43. Қоршаған ортаның жағдайы туралы мәліметтер банкі және геоақпараттық жүйесі.

Қ азіргі кезде дү ниежү зі бойынша адам ү шін қ олайсыз экологиялық жағ дайлар қ алыптасып отыр. Экологиялық мә селелер адмның табиғ атқ а жә не табиғ аттың адамғ а ә сер етуінің шиеленісе тү суіне байланысты туындап отыр. Сондық тан да жер бетіндегі барлық адамзатты толғ андырып отырғ ан ө зекті экологиялық мә селе – ғ аламшарымыздағ ы тіршіліктің біртұ тастығ ын сақ тау. Қ азіргі кезде табиғ аттың ластануы тіршіліктің негізін қ ұ райтын ө сімдіктерге, жан – жануарларғ а жә не адам денсаулығ ына кері ә серін тигізе бастады. Мамандардың зерттеулері бойынша адамда кездесететін ауру тү рлерінің 50 % - дан артығ ы қ оршағ ан ортағ а байланысты.

Климаттың ғ аламдық жылуы - биосфераның антропогендік ластануының бір кө рінісі. Бұ л климаттың жә не биотаның ө згеруі: экожү йедегі ө німділік процестерінің, ө сімдіктер қ ауымдастық тары шекараларының, ауыл шаруашылығ ы дақ ылдарының ө німділігінің ө згеруінен білінеді. Ә сіресе климаттық ө згерістер Солтү стік жарты шардың жоғ ары жә не орта ендіктерінде қ атты байқ алады. Бұ л аймақ тардың табиғ аты ә ртү рлі ә серлерді қ абылдағ ыш келеді, сондық тан да оның қ айта қ алпына келуі ө те баяу жү реді. Болжамдар бойынша, температураның кө терілуі дә л осы жерлерде жоғ ары болады. Тайганың аумағ ы кей жерлерде солтү стікке қ арай 100-200 км-ге, кей жерлерде одан азырақ жылжиды. Температураның кө терілуіне байланысты мұ хиттардың дең гейі 0, 1- 0, 2 м кө теріледі. Бұ л ө з кезегінде ү лкен ө зен аң ғ арларының (ә сіресе Сібір ө зендерінің ) су астында қ алуына алып келеді.

ГАЖ дегеніміз - табиғ и жә не ә леуметтік- экономикалық геожү йелерді, олардың қ ү рылымын, байланысын, динамикасын, кең істік пен уақ ыттағ ы тіршілік етуін, географиялық білімдер мен мә ліметтер банкісі негізінде компьютерлік белгілеудің кө мегін зерттейтін ғ ылым.

ГАЖ ү лкен кө лемді деректерді дұ рыс, тез басқ ара алады. Геоақ параттық

жү йелердің ерекшеліктері: 1. Пайдаланушығ а қ олайлы кең істіктік деректердің бейнеленуі – кең істіктік деректерді, сонымен қ атар қ абылдауғ а аса қ олайлы ү шө лшемді ө лшеудегі деректерді картографиялау (картағ а тү сіру); ол сұ раныстардың қ ұ рылымы мен олардың кезекті талдамасын жең ілдетеді. 2. Деректерді мекеме ішінде интеграциялау – геоақ параттық жү йелер компанияның ә ртү рлі бө лімдерінде немесе тіпті бір аймақ тағ ы мекеменің тү рлі қ ызмет салаларында жинақ талғ ан деректерді біріктіреді. Жинақ талғ ан деректер мен олардың бірың ғ ай ақ параттық массивке интеграциясын ұ жымды тү рде пайдаланудың, едә уір бә секелестік артық шылығ ы бар. Ол геоақ параттық жү йелерді пайдалану тиімділігін жоғ арылатады. 3. Дә лелді шешімдерді қ абылдау – кең істіктік деректермен байланысты кез келген қ ұ былыс туралы есеп беруді талдау жә не қ ұ ру процесін автоматтандыру, шешімді қ абылдау тә ртібін жеделдету мен оның тиімділігін жоғ арылатуғ а мү мкіндік береді. 4. Картаны қ ұ рудың қ олайлы қ ұ ралы – геоақ параттық жү йелер, ғ арыштық жә не аэрофототү сірім деректерінің мағ ынасын тү сіндіруге (расшифровка) тиімді жә не белгілі бір жердің қ ұ рылып қ ойғ ан жоспарларын, сызбанұ сқ аларын (схема), сызбаларын (чертеж) пайдаланады. ГАЖ картамен жұ мыс істеу процесін автоматтандыра отырып, уақ ытша ресурстарды ү немдеп, жердің ү шө лшемді моделін қ ұ рады.

Географиялық ақ параттарды автоматты тү рде ө ң деу ү шін мэліметтерді компьютерлік ө ндеуден ө ткізу жү йесін қ ү ру керек. Ол ү шін геоақ параттық жү йелер (ГАЖ) - автоматты жинақ тау жү йелерін сақ тау, ө згерту жэне геогра- фиялық ақ параттарды ЭЕМ жэне автоматиканың тү рлерінде беру мақ саты қ ойылады. Географиядағ ы ақ параттық жү йелер тарихы ЭЕМ- да ө ң делетін басқ а ғ ылым салаларымен кө бінде ұ қ сас болып келеді. Информатикада барлық жинақ галу жү йелері мен ақ параттарды ө ң деуді ақ параттық жү йелер (АЖ) немесе автоматтандырылғ ан ақ параттық жү йелер (ААЖ) деп айту келісілген. ГАЖ-ды қ ұ рудың бірінші жұ мыстары 60-жылдардың ортасында Канада мен Швецияда басталғ ан. Канадалық ГАЖ (КОІ8) Р. Томлинсонның (1963-1971 жж. ) библиографиялық жэне қ оршағ ан ортаның табиғ и қ орларын тиімді пайдалануғ а арналып жасалғ ан жұ мыстарынан бастау алады. Ал Швецияда О. Саломонссон, Т. Германсеннің (1976) жер кадастріне қ ажетті ГАЖ қ ұ ру жұ мыстарынан бастау алады. ГАЖ-ды қ ұ руғ а ә ртү рлі ұ йымдар мен ғ ылыми ұ жымдар қ атысты. ГАЖ кешенді кө п мақ сатты ақ параттық жү йе ретінде кұ рылды.