49. Атмосфераның ластануы туралы ақпаратарды сипаттау

Атмосфераның ластануы — ә р тү рлі газдардың, қ атты жә не сұ йық заттардың немесе табиғ и булар мен қ алдық тардың ұ сақ тү йіршіктерінің ауағ а қ осылуы. Бұ лардың ішінде газ тектес заттар атмосферағ а шығ арылатын ластағ ыштардың шамамен 90%-ін қ ұ райды. Кө п тарағ ан атмосфера ластағ ыштарына кү кіртті газ (SO2), азот оксидтері(NO2), кеміртек оксидтері (иіс газы СО), хлор, формальдегид (НСНО), фенол-бенз(а)пирен, шаң -тозаң жатады. [1]Атмосфералық ауа – бұ л ғ аламшардың (планета)ө мірі, жердің азоттан, кө мір қ ышқ ыл газынан, озоннан, гелиден тұ ратын газ қ абаты. Биологиялық процесс ү шін оттегінің маң ызы ө те зор, ал кө мірқ ышқ ыл газы фотосинтез процесіне ө те қ ажет. Адам тамақ ішпеуге бар, бірақ тыныс алмай ө мір сү ре алмайды, себебі адам организмінде оттегі қ оры шектеулі. Ол 2 – 3 минут қ ана тыныс алуына жетеді, ал бес минут ө ткен соң, ауа келмегендіктен адам организмінде орнына келмейтін процесс басталады, ми қ абаты жұ мысын тоқ татады, биологиялық ө лім келеді.

Атмосфералық ауаның ә р тү рлі зиянды заттармен былғ ануы, адамдар органының ауруына, оның ішінде тыныс мү шелерінің ауруына ә келіп соғ ады. Мысалы, тү рлі тү сті металлургияның кә сіпорындарының ауағ а жіберетін зиянды заттары жү рек – тамыр ауруларының ө суіне, жү йкенің бұ зылуына, қ атерлі ісік ауруларының пайда болуына ә келеді. Қ ара метал мен электр қ уаты кә сіпорындарының ауағ а шығ аратын заттары ө кпе ауруларына шалдық тырады. Химия ө неркә сібінің ауағ а шығ аратын зиянды заттары аллергияның, без жә не жыныс ауруларының пайда болуына ә сер етеді. Атмосферада табиғ и жә не антропогендік кө здерден қ осылатын ә р тү рлі қ осындылыр ә р кездерде де болады. Ондай табиғ и қ осындыларғ а шаң дар жатады, олар, негізінен, ө сімдіктер тү рлерінен, вулкандардан, эрозияғ а ұ шырағ ан топырақ тан, ғ арыш шаң дарынан тұ рады жә не ө рт тү тіндері, газдар да жатады.

Атмосфераның ауасын ластайтын негізгі антропогендік кө здер қ атарына ө неркә сіп орындарының кейбір салалары, автокө лік, жә не жылу энергетикасы жатады. Қ азақ станда тұ рақ ты ө неркә сіп орындарының кө здерінен атмосферағ а жыл сайын (1995 ж – 3, 1млн. г, 1997 ж – 2, 37; 1998 ж – 2, 33) зиянды заттар шығ ады атмосферағ а кететін зиянды қ осындылардың жартысына жуығ ын энергетика, ал тү сті металдар – 22, 7%, қ ара металдар – 15, 7% береді. Атмосферағ а зиянды заттарды шығ аруда автокө ліктер ү лкен орын алады. Атмосфера бү кіл ә лемнің тіршілік ортасы Атмосфера ауасының шекарасы болмайды. Ол жер шары халық тардың ортақ байлығ ы болғ андық тан оның сапасы, тазалығ ы адамзат ү шін ешнә рсеге тең герілмейтін биосфераның қ ұ рамдас бө лігі. Атмосфера бірнеше қ абаттан – тропосфера (10-12км), озон қ абаты стратосфера (40-50км), мезосфера (70км), термосфера (80км) жә не экзосферадан (800-1600км) тұ рады. Ә р қ абаттың ө зіне тә н атқ аратын қ ызметі, газдық қ ұ рамы, тіршілік нышаны болады. Ә сіресе, тропосфера мен озон қ абатының тіршілік ү шін маң ызы ерекше.