Саңырауқұлақтары жүйелеу (систематика)

Микология саласында саң ырауқ ұ лақ тардың (соның ішінде медициналық маң ызы барлардың ) жү йелік жіктемесі толық жә не бірегейлі ретте жасалмағ ан. Жаң адан жарияланғ ан оқ улық тардың, оку қ ұ ралдарының ешқ айсысында медициналық маң ызы бар саң ырауқ ұ лақ тардың бірегейлі жіктемесі (классификациясы) жоқ. Саң ырауқ ұ лақ тардың қ ұ рылысының ө те кү рделілігіне, олардың in'vivo жә не in vitro жағ дайында атқ арылатын функциялық -морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты ә ртү рлі зерттеушілер ұ сынғ ан кө птеген жіктемелік (классификациялық ) нұ сқ алар тә жірибелік дә рігерлердің жұ мысын қ иындатады. Сонымен қ атар, саң ырауқ ұ лақ тарды зерттеп, идентіфикациялауды стандарттауда ү лкен қ иындыктар бар. Ө те ауыр тү рде ө тетін аурулар кезінде (ә сіресе иммундық жү йесі ә лсірегендерде) бү рын клиникалық маң ызы белгісіз саң ырауқ ұ лақ тар табылатын жағ дайлар жиі кездесе бастады; осындай жағ дайларда микстинфекциялардың болуы да ыктимал. Саң ырауқ ұ лақ тарда кө бінесе жыныссыз жолмен қ атар жыныстық жолмен кө бею жү ретіндіктен олардың жіктелуін жә не таксономиясын анық тауда едә уір қ иындық тар туындайды. Бұ л ө з кезегінде таксономиясын жә не номенклатурасын қ айта қ арап ө згертуді қ ажет етеді. Медициналық ә дебиеттерде олардың ә ртү рлі атаулары кездеседі.

Дақ ылдандырылуы. Саң ырауқ ұ лақ тар гетеротрофты аэробтар жә не факультативті анаэробты микроорганизмдер. Саң ырауқ ұ лақ тарды мынадай қ оректiк орталарғ а егемiз: Сабуро, сулы сусла не болмаса сусла агары. Сулы ортада бетiнде жұ қ а пленка тү зедi, тығ ыз қ оректiк орталарда алғ ашқ а кезде - тү ссiз колония, соң ында пигменттелген колония тү зiледi. Кө біне мезофилы (20-45С), бірақ екі табақ шада 25С жә не 37С ө сіреді, ол диморфизмді анық тауғ а мү мкіндік береді.

Тө менгi саң ырауқ ұ лақ тардың - гифтерi ұ зын жiң iшке жiпшелерден тұ рады, гифтер бiр-бiрiмен байланысты септасыз мицелии тү зедi. Жоғ ары саң ырауқ ұ лақ тардың гифтерiнiң арасында септа тү зуiмен сипатталады, мицелары кө п жасушалы, кейбiр бө лiктерi субстратқ а ө сiп егуiн: вегетативтi деп атайды. Ал бос бө лiгi ауалы репродуктивтi деп аталады.

Кө беюі. Саң ырауқ ұ лақ тар спора арқ ылы, жынысты жə не жыныссыз вегетативтi тү рде кө бейедi. Жыныстық жолмен кө бею аскомицеттерге, базидиомицетгерге жә не зигомицеттерге тә н. Осындай жолмен кө бею бірнеше сатыдан тұ рады. Бұ л кезде бір-біріне жақ ын орналасқ ан екі шеткі гифалардың бірігуі, гаметалар, жыныстық споралар жә не басқ а жыныстық қ ұ рылымдар (Телеморф) пайда болуы іске асады. Мұ ндай ү рдіс нә тижесінде жыныстық споралар пайда болады: қ алталарда (аскаларда) - жетілетін аскоспоралар, ө нім беретін денешіктерде -жетілетін базидоспоралар, зигоспоралар. Саң ырауқ ұ лақ тардың 70 %-да дамудың жыныстық фазасы тіркеледі, ал жыныстық даму кезең інің аралығ ында саң ырауқ ұ лақ тар жыныссыз жолмен-вегетативті тә сілмен кө бейеді. Жыныссыз жолмен дейтеромицеттер кө бейеді. Бұ л жолдың негізінде митоз жатыр, яғ ни мицелия гифаларының қ арапайым бө лінуі жә не саң ырауқ ұ лақ тың жыныссыз ө німдік қ ұ рылымы (анаморф) пайда болуы жү реді. Анаморфтарғ а артроспоралар, хламидоспоралар, конидиялар, жә не де оларды калыптастыратын жә не ұ стап тұ ратын қ ұ рылымдар (спронгиялар, конидияұ стаушылар, ө німдік денешіктер, фиалалар т. б. ) жатады. Аталғ ан анаморфтар саң ырауқ ұ лақ тардың жайылып ө суіне жә не қ олайсыз жағ дайда олардың сақ талуына себепкер болады.

Резистенттілігі. Қ оршағ ан орта факторларына сезiмталдығ ы саң ырауқ ұ лақ тардың тү рiне байланысты. Кү н сə улесiнiң ə серi ұ зақ немесе сұ йық ортағ а ə сер етсе ғ ана жояды қ айнатуда бiрнеше минут шыдайды. Фунфицидты ə серге 3-7% уксус қ ышқ ылын, 1%-2%-салицил жə не бензол қ ышқ ылдары.

Саң ырауқ ұ лақ тардың метоболизмі, химиялық қ ұ рамы, морфо-функциональды организациясы осы микроорганизмдермен шақ ырылатын инфекцияның ерекшелігі болады. Саң ырауқ ұ лақ тардың клеткалық қ ұ рамында хитиннің болуы жә не олардың кө лемінің ү лкен болуы иесі иммунитетінің қ оздыру факторларына инактивациясын қ иындатады. Осының бірі болып микоздардың қ оздырғ ышының антибактериальды антибиотиктерге резистенттілігі табылады.

Инфекция шақ ыратын саң ырауқ ұ лақ тар таксономиялық қ атыныста тұ қ ымдастық қ а, подкласстарғ а жә не класстарғ а бө лінеді. Олардың жү йесі жә не толық анық тамасы арнайы ә дебиетте келтірілген (Кашкин П. Н. и соавт. 1978, 1979; Rippon J. W., 1982).

Клинико-патогенетикалық, ұ лпалық тропизм, паразитарлы морфогенез жә не микотикалық инфекциялық қ оздырғ ышының патогенділік дең гейінің ерекшелігіне қ арай бірнеше топтарғ а бө лінеді: кератомикоз қ оздырғ ыштары, дермато-фиттер, «шынайы» паразитарлы дермографизмі бар саң ырауқ ұ лақ тар, шартты – патогенді дрожь тә різді жә не кө герген саң ырауқ ұ лақ тар – «оппортунистикалық » инфекция қ оздырғ ышы.