4. Ауырсыну және температура сезімінің өткізбе жолдарын сызыңыз.

4. Ауырсыну жә не температура сезімінің ө ткізбе жолдарын сызың ыз.

5. Жұ лын дең гейіндегі меншікті сезімнің орналасуы.

Ми қ ыртысына сезімталдық импульстерін жеткізетін жолдар ү ш невроннан тұ рады. Жалпы сезімталдық тың барлық тү ріне қ атысты бірінші невронның клеткалары жұ лын тү йіні мен V, VI жә не X бассү йек ми нервтерінің астындағ ы тү йіндеріне орна-ласқ ан. Тү йіндердегі нерв клеткалары бір бұ тақ ты псевдоуниполярлы болады да клетка денесіне жақ ындағ анда екіге бө лінеді. Клетканың сыртқ ы тармағ ы (дендрит) сыртқ ы (шеткі) нерв жү йесі-нің қ ұ рамында рецепторларғ а келеді, ал орталық тармағ ы (аксон) артқ ы тү біршек арқ ылы жұ лынғ а барады. Жұ лында тү рлі сезімділіктер жоғ ары қ арай ә р тү рлі жолдармен ө теді (кө теріледі). Ауырсыну, температуралық жә не жартылай жанасу сезімталдық талшық тары жұ лынның артқ ы мү йізіне кіреді де қ абылданғ ан им-пульс екінші невронғ а ауысады.

Екінші неврондардың клеткалары жұ лынның артқ ы мү йізінде жатады да олардың аксондары сұ р зат тұ тастығ ының алдың ғ ы жағ ында ә р сегменттің тұ сында жұ лынның қ арсы жақ бү йірінен жұ лын –кө ру тө мпешігі жолын қ ұ растырады. Бұ дан ә рі бұ л жол жоғ ары қ арай кө теріліп, ми бағ анасы арқ ылы кө ру тө мпешігіне жетеді де оның артқ ы ішіне қ арай орналасқ аи ядросында аяқ талады.

Терең сезімталдық тың жә не жартылай жанасу сезімталдығ ы талшық тары жұ лынғ а кірісімен оның артқ ы мү йізіне соқ пай, артқ ы:: дің гекке қ арай бағ ытталады. Жұ лынның артқ ы дің гегінде аталғ анталшық тар Голль жә не Бурдах будаларын (шоғ ырларын) қ ұ растырады. Голль шоғ ыры дененің тө менгі бө лігі мен аяқ тағ ы, ал Бурдах шоғ ыры дененің жоғ арғ ы бө лігіндегі импульстарды алып жү реді. Голль жә не Бурдах шоғ ырлары ө з жағ ымен жоғ ары кө теріліп сопақ ша мида ө здері аттас ядроларда тоғ ысады. Мұ нда екінші невронның клеткалары бар. Екінші неврондардың аксондары тө менгі олива дең гейінде айқ асып, медиалдық тұ зақ тү рінде байланады да ү стірт сезімталдық жолымен тоғ ысады жә не кө ру тө мпешігінің артқ ы ішіндегі ядрода аяқ талады. Медиалдық тұ зақ та терең сезімталдық ө ткізгіштері ортасына (ішіне) қ арай, ал ү стірт сезімділік ө ткізгіштері сыртьша қ арай орналасады. Медиалдық тұ зақ тың ө не бойында гипоталамус қ ұ ры-лымдарына, торлы формацияғ а жә не бас-ми нервтерінің ядрола-рына бағ ытталғ ан қ осымшалар шығ ады. Кө ру тө мпешігі сезімталдық тың барлық тү рлеріне тә н коллектор болғ андық тан, секреция жә не ми қ ан тамырлары жү йелерімен кө птеген байланыстары арқ асында шартты рефлекстердің іске қ осылуында алатын орны ерекше. Кө ру тө мпешігінің артқ ы ішіндегі ядрода жалпы сезімталдық тың барлық тү рлерінің ү шінші неврондарының клеткалары бар. Олардьщ аксондары кө ру тө мпешігі — ми қ ыртысы шоғ ырына айналады. Бұ л шоғ ыр ішкі капсуланын артқ ы бө лігінен ө тіп, сә улелі шең бер тә різденіп (согопа гасііаіа) ми қ ыртысының самай бө лігіне, кө біне артқ ы орталық ирелең іне (1, 2, 3, 5, 7 полялар) бағ ыт алады. Осы тұ ста ми қ ыртысының екінші жә не тө ртінші қ абаттарына (сыртқ ы жә не ішкі бү ртікті қ абаттар) орналасқ ан ми қ ыртысы клеткаларында барлық сезімділік жолдары аяқ талады. Сезімталдық жолдарының ә рқ айсысы бір реттен айқ аса ө тетіндіктен олар дененің оң немесе сол жағ ын ми жарты шарларының қ арама-қ арсы жартысымен байланыстырады. Дененің жарты бө лігі мидың артқ ы орталық ирелең іне тө ң керіліл қ абылданады.

§ 6. Ауырсыну

§ Жергілікті – ауырсыну тітіркенгіші орналасқ ан аймақ та кездеседі

§ Проекциалық – ауырсыну тітіркендіргіш аймағ ына сай емес

§ Иррадиациалық – ауырсыну патологиялық процесс орналасқ ан бір нерв тармағ ынан басталып басқ а нерв тармағ ына беріледі

§ Шағ ылысқ ан – ішкі ағ залар ауруларында кездеседі

1. Перифериялық нерв жү йесі аурулары кезіндегі ауырсыну кө біне активті қ имыл-қ озғ алыс кезінде байқ алады-бұ л нерв бағ андарының созылуы кезінде болады, оны тартылу симптомы деп атайды, олардың тү рлері Парестезия — денеде ө здігімен бірнә рсе ө рмелегендей, ұ йу сезімінің пайда болуы.

2. Анестезия – Сезімталдық тың жоқ тығ ы.

3.
Гипестезия – Сезімталдық тың тө мендеуі.

4. Гиперестезия – берілетін тітіркенгіш ө те қ атты сезіледі.

5. Дизестезия – сезімтал стимулдарды бұ рмаланғ ан тү рде қ абылдау: укол суық сезімі тә різді қ абылданады

6. Аллохейрия – ауырсыну тітіркендіргіш орналасқ ан жерде емес оғ ан қ арама-қ арсы симметриялық аймақ та орналасады
.

7. Полиэстезия –бір тітіркенудің кө п болып сезінуі.

7. Зақ ымданғ ан жұ лын тү бірлері мен нерв бағ андарын созғ ылау ауырсынудың пайда болуына немесе оның кү шеюіне ық пал жасайды. Осығ ан байланысты ауырсыну белгілерін анық тау ү шін созу ә дістері пайдаланылады

1. Ласег симптомы. Шалқ асынан жатқ ан сырқ аттың созылып жатқ ан аяғ ын ө кшесінен ұ стап жоғ ары кө терген кезде белі мен аяғ ы шоң данай нерві бойымен сыздап ауырады жә не аяқ ты созатын бұ лшық еттер ширығ ып қ атаяды (бірінші фаза). Осы белгіні айқ ындай тү су ү шін сырқ аттың қ ұ рсақ маң айын ауырсыну білінген сә тте қ олмен сипап байқ ағ анда осы тұ стағ ы бұ лшық еттердің ширатыла қ атайғ аны сезіледі. Мұ ны Венгеров симптомы деп атайды. Аяқ ты қ ылтасынан қ айта игенде шонданай нерві босап, қ айта ө з қ алпына келгендіктен ауырсыну сезілмейді (екінші фаза).

2. Нери симптомы. Шалқ асынан жатқ ан сырқ аттың басын дә рігер колымен иіп қ озғ аса бел-сегізкө з тұ сы сырқ ырап ауырады.

3. Ласег симптомына қ арама-қ айшы немесе Бехтерев симптомы. Сырқ аттың сау аяғ ын жазылғ ан кү йінде жоғ ары кө терсе, қ арама-қ арсы аяқ та жә не бел-сегіз кө з аймағ ында ауырсыну білінеді.

4. Штрюмпель-Мацкевич симптомы. Етпетінен жатқ ан сыр-каттың аяғ ын қ ылтасынан бү ккен сә тте санның алдың ғ ы тұ сынан ауырсыну білінеді.

5. Вассерман симптомы. Етпетінен жатқ ан сырқ аттың аяғ ын мү мкіндігінше жазып байқ ағ анда санның алдың ғ ы жағ ынан ауыр- сыну білінеді.

6. Сикар симптомы. Аяқ тың ұ шын шұ ғ ыл бү ккенде шонданай нерві бойы ауырсыну білінеді.

7. Бонн симптомы. Аяқ тың жамбас-сан жә не тізе буынын иілген бойы бү гу арқ ылы бел тұ сында жә не шонданай нерві ө тетін тұ старда ауырсыну білінеді.

8. Турын симптомы — аяқ ұ шының ү лкен бақ айын шұ ғ ыл созғ ан кезде балтыр бұ лшық етінің ауырсынуы.

9. Брагард симптомы — жамбас-сан буыны бү гілген, тізе буы-нында созылғ ан аяқ тың ұ шын жазғ анда, яғ ни Ласег симптомын анық тау кезінде ауырсынудың кү шеюі. Осығ ан ұ қ сас белгілерді мойын-кеуде радикулитына байланысты қ олды қ айыру арқ ылы аң ғ аруғ а болады.

10. Френц симптомы. Ең кейген басты қ арама-қ арсы жағ ына ұ рса мойында, иық тың ү стің гі жағ ында жә не қ олда ауырсыну кү шейе тү седі. Тү шкіргенде, жө телгенде жә не басты қ арама-қ арсы жағ ына бұ рғ анда ауырсыну кү шейеді. Созылып тұ рғ ан қ олды артқ а қ арай бұ рып, шұ ғ ыл кө теріп қ алғ анда ауырсыну кү шейеді. Бұ л симптом аяқ та тексерілетін Ласег симптомына ү йлеседі.

8-9-10 Перифериялық невралды – нерв зақ ымдалғ ан кезде кездеседі. Бұ л кезде зақ ымдалғ ан нерв инервациялайтын зонада сезімталдық тың бү кіл тү рі бұ зылады.

Перифериялық полиневралды – симметриялы тү рде кө птеген нервтер зақ ымдалғ ан кезде-полиневриттер немесе полинейропатия кезінде кездеседі. Сезімталдық тың бү кіл тү рі аяқ пен қ олдың дисталды бө ліктерінде бұ зылады «перчатки» жә не «носки» тү рінде.

Перифериялық тү бірлік — дерматомағ а сә йкес аймақ та сезімталдық тың бү кіл тү рінің бұ зылуы (артқ ы тү бірлер зақ ымдалғ ан кезде).

Спиналды-сегментарлы – жұ лынның артқ ы мү йізі немесе алдың ғ ы сұ р спайка зақ ымдалғ ан кезде пайда болады – бұ л кезде сә йкес дерматомда ауырсыну мен температуралы сезімталдық жоғ алып, тактилды жә не терең сезімталдық сақ талады.

Спиналды-ө ткізгіш – жұ лынның артқ ы жә не бү йір бағ андары зақ ымдалғ ан кезде дамиды (немесе екеуі бірдей зақ ымдалса). Бұ л кезде қ ай ө ткізгіш жолы зақ ымдалуына байланысты сезімталдық тү рі бұ зылады. Сезімталдық тың бұ зылуы зақ ымдалғ ан жерден тө мен орналасады.

Церебралды-ө ткізгіш– кө біне ішкі капсуланың артқ ы саны зақ ымдалғ анда дамиды. Бұ л кезде сезімталдық тың бү кіл тү рі қ арсы жақ та зақ ымдалады – гемитип, гемианестезия.

Церебралды-қ ыртысты – тө бе бө ліктің орталық тан кейінгі иірімде. Егерде ошақ орталық тан кейінгі иірімнің жоғ арғ ы бө лігінде орналаса, онда сезімталдық тың бү кіл тү рі қ арсы аяқ та бұ зылады, ал егерде сол иірімнің ортаң ғ ы бө лігінде орналаса, онда сезімталдық қ арсы жақ қ олда бұ зылады.

11-сұ рақ жауабы

12 сұ рақ жауабы

13 сұ рақ жауабы

14 сұ рақ жауабы