Қалдықтар мәселесі.Технологиялық үдерістің экологиялық критерийлері.

10-сұ рақ

Мұ най жә не мұ най қ алдық тары. Олардың экологиялық мә ні. Мұ най - кө мірсутектер қ оспасы болып табылатын, жанатын майлы сұ йық тық; қ ызыл-қ оң ыр, кейде қ ара тү ске жақ ын, немесе ә лсіз жасыл-сары, тіпті тү ссіз тү рі де кездеседі; ө зіндік иісі бар; жерде тұ нбалық қ абатында орналасады. Пайдалы қ азбалардың ең маң ызды тү рі. Мысалы, Ә зірбайжанның Сурахана алқ абында ақ шыл тү сті мұ най ө ндіріледі. Мұ най судан жең іл, оның меншікті салмағ ы 0, 65-0, 95 г/см3. Мұ най ө з бойынан электр тогын ө ткізбейді. Сондық тан ол электроникада изолятор (айырушы) ретінде қ олданылады. Осы кезең де мұ най қ ұ рамынан екі мың нан астам халық шаруашылығ ына керекті заттар алынып отыр: бензин, керосин, лигроин, парафин, кө птеген иіссу тү рлері, кремдер, парфюмериялық жұ мсақ майлар, дә рі-дә рмектер, пластмасса, машина дө ң гелектері тағ ы басқ а. Ол қ уатты ә рі арзан отын — бір тонна мұ най ү ш тонна кө мірдің, 1, 3 тонна антрациттың, 3, 3 тонна шымтезектің қ ызуына тең. Мұ най ө ндіру барысында мұ найдан шығ атын қ алдық тар болады. Бұ л қ алдық тардың тү рлері: қ ұ рамында сынабы бар шламдар, мұ наймен ластанғ ан топырақ тар, мұ най шламы, ө ң делген техникалық майлар.

11-сұ рақ

Қ алдық тар мә селесі. Технологиялық ү дерістің экологиялық критерийлері.

Адам баласының кез-келген шаруашылық ә рекеті ә р тү рлі қ алдық тармен биосфераны ластайды, бұ л халық тың денсаулығ ы мен ө міріне, флора мен фауна тү рлерінің қ ысқ аруына, қ оршағ ан ортадағ ы тепе-тең дікке қ ауіп-қ атер тудырады. Кең ү йінділерін, ө неркә сіп тастандыларын, қ оқ ыстарды, қ ала шө п-шаламдарын тек қ оршағ ан ортаны бұ затын ластағ ыштар деп санауғ а болмайды, олар қ ұ нды шикізат кө здеріне жатады. Қ азіргі кезең дегі ғ ылым мен техниканың даму дең гейіне сә йкес ә бден жетілдірілген технологияның жоқ тығ ына байланысты, оларды ө ндеп қ ұ нды ө німдер алу ә зірше жолғ а қ ойылмағ ан, сондық тан бұ ларды сақ тауғ а, жоюғ а, тасуғ а, кө муге, зиянсыз тү рде айналдыруғ а кө птеген қ аражат, энергия, уақ ыт жұ мсалып отыр. Қ алдық тар шығ аратын негізгі кө здерге ө неркә сіп, ауыл-шаруашылығ ы, ү й-жай шаруашылығ ы жатады. Кө птеген жылдар бойы шешімін таппай келе жатқ ан басты экологиялық проблемалардың бірі — қ атты тұ рмыстық қ алдық тармен жұ мыс мә селесі. Қ азіргі уақ ытта мұ ндай қ алдық тардың 97

пайызы алдын ала сұ рыпталмай, санитарлық стандарттар талаптарына сай емес, бейімделмеген қ оқ ыс алаң дарына шығ арылады. Қ алдық тарды басқ ару жү йесі бірнеше сатыдан тұ рады: бө лек жинау, тасымалдау, сұ рыптау жә не заласыздандыру немесе қ айта ө ң деу. Осындай сұ рыптау жә не қ айта ө ң деу сатыларын қ ұ ру жә не ұ йымдастыру жағ дайында қ алдық тарды басқ арудың барлық тізбегі жұ мыс істей бастайды деп ойдаймын.