1. Сезім және оның түрлері.

Сезімталдық — тірі ағ заның сыртқ ы ортадан тү сетін немесе ө зінің ішіндегі тіндермен ағ залардан келетін тітіргенгіштерді қ абылдап, оларды ажырата отырып жауап беру қ асиеті. Қ оршағ ан ортада кезіккендердің бә рі адамда оларғ а деген қ андай да бағ амдау қ атынасы мен сезімдер пайда етеді. Олардың бірі ұ нап – қ уантса, екіншісі – қ апаландырып, жеккө рушілік тудырады. Сезім тү рі сан – алуан. Тө ң іректегі нысандардың жеке қ асиеттерімен сапаларының ө зі де адамның белгілі сезіміне себепші болады, мысалы, тү сі ұ намайды, дауысы жағ ымсыз, дә мі татымсыз т. б. Ө мір жағ дайлары мен тұ рмыс оқ иғ алары кү рделірек сезімдерге себепші келеді. Сезім ауқ ымы ө те кең: ө кініш пен қ анағ аттану, қ уаныш пен қ орқ ыныш, таң дану мен жиіркену – мұ ндай сезім тү рлерін шексіз келтіруге болады. Сезім - бұ л адамның қ оршағ ан болмыс заттары жә не қ ұ былыстарымен қ атыннас жасауынан туындағ ан ә рқ илы формада кө рініс беретін тоғ аныс, кү йзелістері. Адам сезімі тіршілік ү шін керекті де пайдалы қ асиет. Толғ аныссыз ө мір - ө шкен ө мір. Ұ лы ғ ұ лама Ә. Науаи «Сезімсіз адам – кесек, махаббатсыз адам - есек», - деген екен. Кө п сезімдерге адамның ө зі қ ұ штар. Егер сол сезімдер қ андайда себептермен болмай қ алса, адам «эмоциялық ашырқ ауғ а » келіп оның орнын толтыру ү шін ә н-кү й тың дайды, ә серлі фильмдер кө ріп не қ ым – қ иғ аш оқ иғ алы кітаптар оқ иды.

Сезімталдық тү рлері - Дә рігерлік тә жірибеде жалпы сезімділікті экстерорецептивті (ү стірт), проприрецептивті (терең ) жә не интерорецептивті сезімділіктер деп жіктеуге болады.

Ø беткей (экстероцептивті) – ауырсыну, температуралық, тактильді

Ø терең (проприоцептивті) – бұ лшық ет-буын сезімі, вибрациалық сезім, қ ысым сезімі, салмақ сезімі

Ø интероцептивті – хемо- жә не барорецепция