vagus, кезбе нерв-төртінші және одан кейінгі келесі желбезек доғаларынан дамыған кең таралағандықтан осылай деп аталады. Бұл бассүйек нервтерінің ішіндегі ең ұзыны. Кезбе нерв тарма&#

vagus, кезбе нерв-тө ртінші жә не одан кейінгі келесі желбезек доғ аларынан дамығ ан кең таралағ андық тан осылай деп аталады. Бұ л бассү йек нервтерінің ішіндегі ең ұ зыны. Кезбе нерв тармақ тары арқ ылы тынысалу ағ заларын, асқ орыту жолының едә уір бө лігін сигматә різді ток ішекке дейін нервтендіреді, сондай-ақ ол жү рекке оның соғ уын баяулататын тармақ тар береді.

Кезбе нервтің парасимпатикалқ бө лігі ө те ү лкен, сондық тан ол негізінен вегетативті организмнің ө мірлік қ ызметтері ү шін маң ызды нерв болып есептеледі. Кезбе нервтің негізгі ү ш ядросымен байланысты талшық тардың барлық тү рлері сопақ ша мидан, оның sulcus lateralis posterior-ынан, тіл-жұ тқ ыншақ нервінен тө мендеу, 10-15 тү біршек тү рінде шығ ып, жуан сабау тү зеді. Ол тіл-жұ тқ ыншақ жә не қ осалқ ы нервтермен бірге foramen jufulare арқ ылы бассү йектен шығ ады.

47Тіласты нерві (XII)-n. hypoglossus, жануарларда дербес болып тіласты бұ лшық етін нервтендіретін 3-4 жұ мыс сегменттік нервтерінің қ осылып-бірігуінен пайда болады. Одан тіл бұ лшық еттерінің оқ шаулануына сә йкес бұ л нервтер кү рделі омыртқ алылар мен адамда біріге-қ осылып, жұ лын нервтерінен бассү йек нервтеріне ауыспалы тип ретінде тү зіледі.

Бұ лшық етті болып табылатын тіласты нервісінің тіл бұ лшық еттеріне баратын эфферентті жә не осы бұ лшық еттер рецепторларынан шығ атын афферентті талшық тар бар.

Бұ лшық етті болып табылатын тіласты нервісінің тіл бұ лшық еттеріне баратын эфферентті жә не талшық тар бар. Онда сондай-ақ жоғ арғ ы мойын симпатикалық тү йінінен шығ аратын симпатикалық талшық тар да ө теді.

Тілсаты нервісінің доғ асы орналасқ анда Пирогов ү шбұ рышының ауданы ү лкен, керісінше болады. M. hypoglossus-тың алдың ғ ы жиегінде тіласты нерві тіл етіне енетін соң ғ ы тармақ тарғ а ыдырайды

Тіласты нервінің қ ызметі тө менде келтіршен ә рекеттер арқ ылы тексеріледі:

1. Сырқ атқ а тілін кө рсету ө тініледі. Дә рігер онын тілінің қ алай жатқ анына (тіл ауыздың ортасында жатыр ма, ә лде бір жағ ына ауытқ ығ ан ба), қ алың дығ ын (солып семіп қ алғ ан жоқ па екен), бұ лшық -ет талшық тары жыбырлауы бар-жоқ тығ ын байқ айды.

2. Сырқ атқ а жаң ылтпаш иемесе қ иын сө здерді айтқ ызу арқ ылы оның дыбыс шығ арып сө йлеу мү мкіндігін анық тайды.

Тіл асты нервінің немесе оның ми бағ анындағ ы ядросы зақ ым-данса, зақ ымданғ ан жақ қ а сә йкес тілдің бө лігі солып, ә лсіреп немесе қ имылдамай қ алады (глоссоплегия), тілді аузынан шығ армақ -шы болса ол ә лсіреген жағ ына қ исаяды. Егерде ядро зақ ымданса мұ нымен қ оса тіл бұ лшық еттерінің талшық тары жы-бырлап дірілдейді, сө йлеу қ абілеті қ иындайды (дизартрия).

Тіл асты нервінің орталық невроны зақ ымданса, тілдің зақ ымданғ ан жақ қ а қ арсы бө лігі қ озғ алмайды (глоссоплегия), тілді ауыздан шығ армақ шы болғ анда ол зақ ымданғ ан жақ қ а қ арама-қ арсы қ исаяды, тіл солмайды (семімейді), сә л бұ зылмайды.

Тіласты нерві ядролары екі жағ ынан зақ ымданса, тіл қ озғ алмай қ алады (глоссоплегая), сө йлеу мү мкіндігі жойылады.

48-46бірдей

49Қ осымша нерв (XI)

Қ осымша нерв соң ғ ы жебезек доғ аларынан дамиды; эфферентті талшық тары жә не сопақ ша ми мен жұ лында жайғ асқ ан екі қ озғ алыс ядросы бар. Ядроларына сә йкес оның ми жә не жұ лындық бө ліктерін ажыратады. Ми бө лігі сопақ ша мидың, кезбе нервтің тө менгі жағ ында шығ ады. Қ осымша нерв жұ лындық бө лігі алдың ғ ы жә не артқ ы тү біршіктері арасында жә не жоғ арғ ы ү ш мойын нервтерінің алдың ғ ы тү біршіктерінен қ ұ ралып, нерв сабаушасы тү рінде жоғ ары кө теріліп, ми бө ліміне қ осылады. Қ осымша нерв кезбе нервтің бө лініп шық қ ан тармағ ы болғ андық тан, ол онымен бірге бассү йек қ уысынан мойындырық тесігі арқ ылы шығ ып m. trapezius пен одан бө лінген m. sternocleidomastoideus екеуін нервтендіреді.

50 Қ осымша нервтін зақ ымдануы

Қ осымша нерв немесе оның ядросы бір жағ ынан зақ ымданса, басты немесе мойынды сау жағ ына қ арай қ имылдату бұ ру қ иындайды. Зақ ымданғ ан жағ ындағ ы жауырыны тө мен тү сіп, иығ ы салбырап қ алады.

Қ осымша нервтің орталық невроны тітіркенсе, бас зақ ымданғ ан жақ қ а бұ рылып дірілдейді, мойыны қ исаяды, басы изең дейді. Ми нервтерінің сопақ ша мидағ ы қ имылдатқ ыш ядролары екі жағ ынан бірдей зақ ымданса булъбар синдромы пайда болады. Таң дай, кө мей жә не жұ тқ ыншақ бұ лшық еттері қ имылдамай қ алады, маң қ аланып сө йлейді (назолалия), дыбысы ақ ырындайды (гипо-фония), немесе ү ні шық пай қ алады (афония), жұ тынуы қ иындайды (дисфагия), жұ тыну рефлексі тө мендейді немесе жоғ алады, тілдің бұ лшық еттері семіп қ алады (атрофия) жә не олардың талшық тары жыбырлап дірілдейді.

Сопақ ша ми нервтерінің орталық қ имылдатқ ыш неврондары зақ ымданса жалғ ан бульбар (псевдобульбар) синдромы пайда болады. Мұ ндай жағ дайда бульбар синдромдары қ айталанады. Оданерекшелігі — тілдің еті солмайды, талшық тары жыбырлап дірілдемейді, сырқ атө здігінен қ иналып кү лгендей немесе жылағ андайболады. Ауыз маң айын немесе мұ рын қ ырын тітіркендірсе калыпты жағ дайда кездеспейтін оральдық автоматизм рефлекстері білінеді. Сопақ ша мидың қ ақ пақ шасы зақ ымданғ анда тіл-жұ тқ ыншақ жә не кезбе нервтер ядролары, ү шкіл нервтің тө менгі жолының ядросы жә не жұ лын-кө ру тө мпешігі шоғ ыры қ оса зақ ымдануы мү мкін.

Мұ ндай жағ дайдаВаленберг-Захарченко айқ асусиндромы пайдаболады. Зақ ымданғ ан жақ та жұ мсақ таң дай салбырайды, дауыс жалғ амасы қ имылдамайды, кішкентай тіл сау жағ ынақ исаяды, гипофония, назолалия жә не дисфагия білінеді, жү тқ ын-шақ рефлекс жойылады, бетте ауырсыну жә не температура сезімділігі бә сендейді, ал қ арама-қ арсы жағ ында гемигипалгезия жә не геми-термогапестезия білінеді.

Сопақ ша мидың артқ ы тө менгі бө лімі зақ ымданғ анда оғ ан қ о-сымшақ имыл жә не сезімділікө ткізгіштері, сонымен қ оса мишық -тың тө менгі аяқ шасы да зақ ымдануы мү мкін. Мү ндай жағ дайдаБабинский—Нажотт айқ асу синдромыкездеседі.

Зақ ымданғ ан жағ ында мишық қ ызметі бұ зылады (гемиатаксия, гемиасинергия, латеропульсия), қ арама-қ арсы жағ ында сіреспе гемиплегия кө рініс береді.

Сопақ ша мидың тө менгі бө лігінің тү кпіріндегі қ ұ рылымдар зақ ымданғ анда тіл-жұ тқ ыншақ, кезбе жә не қ осымша нерв талшық -тары да зақ ымданады.

Сол себепті зақ ымданғ ан жағ ында жұ мсақ жұ тқ ыншақ салбырап қ алады, дауыс жалғ амасы қ озғ алмайды, тө с-бұ ғ ана-емізіктік жә не трапеция тә різді бұ лшық еттер семіп сал болып қ алады, алқ арама-қ арсы жағ ында сіреспе гемиплегия байқ алып, Шмидт синдромынкұ растырады.

Сопақ ша мидың ортаң ғ ы бө лігіндегі екі жақ тық ядро тұ сы тіл-жұ тқ ыншақ жә не кезбе нерв ядролары мен пирамида жолының талшық тары қ оса зақ ымдансаАвеллис синдромыпайда болады дазақ ымданғ анжағ ында жұ мсақ таң дай мен дауыс жалғ амасы қ озғ алмайды, ал қ арама-қ арсы жағ ында сіреспе гемипарез немесегемиплегия байқ алады.

Сопақ ша мидың астың ғ ыұ шы бө лігі тіласты нерві пирамидажолымен қ атар зақ ымданғ андаДжексон синдромыпайда болады да зақ ымданғ анжағ ында тілдің жартысы семіп қ озғ алмай қ алады, алқ арама-қ арсы жағ ында гемипарез немесе гемиплегия белгілері болады.