Онтогенетикалық дәлелдемелер

Ө сімдіктер мен жануарлардың жеке дамуын зерттеу жұ мыстары олардың жыныс жасушаларының тү зілу ә рекеті ұ қ сас екенін, кө п жасушалы ағ залардың барлығ ы дерлік ұ рық танғ ан жұ мыртқ а жасушасынан дамитынын кө рсетеді. Ұ рық тық дамудың неғ ұ рлым ертерек сатысында омыртқ алылардың барлығ ының дерлік ұ рық тары дене пішіні жағ ынан ө те ұ қ сас келеді. Денелері бас, тұ лғ а, қ ұ йрық бө ліктеріне бө лініп бас пішіндері ұ қ сас, жұ тқ ыншақ тарының екі жақ бү йірінде желбезек саң ылаулары болады. Одан ә рі ә р тү рлі класс ө кілдерінің , класс ішіндегі, отряд ө кілдерінің ұ рық тарына тә н белгілер, бірте-бірте туыс пен тү рдің белгілері қ алыптасады. Мысалы, адам тә різді маймыл мен адамның ұ рық тары да бастапқ ыда бір-біріне ұ қ сап, кейінірек ә рқ айсысының ө зіне тә н белгілері кө ріне бастайды. Ұ рық тық дамудың алғ ашқ ы кезең індегі ұ қ састық пен соң ғ ы кезең дегі ажырау ә рекетін тұ ң ғ ыш рет ғ алым К. Бэр былай деп тұ жырымдағ ан: ұ рық та, ең алдымен, типке тә н ортақ белгілер пайда болып, одан соң класқ а, отрядқ а, туысқ а, ең соң ында арнайы тү рге тә н белгілер қ алыптасады. Ендеше, жалпы дене қ ұ рылысы біртекті жануарлардың ересек дараларына қ арағ анда ұ рық тары ө зара ұ қ сас келеді. Мұ ның бә рі омыртқ алылардың шығ у тегінің бір екенін кө рсетеді. Жеке жә не тарихи даму арасындағ ы байланыстың негізінде XXI ғ асырдың екінші жартысында неміс ғ алымдары Ф. Мюллер жә не Э. Геккель ө здерінің биогенетикалық заң ын ашып, онда: ә рбір дара ө зінің жеке дамуы барысында сол тү рдің тарихи дамуын қ ысқ аша қ айталайды деп кө рсетті. Кейінірек академик А. Н. Северцев бұ л заң ғ а отногенез кезінде ата тектерінің ересек формаларына емес, олардың ұ рық тарына тә н белгілер қ айталанады деген тү зету енгізді. Мысалы, барлық омыртқ алылардың ұ рық тарындағ ы балық тың желбезек салатамырына ұ қ сас жү ректен тарайтын қ ан тамырларының болуы, адам ұ рығ ында ешқ андай қ ызмет атқ армайтын желбезек саң ылаулары мен қ ұ йрық тың болуы. Сондай-ақ, кө белектің, қ оң ыздың, масаның, араның дернә сілдері биогенетикалық заң бойынша бунақ денелілердің ата тегіне тә н қ ұ рт тә різді сатыны қ айталауы болып табылады. Ө сімдіктерге келсек, ү йең кінің, ырғ айдың, таң қ урайдың, т. б. бү ршік атқ ан кезінде, бү ршік қ абыршағ ының жапырақ қ а айналуын байқ ауғ а болады. Мү к спорасынан бастапқ ы кезде балдырғ а ұ қ сас ұ зын жіпшелер дамиды. Бұ л қ ұ рлық ө сімдіктерінің балдырмен туыс екенін кө рсетеді. Сонымен Геккель мен Мюллердің биогенетикалық заң ы ағ залардың жеке жә не тарихи дамуы арасындағ ы терең байланысты кө рсете отырып, олардың ө зара туыстық қ атынасын анық тауғ а мү мкіндік берді.