7.2 Мән-байланыс (ER- әдісі) әдісімен жобалау.

Жоғ арыдағ ы бө лімде айтылғ ан, қ алпына келтіру алгоритмі кө мегімен деректер қ оры қ ұ рылымын модельдеуде кө птеген кемшіліктер бар:

1. Бір қ атынаста барлық атрибуттардың алғ ашқ ы орналасуы шындық операциясына жатпайды. Қ ұ рушы интуитивті табылғ ан мә нге сә йкес бірнеше қ атынасты бірден жобалайды. Егер ө зін-ө зі кү штеп, барлық атрибуттарды қ олданып бір немесе бірнеше қ атынас қ ұ рғ ан кезде, онда алынғ ан қ атынас мағ ынасы тү сініксіз.

2. Атрибуттардың толық тізімін бірден анық тау мү мкін емес. Пайдаланушылар бір затты ә ртү рлі атпен атай береді жә не керісінше ә ртү рлі затты бір атпен атайды.

3. Қ алпына келтіру процедурасын ө ткізу ү шін, атриубттар тә уелділігін бө лі кө рсету қ ажет, бұ л жең іл емес, барлық тә уелділіктерді жазып алу қ ажет.

Деректер қ оры қ ұ рылымын жобалау кезінде семантикалық модельдеу ә дісі қ олданылады. Семантикалық модельдеу деректер мағ ынасына сү йенетін деректер қ ұ рылымын модельдеу болады. Семантикалық модельдеу қ ұ ралы болып мә н-байланыс диаграммасының (ER - Entity-Relationship) ә ртү рлі варианттары қ олданылады. Мә н-байланыс моделінің бірінші вариантты 1976 жылы Питер Пин-Шэн Ченмен ұ сынылды [37]. Кейіннен кө птеген авторлармен осығ ан ұ қ сас модельдердің ө з варианттары қ ұ рылды (Мартина нотациясы, IDEF1X нотациясы, Баркер нотациясы жә не т. б. ). Сонымен қ атар, бір нотацияны тарататын ә ртү рлі программалық қ ұ ралда ө зінің мү мкіндіктерімен ерекшелену керек. Мә н-байланыс диаграммасының барлық варианттары бір идеядан шығ ады – сурет ылғ и мә тіндік сипатаманың кө рнекті қ ұ ралы. Мұ ндай барлық диаграммалар пә ндік сала мә нінің, олардың қ асиетінің жә не мә н арасындағ ы ө зара байланыстың графикалық кескінің қ олданады. Біз ER-диаграмма жұ мысын Баркер нотациясына жақ ындау сипаттаймыз, негізгі идеяларды жең іл тү сіну ү шін.

ER-диаграмманың негізгі тү сініктері:

1 Анық тама. Мә н - бұ л біртипті объектілер класы, олар жө ніндегі ақ парат модельде ескерілуі керек. Ә рбір мә н аталуы жекеше тү рдегі зат есімнен тұ руы керек. Мә н мысалына мынадай объектілер класы жатады " Жеткізуші", " Қ ызметкер", " Накладной". Ә рбір мә н модельде аталуымен тікбұ рыш тү рінде бейнеленеді:

2 Анық тама. Мә н экземпляры - бұ л берілген мә ннің нақ ты мү шесі. Мысалы, " Қ ызметкер" мә нінің мү шесіне " Қ ызметкер Иванов" жатады. Мә н экземплярларының ерекшеліктері болу керек, мә нде осы мә ннің ә р экземплярына ерекше қ асиеті болу керек.

3 Анық тама. Мә н атрибуты - мә ннің қ асиеті болатын аталғ ан сипаттама. Атрибут аты жекеше тү рдегі зат есімнен тұ руы керек. Мысалы, " Қ ызметкер" мә нінің атрибуттары, ол мынадай атрибуттар " Табель нө мірі", " Фамилия", " Аты", " Ә кесінің аты", " Қ ызметі", " Ең бек ақ ысы" жә не т. б. жатады.

4 Анық тама Мә н кілті - бұ л атрибуттар жиынының артық шылығ ы, олардың мә ні топталғ ан кезде мә ннің ә р экземпляры ү шін ерекше. Артық шылық қ орытындыланады, егер кез келген атрибутты кілттен жойса, онда оның ерекшелігі бұ зылады. Мә ннің бірнеше ә ртү рлі кілті болуы мү мкін.

5 Анық тама. Байланыс - бұ л екі мә н арасындағ ы кейбір ассоциация. Бір мә н екінші мә нмен немесе ө зімен ө зі байланысады. Байланыстар бір мә нмен байланысқ ан екінші мә ді табуғ а мү мкіндік береді. Мысалы, мә н арасындағ ы байланыс келесі тү рдеі фразамен баяндалады - " Қ ЫЗМЕТКЕРДЕ бірнеше БАЛА болады", " ә р Қ ЫЗМЕТКЕР тура бір БӨ ЛІМДЕ ғ ана тіркеледі ".

Ә р байланыста екі соң ы жә не бір немесе екі аталуы болады. Аталуы кө бінесе анық талмағ ан етістік тү рінде баяндалады: " болады", " жатады" жә не т. б. Ә р ат байланысты ң ө з соң ына қ атысты. Кейбір кезде аталуы айқ ын тү рде жазылады.

Ә р байланыс келесі бір байланыстың типіне ие бола алады:

Бірге-бір типіндегі байланыс мынаны білдереді, бірінші мә ннің (сол) бір экземпляры екінші мә ннің (оң ) бір экземплярымен байланысады. Бірге-бір байланысынды кө бінесе біз екіге дұ рыс бө лінбеген бір мә нге ие боламыз.

Бірдің -кө пке типіндегі байланыс мынаны білдереді, бірінші мә ннің (сол) бір экземпляры екінші мә ннің (оң ) бірнеше экземплярымен байланысады. Бұ л кө п қ олданылатын байланыс типі. Сол жақ тағ ы мә н (" бір" жағ ынан) аталық , оң жақ тағ ы (" кө п" жағ ынан) - балалық деп аталады.

Кө птің -кө пке типіндегі байланыс мынаны білдереді, бірінші мә ннің (сол) ә р экземпляры екінші мә ннің (оң ) бірнеше экземплярымен байланысады, жә не екінші мә ннің ә р экземпляры бірінші мә ннің бірнеше экземплярымен байанысады. Кө птің -кө пке типіндегі байланыс уақ ытша байланыс типі, ол модель қ ұ рудың ерте кезең інде басталады. Кейінде байланыстың бұ л типі аралық мә н қ ұ ру жолымен бірдің -кө пке типіндегі екі байланыспен ауыстырылады.

Ә р байланыс екі байланыс модалдығ ының біреуіне ғ ана ие бола алады:

" Мү мкін" модалдығ ы мынаны білдіреді, бір мә ннің ә р экземпляры басқ а мә ннің бір немесе бірнеше экземплярымен байланысуы мү мкін, ал ешқ андай экземплярмен байланысы болмауда мү мкін.

" Болу керек" модалдығ ы мынаны білдіреді, бір мә ннің экземпляры басқ а мә ннің кем дегенде бір экземплярымен байланысуы міндетті болу керек.

Байланыста ә ртү рлі шеттерден ә ртү рлі модалдығ ы болады.

Сипатталғ ан графикалық синтаксис фрзаның келесі тұ рғ ызылуын қ олданып, диаграмманы оқ уғ а мү мкіндік береді:

< 1 Мә ннің ә р экземпляры> < байланыс модалдығ ы> < байланыс аталуы> < байланыс типі> < 2 мә н экземпляры>.

Ә р байланыс солдан оң ғ а қ арай, оң нан солғ а қ арай оқ ылады. 4 суеттегі байлаыс былай оқ ылады:

Солдан оң ғ а қ арай: " ә р қ ызметкерде бірнеше бала болады".

Оң нан солғ а қ арай: " Ә р бала бір қ ызметкерге ғ ана жатады".