27. «Қазгидромет» РМК негізгі мақсаты мен міндеттері.

Қ азақ стан гидрометқ ызметінің негізі 1922 жылдың қ аң тарында салынғ ан. Қ азіргі таң да бұ л Энергетика министрлігінің ірі ғ ылыми-ө ндірістік кә сіпорыны. Қ Р Ү кіметі 1999 жылдың 2 науырызындағ ы №185 Қ аулысымен оғ ан Республикалық Мемлекеттік Кә сіпорын – РМК «Қ азгидромет» мә ртебесі берілген. Бү гінгі кү ні РМК «Қ азгидромет» қ ұ рамына Қ азақ стан Республикасы ә р облысының жә не Алматы мен Астана қ алаларының 14 еншілес мемлекеттік кә сіпорындары кіреді, онда 3, 5 мың нан астам жұ мыс істейді. Елімізде 328 метеостанса, оның 83 халық аралық мә ртебеге ие жә не ғ аламдық желіге кіреді. Осы стансаларда бақ ыланғ ан ауа-райы ә лемдік дерек орталығ ына беріледі. Сонымен қ атар, «Қ азгидромет» РМК 307 гидрологиялық бекеттер бар, онда химиялық талдауғ а су сынамалары алынып, ө зендер мен кө лдердің су мө лшерлері есептелінеді. Зертханалық жағ дайда гидрохимиялық жә не гидробиологиялық саралаулар ластаушы элементтердің 70-тен аса тү ріне жасалынады. Сондай-ақ, «Қ азгидромет» РМК, агрометеорологиялық жә не экологиялық ақ парат береді жә не бекітілген бағ ағ а сай жұ мыстың жеке тү рлеріне қ ызмет кө рсетеді. " Қ азгидромет" РМК 192 мемлекеттердің Қ ызметтерімен бірге Біріккен Ұ лттар Ұ йымының мамандандырылғ ан мекемесі жә не Жер атмосферасының жай-кү йі мен мінезі, оның мұ хиттармен ө зара ә рекеті, қ ұ рылатын климат жә не туындайтын су ресурстарын бө лу мә селелері жө ніндегі БҰ Ұ жү йесінің беделді ақ парат кө зі болып табылатын Дү ниежү зілік Метеорологиялық Ұ йымғ а (ДМҰ ) кіреді. «Қ азгидромет» РМК - қ ауіпті жә не апатты табиғ ат қ ұ былыстарына дауылды ескертулер жасайтын, кез келген ұ йымды ресми ақ паратпен қ амтамасыз ететін қ ұ қ ылы заң ды орган. Бү гінгі«Қ азгидромет» РМК ішкі жә не сыртқ ы саясаттың негізгі мақ саттарын жү зеге асыруғ а белсенді қ атысады. Сонымен қ атар Қ азақ стан ДМҰ мү ше-мемлекеттерімен бірге 21 ғ асырдағ ы адамзатқ а тө нген табиғ ат қ ауіптерімен кү ресуге белсенді қ атысуда. «Қ азгидромет» Республикалық мемлекеттік кә сіпорны қ ызметкелері ү шін Республикалық бюджеттің атқ арылуын бақ ылау жө ніндегі Есеп комитетінің «Қ аржылық бұ зушылық тарды зерттеу жө ніндегі орталық » РМК ұ йымдастыруымен қ ыркү йек айының 21-22 кү ндері аралығ ында «Қ азақ стан Республикасындағ ы мемлекеттік сатып алу туралы заң намадағ ы ө згерістерді шолу жә не зерделеу» тақ ырыбында семинар ұ йымдастырылды. Аталғ ан іс-шарағ а 40 тың даушы қ атысты. Семинар кезінде мемлекеттік сатып алуды ө ткізу ү дерістеріне жә не тә сілдеріне шолу жасалынды, мемлекеттік сатып алу заң намасының сақ талуын қ адағ алау бойынша дә рістер оқ ылды, жә не де семинар тың даушыларының тә жірибелік мысалдары қ арастырылып, талқ ыланды.

2. Мемлекеттік кә сіпорынның заң дық мә ртебесі

1. Кә сіпорын мемлекеттік тіркелген сә тінен бастап қ ұ рылғ ан болып есептеледі жә не заң ды тұ лғ а қ ұ қ ығ ына ие болады.

2. Кә сіпорынның заң намағ а сә йкес дербес тең герімі, банктерде шоттары, Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік елтаң басы бейнеленген жә не Кә сіпорынның атауы бар бланкілері, мө рі болады.

3. Кә сіпорын Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің жә не табиғ и монополиялар саласында жә не реттелмелі нарық тарда басшылық ты жү зеге асыратын мемлекеттік органның келісімімен басқ а заң ды тұ лғ а қ ұ ра алады, сондай-ақ оның қ ұ рылтайшысы (қ атысушысы) бола алады.

Кә сіпорын Қ азақ стан Республикасының заң намасына сә йкес филиалдар мен ө кілдіктер қ ұ ра алады.

3. Кә сіпорынмен жасалатын жә не Қ азақ стан Республикасының заң намалық актілеріне сә йкес міндетті тү рде мемлекеттік немесе ө зге тіркеуге жататын азаматтық -қ ұ қ ық тық мә мілелер, егер Қ азақ стан Республикасының заң намалық актілерімен ө згеше белгіленбесе, тіркелген сә ттен бастап жасалынғ ан деп есептеледі.

4. Кә сіпорын мобилизацияланғ ан дайындығ ын жә не Кә сіпорында азаматтық қ орғ анысты жү ргізу жә не ұ йымдастыру қ амтамасыз ете алады.

3. Кә сіпорын қ ызметінің мә ні мен мақ саттары

Кә сіпорын қ ызметінің мә ні ұ лттық гидрометеорологиялық қ ызметтiң функцияларын жү зеге асыру болып табылады.

Кә сіпорын қ ызметінің мақ саты қ ысқ а мерзімді жә не ұ зақ мерзімді метеорологиялық, гидрологиялық жә не агрометеорологиялық болжаулар ә зірлеу жә не жасау; қ оршағ ан ортағ а жү йелі тү рде гидрометеорологиялық байқ аулар жә не қ оршағ ан ортаның мониторингін жү ргізу; гидрометеорологиялық зілзала қ ұ былыстары болуының ық тималдығ ы туралы ескерту; гидрометеорология жә не табиғ и ортаның ластануы жө ніндегі Республикалық деректер қ орын жү ргізу; энергетиканы, ауыл шаруашылығ ын жә не Қ азақ стан Республикасы экономикасының басқ а да салаларын гидрометеорологиялық қ амтамасыз етуді жү зеге асыру; Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік органдарының, экономикасы салаларының жә не халқ ының ауа райы, климат, гидрометеорологиялық жағ дайлардың нақ тылы жә не кү тілетін ө згерістері жә не табиғ и ортаның ластануының жай-кү йімен бұ л ө згерістердің себептері туралы ақ паратқ а қ ажеттілігін қ анағ аттандыру болып табылады.

Қ ойылғ ан мақ сатты іске асыру ү шін Кә сіпорын мынадай қ ызмет тү рлерін жү зеге асырады:

1) қ оршағ ан ортаның жағ дай-кү йіне жү йелі байқ аулар жү ргізу;

2) гидрометеорологиялық қ ұ былыстарды болжау ә дістерін жетілдіру;

3) Қ азақ стан Республикасы гидрометеорологиялық қ амтамасыз ету ұ йымдары мен кә сіпорындарының шаруашылық шарттары негізінде жобалау-іздестіру, ғ ылыми-зерттеу, тә жірибелік-қ ұ растыру, технологиялық жұ мыстар, экологиялық аудит, табиғ ат қ орғ ауды жобалау жә не нормалау бойынша жұ мыстар жү ргізу;

4) табиғ и ортаның жай-кү йі туралы, Қ азақ стан Республикасы аумағ ындағ ы климаттық, агрометеорологиялық жағ дайлар жә не су ресурстары туралы ғ ылыми-техникалық жә не ғ ылыми-қ олданбалы ә дебиеттерді дайындау мен шығ аруды жү зеге асыру;

5) Қ азақ стан Республикасы аумағ ындағ ы басқ а ұ йымдармен алынғ ан гидрометеорологиялық деректердің барлық тү рлеріне, сондай-ақ кез келген жобалардың ү лесінде пайдаланатын гидрометеорологиялық ақ паратына сараптама жү ргізу;

6) гидрометеорологиялық қ ызмет саласында халық аралық ынтымақ тастық ты жү зеге асыру;

7) гидрометеорологиялық процестер мен қ ұ былыстарғ а белсенді ә сер ету бойынша ұ сыныстар дайындау, метеорологиялық жағ дайлар мен климаттың ө згеруі халық тың денсаулығ ына, ұ йымдар мен кә сіпорындардың қ ызметіне ә сер ету мә селелері бойынша анық тамалық -ақ параттық қ ызметтерді кө рсету;

8) гидрометеорологиялық жә не экологиялық мә ндегі аспаптарғ а тү гендеу, дә лдендіру жә не жө ндеу жү ргізу;

9) метеорологиялық сипаттаманың есептеу ә дісі бойынша қ ұ рылыстық жобалау ү шін нормалар мен ережелердің ә зірлеуіне жә не бекітуіне қ атысу.

Кә сіпорынның осы Жарғ ыда бекітілген оның қ ызметінің мә ні мен мақ сатына сай емес қ ызметті жү зеге асыруғ а, сондай-ақ мә мілелерді жасауғ а қ ұ қ ығ ы жоқ.

Кә сіпорын Қ азақ стан Республикасының заң дарында немесе қ ұ рылтай қ ұ жаттарында белгілі бір шек қ ойылғ ан қ ызмет мақ саттарына қ айшы не оның басшысының жарғ ылық қ ұ зыретін бұ за отырып, жасағ ан мә мілесі тиісті саланың уә кілетті органының немесе мемлекеттік мү лік жө ніндегі уә кілетті органның не прокурордың талап-арызы бойынша жарамсыз деп танылуы мү мкін.

18. Кә сіпорын бас директорының заң ды тұ лғ аның жарғ ылық емес қ ызметті жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан іс-қ имылдары ең бек міндеттерін бұ зу болып табылып, тә ртіптік жә не материалдық жауаптылық шараларын қ олдануғ а ә кеп соғ ады.

28. Биота жағ дайын бағ алау критерийі. Ө сімдіктерді зерттеу -қ оршағ ан ортаның жағ дайының индикаторы ретінде. Биота-белгілі бір аумақ та тіршілік ететін ә р тү рлі ө сімдіктер менжануарлардың тарихи қ алыптасқ ан топтары. биотаның биоценоздан айырмашылығ ы биота қ ұ рамына бір-біріне ешқ андайбайланысы жоқ тү рлер де кіреді. Биота - кең істіктегі барлық тірі организмдер жиынтық тарының кез келген тү рі, (мысалы, экожү йе биотасы, қ ұ рлық биотасы, тең із биотасы, биосфера Биосфераның абиотикалық бө лігінің –ауа, су, тау жыныстары мен органикалық заттар-биотаның ө зара ә рекеттесуінен топырақ пен шө гінді жыныстар пайда болғ ан. Жер жә не оның қ азіргі келбетіндегі қ оршағ ан орта бү кіл Кү н жү йесінің табиғ и дамуы нә тижесінде шамамен бұ дан 4, 7 млрд жыл бұ рын қ алыптасқ ан деп жорамалданады. Кү н сә улесінің жылуы- Жер ғ аламшарының климатын қ алыптастырғ ан басты компоненттердің бірі, кө птеген геологиялық процестер дамуының негізі. Ғ аламшардың тұ ң ғ иық терең інен шығ атын тасқ ыны осы ойды дә лелдейді. «Табиғ ат-қ оғ ам-адам» жү йесіндегі қ арым-қ атынастардың шиеленісуі жылдан-жылғ а кү шейіп, экологиялық зардаптар жердегі тіршілікке қ ауіп тө ндіріп отыр. Адам мен табиғ аттың, қ оғ ам мен ортаның ө зара ә рекеттестігі, оның ө неркә сіпті ө ндірістің қ азіргі таң дағ ы кө птеген жарамсыз технологиялармен қ арқ ынды ө су жағ дайында ө мір сү руі, қ иындық тың шама-шегіне жетті. Адамзат тіршілігінің ө зіне қ ауіп тө нді: табиғ ат қ орлары ү зіліссіз сарқ ылысқ а тү сті, ортаның ластануынан адам ө міріне қ ауіп тө нді. Бү кіл ә лемде экологиялық дағ дарыстар мен апаттар ұ лғ ая тү суде. Экологиялық апаттар биоортадағ ы жағ дайларғ а еткен ә сері арқ ылы дү ние жү зінің ә рбір аймағ ындағ ы қ ұ былыстардың дамуына айтарлық тай ық пал жасауда. Н. Ф. Реймерс адамның ө мір сү ру ортасын 4 компонентке бө ліп қ арастырғ ан. Оның ү шеуі антропогенді факторлардың ә серінен белгілі бір дә режеде ө згерген табиғ и орта болып табылады. Тө ртіншісі-тек адамзат қ оғ амына тә н -ә леуметтік орта. 1. Табиғ и орта-адамның ә серінен болмашы ө згеріске ұ шырағ ан немесе ө згерістер оның ө здігінен қ алпына келу жә не ө з-ө зін реттеу қ абілетін жоймағ ан орталар. 2. Квазитабиғ и орта (квази-ұ қ сас) адамның ә серінен ө згерген табиғ и орта. Оғ ан егістік танаптары, баулар, жү зімдіктер, саябақ тар т. б. жатады. Мұ ндай орта ұ зақ уақ ыт барысында ө зін-ө зі ұ стап тұ руғ а қ абілетсіз. 3. Артетабиғ и орта (арте -жасанды) адамның қ олымен жасалғ ан орта. Оларғ а тұ рғ ын жә не ө ндірістік ғ имараттар, ө неркә сіптік кешендер, қ ала жә не т. б. жатады. Индустриалды қ оғ амның халқ ының кө п бө лігі нақ осындай жасанды немесе техногенді ортада тұ рады. Адамның ө згерген жә не қ олдан жасалғ ан ортасы материалдық ортаны қ ұ райды. 4. Ә леуметтік орта –адамдар тартылғ ан қ оғ амдық қ арым-қ атынастармен тұ рақ ты байланыста болатын олардың қ алыптасуы, тіршілік етуі, дамуы жә не іс-ә рекеттерінің қ оғ амдық жағ дайын қ амтитын адамның қ оршағ ан ә леуметтік ә лемі, яғ ни социум. Минералдық шикізаттарды ұ тымды ө ң деу шаралары олардың 1 бастапқ ы компоненттерін ьарынша толық пайдаланып, қ алдық сыз ө ндіріске кө шуді кө здейді. Белгілі бір технологиялық процесте пайда болатын қ алдық тардың мө лшеріне қ арай шикізатты пайдаланудың тиімділігі туралы пікір айтуғ а болады. Солай бола тұ рса да, қ алдық тардың пайда болуы ө ндірістің қ оршағ ан ортағ а зиянды ә серінің кө лемін анық тайтын негізгі факторлардың біріне жатады, демек, ол технологиялық процестің экологиялық кө рсеткіші бола алады. Мұ нда қ алдық тарды сандық бағ алаумен қ атар, олардың компоненттерінің уыттылығ ын жә не қ оршағ ан ортағ а қ ауіптілігін анық тауғ а мү мкіндік беретін олардың сапасын ескеру қ ажеттігі туады. Бү гінде барлық қ алдық тардың мө лшері бойынша технологияның жетістіктерін бағ алауды қ амтамасыз ететін нақ ты ә дістеме қ абылданғ ан. Мұ ндай ө ндірістің нақ ты тү рлерінде бағ алау критерийлері-ө лшемдері халық шаруашылығ ының бірқ атар салаларында қ олданылуда. Биосфераның ластануын бағ алаудың экологиялық критерийлер жү йесі ө ндіріс пен ө неркә сіп орындарына экологиялық тө лқ ұ жат беруді қ ажет етеді. Бұ л-нысандардың немесе ө неркә сіп орындарының нормативтік-техникалық қ ұ жаттарының жаң а тү рі. Онда кө рсетілетін мағ лұ маттар: 1)Кә сіпорында қ олданылатын технологиялар, 2) пайдаланылатын ресурстардың (шикізаттың, отынның, энергияның ) сандық жә не сапалық сипаттамалары; 3) шығ арылатын ө німнің сандық жә не сапалық сипаттамалары; 4) қ оршағ ан ортағ а шығ арылатын қ алдық тардың сипаттамасы; 5) кә сіпорында қ олданылатын технологияларды шетелдік жә не отандық озық технологиялармен салыстыру нә тижелері. Иң дикациялық тә сілдің комегімен топырақ тың типін ғ ана емес, сонымен бірге олардың қ асиеттерін (қ ұ рамындағ ы тұ здардың молшерін, механикалық қ ұ рамын жә не т. б. ), топырақ тү зетін аналық пародалардың типін, жер асты суларының қ аншалық ты терең дікте жатқ андығ ын жә не пайдалы қ азбаларды анық тауғ а болады. Мысалы, шө лдің немесе шолейттің осімдіктер жабынында фреатофиттер қ ауымдастық тарының болуы, басқ аша айтқ аң да тамыр жү йелері тұ рақ ты тү рде жер асты суымен байланысты болатьш ө сімдіктердің болуы осы жерде тұ щы судың барлығ ының берік кепілі болып табылады. Қ ара сексеуіл (саксаул безлистый), кө дімгі жантақ (верблюжья колючка ложная или обьжновенная шағ ыр жусан (полынь песчаная) жә не т. б. бірден-бір гидроиндикаторлар болып табылады. Ақ шидің (чий блестящий) болуы сол жерде жер асты суының жақ ындығ ын корсетеді. Алтайда мыстың иң дикаторы ретің де Патрэн ақ қ аң бағ ын (качим Патрэна мырштың иң дикаторы ретінде шегіргү л туысының (р. фиалка -) бірнеше тү рлерін жә не ярутканы (р. ярутка — Тһ іазрі) пайдаланады. Осімдіктерді индикатор ретінде, топырақ тың жә не геологиялық карталар жасауғ а, ә сіресе аэрофотосъемканы пайдалануғ а байланысты маң ызы ерекше артып отыр. Ойткені фотоснимкеде коп жағ дайда тек ө сімдіктер мен рельеф корінеді, солар арқ ылы ландшафттың негізгі компоненттерін, топырақ ты, породаларды, жер асты суларьш ажыратады.

29. Атмосфералық ауаның сапасының стандарты. Атмосфералық ауаның жағ дайы мен оны ластау статистикасының негізгі мақ саты адамның шаруашылық қ ызметінің атмосфералық ауағ а антропогендік ық палы, атмосфераны ластайтын стационарлы кө здерінен шығ атын зиянды заттардың қ алыптасуы, оларды ұ стау (зиянсыздандыру), кә деге жарату жә не шығ ару бойынша ақ паратты жинау, жалпылау жә не жариялау болып табылады. Қ оғ амды атмосфералық ауаны ластау бө лігінде қ оршағ ан ортаның жағ дайы жә не оны қ орғ ау туралы ақ параттандыру ү шін келесі негізгі кө рсеткіштерді қ алыптастыру жә не жариялау ұ сынылады:

- атмосфералық ауағ а ластайтын заттардың шығ арылуы;

- қ алалық елді мекендеріндегі атмосфералық ауаның сапасы;

- озон қ абатын бұ затын заттарды тұ тыну.

Атмосферағ а ластайтын заттардың шығ арындыларының жалпы кө лемі стационарлы жә не жылжымалы ластау кө здерінен тө гінділердің сомасы ретінде анық талады. Шығ арындылардың стационарлы кө здері ү шін кү кірт диоксиді (SO2), азот оксиді NOx (диоксид азотына қ айта есптегенде), аммиак (NH3), қ атты бө лшектер (Қ Б10, Қ Б2, 5 жә не қ атты бө лшектердің (Қ Б) сомасы), кө міртегі оксиді (СО), буғ а айналатын метанды емес органикалық қ осылыстар (БМОҚ ), тұ рақ ты органикалық қ осылыстар (ТОҚ, полихлорбифенилдерді қ оса (ПХБ), диоксиндер/фурандар жә не полициклді хош иісті кө мірсутектер (ПХК)) жә не ауыр металдар (ең алдымен кадмий (Сd), қ орғ асын (Pb), жә не сынап (Hg)), сондай-ақ спецификалық ластайтын заттар (хлор, фенол, бензол жә не оның қ осылыстары) шығ арындылары бойынша деректерді қ адағ алауды ұ сынылады. Атмосфералық ауа сапасының мониторингін жү ргізу мониторингтің стационарлық жә не/немесе мобильдік станцияларынан қ ұ ралуы мү мкін. Станциялардың орналасу жерін таң дауда шығ арындылар кө здерінің шоғ ырлануы ең жоғ ары территорияларғ а ластанудың жоғ ары дең гейі туралы жұ ртшылық ты тікелей алдын-ала сақ тандыру мақ сатында, сондай-ақ қ ала жұ ртшылығ ына атмосфералық ауаның ластануы ық палынның жалпы кө рінісін алу ү шін селитебті аймақ тардағ ы мониторинг станцияларына кө бірек мә н берген жө н. Мониторинг жү ргізу ү шін ең ү йлесімді қ азіргі заманғ а сай мониторинг ә дістері мен сынауларды талдауғ а, сондай-ақ шығ арындылар туралы деректердің негізінде атмосфералық ауада ластайтын заттардың концентрациясын едә уір жоғ ары дә лдікпен есептеуге мү мкіндік беретін сынақ тан ө ткен ү лгілерге (моделдерге) кө птеген сілтемелер бар 13. 040 «Ауаның сапасы» ISO стандартын пайдалануғ а ұ сынылады.