кү лә мле ә сә р талә п итә. " Идел кызьГ-еллар буена иҗ ат ителә, 3 китап булып чыга. Лә кин ә сә рнең ү зә к героинясы халык ө метлә нгә н " Идел кызы" дә рә җ ә сенә ү к кү тә релә алмый. Ә сар башында буранлы тө нне Габбас Хә зрә т йокысыз ү ткә рә, чө нки аның хатыны Шә мсениса абыстай бала таба, кызы Нурия ә нә шул тамыры б/н җ иргә береккә н, бө тен тормышын авыл б/н, ү з кул кө че б/н бә йлә гә н, оста куллы, тырыш, Иҗ -Бубыйда белем алып., казак далаларында мө галлимлек иткә н крестьян. Габбас Хә зрә т кызы Нурия-трилогиянең героинясы-Идел кызы. Бу кешелә р авыр сынауларга дучар ителә лә р. Заман шаукымы Кама буенда тын гына яшә п яткан Зартугай авылына да килеп җ итә. Крестьяннан мулла булган, куллары гади эше сагынып торган бу кешегә инкыйлабтан соң авылда кешегә мө нә сә бә т калмый. Ул авыл балаларын укыта. Хә ттә муллалыгын ташлап, гади крестьян булып та яшә п карый. Ул мулла хатынына йортка кереп, урта хә лле катламнан байлар даирә сенә килеп кергә н кеше, лә кин алар ара-да ү з кеше булып китә алмый. Шә яхмә т Айдаров, солтан к/к яшьлә р большевиклар яклы. Габбас мулла хатынының абыйсы Габделхә лим б/н тү гел, ә ат караучы Гафият карт б/н киң ә шергә ярата. Нурия Алабугада рус мә ктә бендә укый, Казанга рабфакка керә. Ү зен укудан чыгармасыннар ө /н мулла б/н абыстай булган эти- ә нисеннә н ваз кичә ргә мә җ бү р була. Габбас мулланыд 2нче хатыны Хэнифә кыз таба-Шә фикә. Тә миндар Тураевның улы Һ ашим Нурияне сорап килә. Ә ти-ә нисе Габделхалим абыйларга киң ә шкә китә лә р, кайтуларына йортлары яна, Шә мсениса җ иң елә я. Нурия б/н Солтан Казанда торалар. Г-мнең сең лесе Наҗ ия ү з эше бә рабә ренә туганлык хислә рен таптап уза. Хэнифә б/н Г-мнен ү з кө члә ре б/н салган йортын конфискавать итә лә р. Шул кө ннә рдә Хашим язган җ инаять б/ча Нурияне рабфактан калдыру-калдырмавына хә л итә лә р. Нурия ә ти-ә нисеннә н баш тарта. Бу хә ллә р Г-мны аяктан ега. Ул зират каенына барып асылына. Ә нә шулай бер гаепсез кеше 20-30ел-ң аяусыз сә ясә т корбанына ә верелә. 1нче китап-манара кисү вакыйгасы б/н тә мамлана. 2нче китап-Нурия Уразаеванын сугышка хә тле һ ә м сугыш ел-дагы тормышы сурә тлә нә. Ә нисе Шә мсениса абыстай ү лә. Хә нифә авырлы булып кала, 2 игезә к малай таба. Димә к яхшы нә сел бетми. Хә нифә Чишмэбай кушаматлы Каюм исемле кешегә кияү гә чыга. Бү ре Бадулы жалоба язып Чишмэбэйны Себергә җ ибэрттерә. Нурия кандидат диссерт. яклый. Ире Солтан бик каты авырый, терелә, лә кин агач кискә ндә агачка басылып ү лә. Нурия кү п укый, Зартугайда медпунктта эшли башлый. Аң а яла ягалар, кү п каршылыкларны ү тә ргә туры килә. Балалары Сания һ ә м Рафаэль.