![]()
|
|||
34. Экологиялық мониторинг жүргізуде Қазақстанның Халықаралық ынтымақтастығы.34. Экологиялық мониторинг жү ргізуде Қ азақ станның Халық аралық ынтымақ тастығ ы. Экологиялық мониторинг (экология жә не мониторинг) – қ оршағ ан ортаның жағ дайын бақ ылау жә не тексеру жү йелері. Ол ү ш сатыдан тұ рады: • жағ дайды бақ ылау; • бағ алау; • болатын ө згерістерді болжау. Экологиялық мониторинг ә р тү рлі дең гейдегі буындардан тұ ратын иерархиялық ұ йымдасқ ан бақ ылау жү йесі болып табылады. Ондай буындарғ а ғ аламдық (биосфералық ), ұ лттық, аймақ тық, жергілікті Экологиялық мониторингтер жатады. Мысалы, ғ аламдық Экологиялық мониторинг халық аралық ынтымақ тастық негізінде, ұ лттық Экологиялық мониторинг бір мемлекеттің шегінде арнайы қ ұ рылғ ан ұ йымдар арқ ылы, аймақ тық Экологиялық мониторинг ірі-ірі аудандардың кө лемінде, ал жергілікті Экологиялық мониторинг елді мекендерде, ө неркә сіп орт-тарында, кә сіпорындарда қ оршағ ан ортаның сапалық ө згеруіне бақ ылау ретінде жү ргізіледі. 35. . Мониторинг жү йесін ұ йымдастырудың принциптері Экологиялық мониторинг (экология жә не мониторинг) – қ оршағ ан ортаның жағ дайын бақ ылау жә не тексеру жү йелері. Олү шсатыдантұ рады: жағ дайдыбақ ылау; бағ алау; · болатынө згерістердіболжау. Экологиялық мониторингнысандарынатабиғ и, антропогендікнемесетабиғ и-антропогендікэкожү йелержатады. Экологиялық мониторингтің мақ саты тек қ анадеректержинауемес, сондай-ақ, жү ргізілетінтә жірибелер, болжамғ анегізретіндеалынатынпроцестердің ү лгілерікіреді. Ғ а-ламдық кө лемдемониторингжү ргізугеавиациялық, ғ арыштық жә неесептеутехникаларыпайдаланылады. Қ азіргіуақ ыттаэкожү йенізерттеугеаэроғ арыштық ә дістеркең іненқ олданылады. Осы ә дісарқ ылытабиғ аттаболыпжатқ анқ ұ былыстарды, табиғ иқ орларжиынтығ ын, мө лшерін, т. б. экожү йелердісипаттайтынмә ліметтердібілугеболады. Экологиялық мониторингә ртү рлідең гейдегібуындардантұ ратыниерархиялық ұ йымдасқ анбақ ылаужү йесіболыптабылады. Ондайбуындарғ ағ аламдық (биосфералық ), ұ лттық, аймақ тық, жергіліктіЭкологиялық мониторингтержатады. Мысалы, ғ аламдық Экологиялық мониторингхалық аралық ынтымақ тастық негізінде, ұ лттық Экологиялық мониторингбірмемлекеттің шегіндеарнайық ұ рылғ анұ йымдарарқ ылы, аймақ тық Экологиялық мониторинг ірі-іріаудандардың кө лемінде, ал жергіліктіЭкологиялық мониторингелдімекендерде, ө неркә сіп орт-тарында, кә сіпорындардақ оршағ анортаның сапалық ө згеруінебақ ылауретіндежү ргізіледі. Топтасгыру принципіне қ арай ә ртү рлі мониторинг жү йелері бар. Олардың ішінде тү рлі қ ажетке ең жарамды болып саналатын қ оршағ ан ортаның қ ұ рама (комплексті) экологиялық мониторингі. Қ оршағ ан ортаның қ ұ рама экологиялық, мониторингі – бұ л қ оршағ ан табиғ и орта объектілерінің ластану дең гейіне бағ а беруге жә не адам мен басқ а да тірі ағ залардың денсаулығ ына зиян тигізетін ө те қ иын жағ дайдың тууы туралы ескертуге арналғ ан бақ ылау жү йесін ұ йымдастыру. Ол жергілікті (локалды), аймақ ты жә не фондық болып бө лінеді. Қ оршағ ан ортаның қ ұ рама экологиялық мониторингі мынадай тү рде атқ арылады: • бақ ылау объектісін белгілеу; • бақ ылауғ а белгіленген объектіні тексеру; • бақ ылауобъекгісінеинформациялық модель қ ұ растыру; • ө лшеудіжоспарлау; • бақ ылауобъектісінің жағ дайынбағ алаужә неоның информациялық моделінұ қ састыру; • бақ ылаудағ ыобъектінің жағ дайының ө згеруінеболжамжасау; • мә ліметтердіқ олдануғ аың ғ айлытү рдедайындапқ олданушьшарғ атапсыру. Қ ұ рамаэкологиялық мониторингтің мақ сатыжинақ талыпалынғ анмә ліметтердінегізгеалып: 1) адамтіршілікететінортаның жә неэкожү йелердің жағ дайын сипаттайтынкө рсеткіштер мен функционалдық бү тіндігінің сақ талуынабағ а беру, яғ ниэкологиялық нормативтердің сақ талуын бағ алау;
2) осы кө рсеткіштердің ө згеруісебептерінанық таужә не осы ө згерістердің тигізетінзардабынбағ алау, соныменқ атартіршілік ортағ ажә неэкожү йежағ дайына диагностика жасап, кө рсеткіштерді тү зетугеқ ажеттішаралардыбелгілеу;
3) зиянтигізілмейтұ рып, қ олайсызжағ дайлардың болмауын алдын-ала ескертетіншаралардыанық тап, соларменқ амтамасызету. Мониторгинг жү йесі факторларғ а, кө здерге жә не ә сер ауқ ымына байланысты топтастырылады. Ә сер факторларының мониторингі - ә ртү рлі химиялық ластағ ыштардың (ингридиенттік мониторинг), тү рлі табиғ и жә не физикалық факторлар ә серлерінің (электр магнитті сә улелену, кү н радияциясы, шу, діріл) мониторингі. Ластағ ыш кө здердің мониторингі – нү ктелі стационарлы кө здер (зауыттардың мұ ржалары), жылжымалы (кө лік), кең істік (қ алалар, химиялық заттектер ө ндірілетін егістік жерлер) жатады. Ә сер аумағ ына байланысты мониторинг кең істік жә не уақ ытша мониторингтерге бө лінеді. § Мә ліметтердіортақ тастыру сипаттамасына қ арай мынадай мониторинг жү йелерін қ ұ райды: § Ғ аламдық (биосфералық )– халық аралық ынтымақ тастық негізінде жер биосферасындағ ы ә лемдік қ ұ былыстар мен процесстерді зерттеу арқ ылы назарғ а ұ стап, экстремалды қ олайсыз жағ дайлардың болуы туралы уақ ытылы ескерту жасап отыру; § Базалық (фондық )– жалпыбиосфералық, табиғ и қ ұ былыстарды бақ ылау; § Ұ лттық – бір мемлекеттің шегінде арнайы қ ұ рылғ ан органдар арқ ылы жү ргізілетін мониторинг; § Аймақ тық – халық шаруашылығ ын қ арқ ынды игеру барысында ірі – ірі аудандардың кө лемінде ұ былыстар мен процесстерді зерттеу арқ ылы бақ ылау; § Жергілікті (локалды)– елді мекендерде, ө неркә сіп орталық тарында, кә сіпорындарда қ оршағ ан ортаның сапалық ө згеруіне бақ ылау жү ргізу; § Импактылық – ерекше қ ауіпті зоналар мен жердегі аймақ тық жә не жергілікті антропогендік ә серлердің мониторингі. Мониторинг жү йесін қ олданылатын тә сілдерге (физикалық, химифялық жә не биологиялық кө рсеткіштердің мониторингі, аралық мониторингі) сү йене отырып топтастыруғ а да болады.
|
|||
|