30. Экологиялық мониторингтегі компьютерлік технологияны жүргізу.

Соң ғ ы жылдары эколог-болжаушылардың арасында XX ғ асырдың 20-шы жылдарында қ оршағ ан ортағ а байланысты қ олданылғ ан мониторинг ұ ғ ымы кең таралғ ан. Экологиялық мониторинг - антропогендік факторлар ә серінен қ оршағ ан орта жағ дайының, биосфера компоненттерінің ө згеруін бақ ылау, бағ а беру жә не болжау жү йесі. Мониторинг ұ ғ ымы кең ұ ғ ымда экономикада, ө неркә сіпте, жә не басқ а да бақ ылаулар жү ргізілетін салаларда қ олданылады. Ғ ылыми оқ улық тарғ а бұ л ұ ғ ым Стокгольмдегі БҰ Ұ -ның ұ йымдастыруымен (маусым, 1972 ж. ) ө ткен қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жө ніндегі конференң иядан кейін енді. Қ азіргі таң да мониторинг ұ ғ ымы негізгі ү ш тү рлі жұ мыстардан тұ ратын қ оршағ ан табиғ и ортаны бақ ылау жү йелері ретінде қ арастырылады:

1. қ оршағ ан ортаның жағ дайын жү йелі тү рде бақ ылау.

2. табиғ и жә не антропогендік факторлардың ә серінен табиғ атта болуы мү мкін ө згерістерді болжау.

3. қ оршағ ан орта жағ дайын ретке келтіру шараларын басқ ару.

Бақ ылайтын обьектілердің ерекшелігіне, тү ріне жә не бақ ылау ә дістеріне байланысты мониторингтің бірнеше тү рлерін ажыратады, Мысалы:

Жү ргізу ә дістері бойынша мониторингтің мынадай тү рлері бар:

• биологиялық (биоиндикаторлар кө мегімен);

• дистанционды (авиациялық жә не космостық );

• аналитикалық (химиялық жә не физико-химиялық талдау).

Бақ ылау обьектілері бойынша:

• қ оршағ ан ортаның жеке компоненттері мониторингі (топырақ, су, ауа);

• биологиялық мониторинг (ө сімдіктер жә не жануарлар дү ниесі).

Мониторинг жә не ө згерту (параметрлік мониторинг ұ йымдастыру) рұ қ сат етілген жерлерде кө рсеткіштердің тізімі; уақ ыт таразы -. Есеп алу, жиілігі мен уақ ыт жиілігі) мониторинг хронологиялық ұ йымы)Сонымен қ атар, бақ ылау бағ дарламасына ө тініш орны, кү ні мен іріктемелер мен есеп ә дісін кө рсететін кестені ұ сынуғ а тиіс. Жер ү сті қ ашық тан мониторинг жү ргізу жү йесінің Қ азіргі уақ ытта дә стү рлі «қ олмен» таң даманың қ осымша бағ дарламаларды мониторинг нақ ты уақ ыт электронды ө лшеу қ ұ рылғ ыларын, қ ашық тан мониторинг пайдалана отырып, деректер жинау фокусталады. электронды ө лшеу қ ұ рылғ ылардың пайдалану, қ ашық тық тан мониторинг базалық станцияғ а байланыс немесе телеметрия желісі арқ ылы, немесе жер желілері, ұ ялы телефон желісіне немесе басқ а телеметрия жү йелері арқ ылы арқ ылы жү зеге асырылады. қ ашық тан мониторинг артық шылығ ы сақ тау жә не талдау ү шін бір базалық станция кө птеген Каналдарды пайдаланылуы мү мкін. Бұ л кү рт, мысалы, бақ ылау, кейбір аудандарда бақ ыланатын параметрлердің кезде шекті дең гейлерін мониторинг тиімділігін арттырады. Бұ л тә сіл шекті асқ ан жағ дайда шұ ғ ыл шаралар қ абылдауғ а мониторинг деректерінің мү мкіндік береді. қ ашық тан мониторинг жү йелерін пайдалану, ә детте, мониторинг оң ай қ ол жетімді жерлерде жү зеге асырылады кезде бұ зақ ылық қ а жә не ұ рлық азайту бү ркейді арнайы жабдық тар (датчиктерді мониторинг)

31. Қ азақ стан Республикасында су ресурсының мониторинг мә селесі. Су объектілерiнiң мемлекеттiк мониторингi қ оршағ ан орта мен табиғ и ресурстар мемлекеттiк мониторингiнiң қ ұ рамдас бө лiгi болып табылады жә не Қ азақ стан Республикасының су қ орын қ ұ райтын барлық су объектiлерiнде жү зеге асырылады. Су объектілерінің мемлекеттік мониторингi жер бетi суларының мониторингінен, сондай-ақ жер қ ойнауы мониторингiнiң қ ұ рамдас бө лiгi болып табылатын жер асты суларының мониторингiнен тұ рады. Су объектілерiнің мемлекеттiк мониторингi, суды мемлекеттiк есепке алу мен оны пайдалануды су қ орын пайдалану мен қ орғ ау жө ніндегi уә кілетті орган қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы орталық атқ арушы органмен (жер бетi сулары бойынша), жер қ ойнауын пайдалану мен қ орғ ау жө нiндегi уә кiлеттi органмен (жер асты сулары бойынша) жә не халық тың санитарлық -эпидемиологиялық салауаттылығ ы саласындағ ы уә кiлеттi органмен (ауыз су жә не шаруашылық -тұ рмыстық сумен жабдық тау кө здерi суының сапасын, сауық тыру мақ сатындағ ы жә не рекреация ү шiн пайдаланылатын су объектілерінің жай-кү йiн бағ алау жө нiнде) бiрлесiп ә зiрленген бiрың ғ ай ә дiстемелiк негiзде жү зеге асырылады. Су қ орын пайдалану мен қ орғ ау саласындағ ы уә кiлеттi орган жер бетi су объектiлерінің мемлекеттiк мониторингiн жү ргiзу, суды мемлекеттiк есепке алу жә не оны пайдалану бө лiгінде: 1) қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы орталық атқ арушы органмен бiрлесіп жер қ ойнауын пайдалану мен қ орғ ау жө нiндегi уә кiлеттi органмен келiсім бойынша жер бетi су объектiлеріндегi мемлекеттiк бақ ылау станциялары мен бекеттерi желiсiн қ ұ ру ә рi дамытуды, жер бетi су объектiлерiнің мемлекеттiк мониторингiн жү ргiзу, суды мемлекеттік есепке алу жә не оны пайдалану жө нiндегi автоматтандырылғ ан ақ параттық жү йелер ә зiрлеудi қ амтамасыз етедi; 2) мемлекеттiк органдардың жер бетi су объектiлерінің мемлекеттiк мониторингiн жү ргiзу, суды мемлекеттiк есепке алу жә не оны пайдаланумен байланысты жұ мысын ү йлестiредi; 3) ведомстволық бағ ыныстағ ы су шаруашылығ ы жү йелерi мен қ ұ рылыстарда су мониторингi мен оны есепке алуды жү зеге асырады; 4) су пайдаланушыларды тiркеудi жү зеге асырады; 5) су пайдаланушы заң ды жә не жеке тұ лғ алардың жер бетi су объектiлерiнен алғ ан жә не оларғ а ағ ызғ ан су мө лшерiн бастапқ ы есепке алуды дұ рыс жү ргiзуiн, су тұ тыну мен ағ ызуды есепке алуғ а арналғ ан жабдық тар мен аппаратураның болуын ә рi олардың жай-кү йін, бұ л жабдық тар мен аппаратураны мемлекеттiк аттестаттаудың белгiленген мерзiмдерiнің сақ талуын бақ ылайды, сондай-ақ су пайдаланушылар есептiлiгi негiзiнде су пайдалануды есепке алуды жү зеге асырады; 6) мемлекеттік органдарғ а, соның iшiнде қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы орталық атқ арушы органғ а жә не жер қ ойнауын пайдалану мен қ орғ ау жө нiндегi уә кiлеттi органғ а жә не олардың аумақ тық органдарына регламенттелген бастапқ ы деректер мен оларды ө ң деудiң нә тижелерi, анық тамаларды, баяндамалар мен ақ парат ұ сынудың ө зге де нысандарын дайындауды жә не берудi жү зеге асырады; 7) қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы орталық атқ арушы органғ а жә не жер қ ойнауын пайдалану мен қ орғ ау жө нiндегi уә кiлеттi органғ а жер бетi суларын пайдалануды есепке алу (cу объектілерiнен тiкелей алынғ ан су кө лемi, сондай-ақ оларғ а ағ ызылғ ан су кө лемi) жө нiндегi қ орытылғ ан деректердi тегін бередi; 8) су объектілерiнiң жай-кү йi мен су ресурстарының пайдаланылуы туралы деректердi жыл сайын қ орытады, ө зендер, тең iздер бассейндерi, олардың учаскелерi, облыстар аумақ тары жә не жалпы Қ азақ стан Республикасы бойынша су объектілерiнiң мемлекеттiк мониторингi ақ параты мен деректер банкiн ө ң деудi, жинақ тауды, сақ тауды, таратуды жү ргiзедi;

32. Қ азақ стан Республикасында атмосфералық ауаны бақ ылау жү ргізілуінің мониторинг мә селесі. Атмосфералық ауаның мониторингi - атмосфералық ауаның жай-кү йiн, оның ластануын бақ ылау жү йесi, сондай-ақ атмосфералық ауаның жай-кү йiне, оның ластануына бағ а беру мен болжам жасау; Атмосфералық ауаның жай-кү йiн байқ ау, оның жай-кү йiн кешендi тү рде бағ алау мен болжау, сондай-ақ мемлекеттiк органдарды, ұ йымдар мен халық ты атмосфералық ауаның сапасы туралы ағ ымдағ ы жә не шұ ғ ыл ақ паратпен қ амтамасыз ету мақ сатында Қ азақ стан Республикасының қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы орталық атқ арушы органы, атмосфералық ауаның мемлекеттiк мониторингiн ұ йымдастырады, Қ азақ стан Республикасының тиiстi аумақ тарында оның жү зеге асырылуын қ амтамасыз етедi.

2. Атмосфералық ауаның мемлекеттiк мониторингi Қ оршағ ан орта мен табиғ и ресурстардың мемлекеттiк мониторингiнiң бiртұ тас мемлекеттiк жү йесiнiң қ ұ рамдас бө лiгi болып табылады жә не Қ азақ стан Республикасының қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы заң дарына сә йкес жү зеге асырылады.

3. Қ азақ стан Республикасының қ оршағ ан ортаны қ орғ ау саласындағ ы орталық атқ арушы органының аумақ тық бө лiмшелерi атмосфералық ауаның ө ндiрiстiк мониторингiн жү зеге асыруғ а тиiстi ұ йымдардың тiзбесiн белгiлейдi.

Біздің республикамызда атмосфера ауасына шығ арылатын зинды заттар мен газдар, т. б. бө где химиялық қ осылыстар Казгидромет ғ ылыми-зерттеу институтының ү немі бақ ылауында болып отырады. Ол кө ршеткіштер ә р жылғ а жә не тоқ санғ а жіктеліп « Ақ параттық экологиялық бюллетень» журналы арқ ылы кө пшілікті хабардар етеді. Атмосфераның ластану индексін (АЛИ) бағ алау бойынша 1995-2000 жылдар аралығ ында ауасы ең кө п ластанатын қ алаларғ а Ленингор, Зырян, Алматы, қ алалары кіреді. Ә рине бұ л ү немі ө згеріп отырады. Атмосфера тұ рақ ты кө здерден шығ атылатын зиянды заттардың мө лшері (АЭБ-келтірілген деректер) қ алалар бойынша: Павлодар (763, 0 мың т. ), Қ арағ анда (601, 6 мың т. ), Жезқ азғ ан (487, 0 мың т. ), Шығ ыс Қ азақ стан қ аларында (170, 0 мың т. ), Қ останай (170, 0 мың т. ), Ақ мола (120, 0 мың т. ), Атырау (90, 0 мың т. ) облыстары болды. Соң ғ ы 2001 жылдың мә ліметі бойынша Ө скемен қ аласының ауасында кү кірт диоксиді жә не фенол, формальдегид, азот диоксиді қ алыпты денгейден 1-4 ШМК-ғ а артып отыр. Сол сияқ ты ауаның ластануы Ақ тау, Теміртау, Шымкент, Тараз қ алаларында ө се тү суде. Ә сіресе, улы формальдегид (3 есе кө бейгені )- Шымкент, Тараз жә не Петропавл қ алаларында байқ алып отыр. Ауадағ ы аммиак пен фенолдын мө лшері Теміртауда (2, 3 ШМК), Петропавлда (3 ШМК)жетсе, ал Астанада фторлы сутегі 4 ШМК мө лшеріне жеткен.

33. Қ оршағ ан орта нысандарын талдаудың спектральді ә дістемесі. Спектрлік талдау ә дісі – заттардың қ ұ рамын зерттеудегі сапалық жә не сандық анық тау, олардың спектрлерінің жұ тылу, шағ ылу жә не люминесценциялауын айқ ындау. Заттардың молекулярлық жә не элементтік қ ұ рамын анық тау – атомдық жә не молекулярлық спектрлік ә дістер айырады. Эмиссиялық спектрлік талдау жү ргізеді - атомдар, иондар немесе молекулалардың шығ арындылары бойынша. қ озғ алғ ан тү рлі тә сілдермен абсорбционный спектрлік талдау - спектрам сің іру электромагниттік сә улелену анализируемыми объектілеріАналитикалық химия- іргелі химиялық ғ ылымдарының бірі болып табылады. Бұ л ғ ылым басқ а да бірқ атар химиялық пә ндер арасында кө рнекті орын алғ ан. Аналитикалық химия шешетін маң ызды мә селелердің бірі– қ оршағ ан ортаны талдау болып табылады. Осы мә селені шешуде(қ оршағ ан ортаны ластануын, технологиялық шығ арындыларды, сарқ ынды суларды бақ ылау), аналитикалық химия ғ ылымының айтарлық тай рө лі ө сті. Украинада, бү кіл ә лемдегі сияқ ты, арнайы қ ызмет жұ мыс істейді - қ оршағ ан ортаның ластануын бақ ылау жә не дең гейін бақ ылау. Ә р тү рлі мә селелер мен міндеттерді шешуде химиялық анализдің кө мегі аз болады, сондық тан міне, осындай физика-химиялық, адсорбциялық спектрометрия, атомды-адсорбциялық спектрометрия, молекулярлық спектрометриялар плазма-ионды детекторлар міндеттер мен мә селелерді шешуді қ амтамасыз етеді. мә ліметтерді талдауда маң ызды ә дістері болып табылады:

экспресс – жоғ ары қ арқ ынын алу нә тижелерін;

іріктелуі - дә л анық тау қ оспалар;

деструктивтік орындау - заттарды бұ збай ү лгідегідей талдау

дестанционность – талдау жү ргізу мү мкіндігі елеулі

қ ашық тық та зерттелетін заттар;

локальность анық тау элемент осы нү ктесінде ү лгідегі