Қарапайым ER-модель құру мысалы.

Бізге ER-модель қ ұ ру ү шін пә ндік сала жө нінде келесі ақ паратты алуымыз керек:

1. Пә ндік саланың мә н тізімі.

2. Мә н атрибутының тізімі.

3. Мә н арасындағ ы ө зара байланысты сипаттау.

ER-диаграмма немен ың ғ айлы. Мә н, атрибут жә не байланыстың бө ліну процессі итерациялық болуымен. Диаграмманың бірінші жақ ындау варианттың қ ұ рып, біз пә ндік сала сарапшыларынан сұ растырамыз. Бұ л қ ұ жаттауда, пікір алмасу нә тижесі тіркелетін сол ER-диаграмма болып табылады.

Мысалы біздің алдымызда қ андай да бір кө терме сауда фирмасының сұ ранысы бойынша ақ параттық жү йе қ ұ ру керек тұ р. Біз біріші кезекте процесстерді жә не пә ндік саланы оқ ып ү йренеміз. Ол ү шін біз фирма қ ызметкерлерінен сұ растырамыз, қ ұ жаттарды оқ имыз, накладной жә не сұ раныс формаларын оқ имыз жә не т. б.

Мысалы, сатумен айналысатын менеджермен ә ң гімелесу кезінде, белгілі болды, менеджер жобалау кезінде келесі ә рекеттер орындалу керек деп ойлайды:

· Сатып алушы жө ніндегі ақ паратты сақ тау.

· Жіберілген тауарғ а накладной басып шығ ару.

· Қ оймадағ ы тауар санның бақ ылап отыру.

Осы сө йлемдегі барлық зат есімдерді белгілейміз, бұ л мә н мен атрибутқ а потенциальды кандидаттар болады жә не оларды талдаймыз (тү сініксіз терминдерді сұ рақ белгісімен белгілейміз):

· Сатып алушы – мә нге нақ ты кандидат.

· Накладной - мә нге нақ ты кандидат.

· Тауар - мә нге нақ ты кандидат.

· (? )Қ ойма – негізінен, фирмада қ анша қ ойма болады? Егер бірнеше болса, онда ол жаң а мә нге кандидат болады.

· (? )Тауар саны – бұ л атрибут, бірақ қ андай мә н атрибуты?

Бірден мә н арасындағ ы байланыс пайда болады - " сатып алушылар кө п тауар сатып ала алады" жә не " тауарлар кө птеген сатып алушыларғ а сатылады". Диаграмманың бірінші нұ сқ асы мынадай болады:

Сурет 8.

Менеджерге қ осымша сұ рақ қ оя отырып, біз білдік, фирмада бірнеше қ ойма бар. Бірақ, ә р тауар бірнеше қ оймада сақ талына алады жә не кез келген қ оймадан сатыла береді.

" Накладной" жә не " Қ ойма" мә ндерін қ айда орналастыруғ а болады жә не оларды немен байланыстыру керек? Ө зімізден сұ раймыз, бұ л мә ндер бір бірімен жә не " Сатып алушы" мен " Тауар" мә ндерімен қ алай байланысқ ан? Сатып алушылар тауар сатып алады, сол кезде накладной алады, онда сатып алынғ ан тауар жө нінде оның бағ асы мен саны енгізілген деректер бар. Ә р сатып алушы бірнеше накладной алуы мү мкін. Ә рбір накладной бір сатып алушығ а ғ ана жазылады. Ә рбір накладной бірнеше тауар санына тұ руы керек (бос накладной болмайды). Ә рбір тауар, ө з кезегінде, бірнеше сатып алушығ а бірнеше накладной арқ ылы сатылуы мү мкін. Соынмен қ атар, ә рбір накладной нақ ты бір қ оймадан жазылуы керек, кез келген қ оймадан бірнеше накладной жазылуы мү мкін. Сонымен, дә лдеп білгеннен кейін, диаграмма келесі тү рде болады:

Мә н атрибуттары жө нінде де ойлану кезі келді. Біз фирма қ ызметкерлерімен ә ң гімелесе отырып, келесіні білдік:

· Ә р сатып алушы жеке тұ лғ а жә не оның аты, адресі, банктік реквизиттері болады.

· Ә рбір тауардың аталуы, бағ асы болады, сол сияқ ты бірлік ө лшеммен сипатталады.

· Ә рбір накладнойда ерекше нө мір, кө шірме кү ні, саны мен бағ асы бар тауарлар тізімі болады, сол сияқ ты накладнойдың жалпы соммасы. Накладной нақ ты бір қ оймадан жә не нақ ты бір сатып алушығ а жазылады.

· Ә рбір қ ойманың ө з аталуы болады.

· Потенциальды атрибут болатын, қ айтадан барлық зат есімдерді жазып жә не оларды талдаймыз:

· Жеке тұ лғ а - риторикалық термин, біз жеке тұ лғ амен жұ мыс істемейміз. Кө ң іл бө лмейміз.

· Сатып алушы аталуы - сатып алушының нағ ыз сипатамасы.

· Адресі - сатып алушының нағ ыз сипатамасы.

· Банктік реквизиттер - сатып алушының нағ ыз сипатамасы.

· Тауар аталуы - сатып алушының нағ ыз сипатамасы.

· (? )Тауар бағ асы - бұ л тауар сипатаммасына ұ қ сас. Бұ л сипаттаманың накладнойдағ ы бағ амен айырмашылығ а бар ма?

· Ө лшем бірлігі - сатып алушының нағ ыз сипатамасы.

· Накладной нө мірі - накладнойдың ерекше нағ ыз сипатамасы.

· Накладнойдағ ы кү н - накладнойдың нағ ыз сипатамасы.

· (? ) Накладнойдағ ы тауар тізімі - тізім атрибут бола аламайды. Негізінен бұ л тізімді жеке мә нге ерекшелеу керек.

· (? )Накладнойдағ ы тауар саны - бұ л нағ ыз сипаттама, бірақ ненің сипаттамасы? Бұ л сипаттама " тауардікі" ғ ана емес, а " накладнойдағ ы тауардікі".

· (? )Накладнойдағ ы тауар бағ асы - бұ л тағ ы тауардың жай сипаттамасы емес, накладнойдағ ы тауар сипаттамасы. Бірақ тауар бағ асымен жоғ арыда кездестік – бұ л дә л сол?

· Накладной қ осындысы - накладнойдың нағ ыз сипаттамасы. Бұ л тә уелді емес сипаттама. Накладной қ осындысы накладнойғ а кіретін барлық тауарлардың бағ асының қ осындысына тең.

· Қ ойма аталуы - қ ойманың нағ ыз сипатамасы.

Менеджермен қ осымша ә ң гімелескен кезде бағ аның ә ртү рлі тү сініктерін ілдік. Ә рбір тауардың кейбір ағ ымдағ ы бағ асы болады екен. Бұ л тауардың дә л сол кезде сатылатын бағ асы. Шындығ ында бұ л бағ а уақ ыт бойынша ө згереді. Ә ртү рлі накладнойдағ ы, ә ртү рлі уақ ытта жазылғ ан сол бір тауардың бағ асы ә ртү рлі болуы мү мкін. Сонымен, екі бағ а болады - накладнойдағ ы тауар бағ асы жә не тауардың ағ ымдық бағ асы.

Пайда болғ ан " Накладнойдағ ы тауар тізімі" тү сінігімен бә рі белгілі болды. " Накладной" жә не " Тауар" мә ндері бір бірімен кө пке-кө п типімен байланысқ ан. Мұ ндай байланысты, біз алдында қ алай қ арастырдық, бірге-кө п типіндегі екі байланысқ а қ атысты. Ол ү шін қ осымша мә н қ ажет болады. Мұ ндай мә н болып " Накладнойдағ ы тауар тізімі" мә ні табылады. " Накладной" жә не " Тауар" мә ндерінің байланысы келесі фразалармен сипатталады - " ә рбір накладной накладнойдағ ы тауар тізімінен бірнеше жазбасы болу керек", " накладнойдағ ы тауар тізімінің ә рбір жазбасы бір накладнойғ а міндетті тү рде қ осылуы керек", " ә рбір тауар накладнойдағ ы тауар тізіміндегі бірнеше жазбағ а қ осылуы мү мкін", " накладнойдағ ы тауар тізіміндегі ә рбір жазба міндетті тү рде бір тауармен байланысты болу керек". " Накладнойдағ ы тауар саны" жә не " Накладнойдағ ы тауар бағ асы" атрибуттары " Накладнойдағ ы тауар тізімі" мә нінің атрибуттары болады.

Дә л осылай " Қ ойма" жә не " Тауар" мә ндерін біріктіретін байланыспен жасаймыз. Қ осымша " қ оймадағ ы тауар" мә ннің енгіземіз. Бұ л мә н атрибуты " Қ оймадағ ы тауар саны" болады. Сонымен, тауар кез келген қ оймада тіркеледі жә не ә р қ оймадағ ы оның саны жеке болады. Осының бә рін диаграммағ а енгізуге болады.

Концептуальды жә не физикалық ER-модельдер.

Жоғ арыда келтірілген ER-диаграмма мысалы концептуальды диаграмма мысалы болып табылады. Бұ л нені білдіреді, диаграмма нақ ты ДҚ БЖ ерекшелігін есептемейді. Берілген концептуальды диаграммамен физикалық диаграмма тұ рғ ызуғ а болады. Ол ДҚ БЖ мынадай ерекшеліктерін есептейді, рұ қ сат етілген типтері жә не кесте мен ө ріс атаулары, тұ тастық ты шектеу жә не т. б. 9 суретте келтірілген диаграмманың физикалық нұ сқ асы, мысалы келесі тү рде болуы мү мкін:

Сурет 9.

Берілген диаграммада ә рбір мә н деректер қ оры кестесін білдіреді, ә рбір атрибут тиісті кестенің бағ аны болады.

Сурет 10.

Кө ң іл бө леміз, кө птеген кестелерде, мысалы, " Накладнойдағ ы тізім жазбасы" жә не " Қ оймадағ ы тауар" мә ндеріне қ атысты концептуальды модельде болмағ ан жаң а атрибуттар " CUST_DETAIL" жә не " PROD_IN_SKLAD" пайда болды - бұ л аталық кестелердің кілттік атрибуттары. Ол балалық кестеге мигрирленген, себебі сыртқ ы кілт арқ ылы кесте арасындағ ы байланысты қ амтамсыз ету ү шін.

Негізгі ә дебиет [1], бет 77-85

Қ осымша ә дебиет [2], бет 92-101

Бақ ылау сұ рақ тары

1. Деректердің қ ұ рылымдық типтері не ү шін арналғ ан?

2. Деректердің сілтеме типі не ү шін арналғ ан?

3. Деректердің қ андай типтері қ арапайым болып табылады?

4. «Домен» дегеніміз не?

5. Потенциальды кілт дегеніміз не?