6. Қоршаған ортаның өзгеру жағдайына мониторинг жүргізу

Соң ғ ы жылдары эколог-болжаушылардың арасында XX ғ асырдың 20-шы жылдарында қ оршағ ан ортағ а байланысты қ олданылғ ан мониторинг ұ ғ ымы кең таралғ ан. Экологиялық мониторинг - антропогендік факторлар ә серінен қ оршағ ан орта жағ дайының, биосфера компоненттерінің ө згеруін бақ ылау, бағ а беру жә не болжау жү йесі. Мониторинг ұ ғ ымы кең ұ ғ ымда экономикада, ө неркә сіпте, жә не басқ а да бақ ылаулар жү ргізілетін салаларда қ олданылады. Ғ ылыми оқ улық тарғ а бұ л ұ ғ ым Стокгольмдегі БҰ Ұ -ның ұ йымдастыруымен (маусым, 1972 ж. ) ө ткен қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жө ніндегі конференң иядан кейін енді. Қ азіргі таң да мониторинг ұ ғ ымы негізгі ү ш тү рлі жұ мыстардан тұ ратын қ оршағ ан табиғ и ортаны бақ ылау жү йелері ретінде қ арастырылады:

1. қ оршағ ан ортаның жағ дайын жү йелі тү рде бақ ылау.

2. табиғ и жә не антропогендік факторлардың ә серінен табиғ атта болуы мү мкін ө згерістерді болжау.

3. қ оршағ ан орта жағ дайын ретке келтіру шараларын басқ ару.

Бақ ылайтын обьектілердің ерекшелігіне, тү ріне жә не бақ ылау ә дістеріне байланысты мониторингтің бірнеше тү рлерін ажыратады, Мысалы:

Жү ргізу ә дістері бойынша мониторингтің мынадай тү рлері бар:

· биологиялық (биоиндикаторлар кө мегімен);

· дистанционды (авиациялық жә не космостық );

· аналитикалық (химиялық жә не физико-химиялық талдау).

Бақ ылау обьектілері бойынша:

· қ оршағ ан ортаның жеке компоненттері мониторингі (топырақ, су, ауа);

· биологиялық мониторинг (ө сімдіктер жә не жануарлар дү ниесі).

Мониторингтің негізгі мақ саттары мен міндеттері тө мендегі кестеде кө рсетілген.

Қ оршағ ан ортаның мониторингі – адамдардың тіршілік ететін орта жағ дайын бақ ылау арқ ылы, адамдарғ а табиғ атта болып жататын қ ауіп-қ атерлерді алдын ала ескерту ү шін қ ажет. Сондай-ақ, мониторингтік бақ ылаулар биосфералық қ орық тарда да жү ргізіледі. Мониторинг қ ызметі кө птеген елдерде ұ йымдастырылғ ан. 1988 жылы қ оршағ ан ортаның дү ниежү зілік мониторингі ортасы қ ұ рылды.

Қ оршағ ан орта жағ дайы мониторингінің мақ саты:

· Бағ алау. Адам іс-ә рекеті ә серін анық тап, ө згерісгерді бақ ылау.

· Болжау. Қ оршағ ан орта жағ дайында болатын ө згерісгер.

· Шешім қ абылдау. Адамның теріс іс-ә рекеті нә тижесіндегі зардаптарды жою.

· Жетілдіру. Қ оршағ ан орта мен қ оғ ам арасындағ ы тиімді қ атынастар стратегиясы.

Қ оршағ ан орта жағ дайының ө згеруі - адам іс-ә рекеті арқ асында қ оршағ ан орта жағ дайының ө згеруіне алып келетін себептерін анық тайды.